Klasik Arap Şiiri ve Belagatinin İzinde: Muzaffer el-Alevî’nin Nadratü’l-iğrîd'i Özelinde Mukayeseli Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 866 - 886, 15.09.2024

Yusuf Seller

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1479550

Öz

Bu araştırmada hicri VII. yüzyıl Arap dili ve belagati âlimi Muzaffer el-‘Alevî’nin (öl. 656/1258) Nadratü'l-iğrîd fi nusrati’l-karîd adlı eseri, şiir ve belagat alanlarındaki içeriği açısından ele alınmıştır. Anılan eser bağlamında müellifin klasik Arap şiirine ve belagatin öne çıkan konularına dair sunduğu bakış açısı incelenmiştir. Özellikle, eserin ilk bölümünde Muzaffer el-‘Alevî’nin şiire odaklanması, belagat literatüründe alışılmadık bir bakış açısını yansıtmaktadır. Nitekim bu eser belagatin ön plana çıktığı ancak eleştiri açısından durağanlığın başladığı bir dönemin ürünüdür. Böyle bir araştırmanın önemi ve özgünlüğü, ülkemiz Arap dili literatüründe hakkında henüz bir çalışmaya rastlanmayan bir belagat âlimi ve onun eserine ilişkin bir inceleme sunma çabasından ileri gelmektedir. Müellifin biyografisine ilişkin doyurucu bilgiye sahip olunamasa da eğitim hayatında hocaları ve ailesinin etkili olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, devlet erkanının önemli figürleriyle olan bağlantıları, onun akademik birikimini bir esere dönüştürmesinde etkili olmuştur. Ancak Şiî kökeni ve dönemin sosyopolitik bağlamı gibi birçok faktör nedeniyle müellifin Arap dili ve belagati literatüründe yeterince keşfedilmemiş olabileceği düşünülmektedir. Araştırmada müellifin hayatına ilişkin tespit edilen anekdotlar yer almakla beraber, klasik Arap şiirine ve belagatin öne çıkan konularına dair iz sürümü gerçekleştirilmiştir. Yöntem olarak sosyal bilimler araştırma tekniklerinden nitel analiz esas alınmıştır. Eserin ilk bölümünde müellifin bakış açısından şiirle ilgili konular ele alınmış, ilgili dönemde şiir özelinde Arap edebi eleştirisi ve belagatinin doğası aydınlatılmaya çalışılmıştır. Nitel analiz yöntemi, eserin içeriğinin derinlemesine incelenmesine ve şiir ile belagat konularındaki özgün yaklaşımların ortaya çıkarılmasına olanak tanımıştır. Nadra’da şiir ve belagat konularının anlaşılır bir düzende sunulduğu ve dönemin belagat ve eleştiri anlayışına yeni bir yaklaşım getirildiği, bu araştırmanın öne çıkan bulgularındandır. Muzaffer el-‘Alevî, eserinin ilk bölümünde şiirin mahiyetine odaklanmış, belagat literatüründe alışılmadık bir bakış açısıyla konuyu ele almış ve bu açıdan dönemin durağan eleştiri ortamında önemli bir adım atmıştır. Eserin beş bölümden oluştuğu ve konuların sistematik bir şekilde ele alındığı görülmektedir. İlk bölümde şiirin özellikleri, tanımı, tarihçesi ve temel unsurları detaylandırılırken ikinci bölümde şairlerin kullanması gereken ve kaçınması gereken hususlar vurgulanmıştır. Üçüncü bölümde şiirin faydaları ve toplum üzerindeki etkileri incelenmiş, dördüncü bölümde ise övgü ve yergi konularının şiirdeki yeri ele alınmıştır. Son bölümde şairin edinmesi gereken bilgiler ve entelektüel donanım üzerinde durulmuştur. Eserde şiirin etimolojisi ve mahiyeti hakkında detaylı analizler yapılmış ve Arap şiirinden geniş örnekler sunulmuştur. Muzaffer el-‘Alevî’nin bu eseri, klasik Arap şiiri ve belagatine dair sunduğu yenilikçi yaklaşımları ortaya koymaktadır. Müellif, dönemin eleştiri anlayışına getirdiği yenilikler ile şiir ve belagat literatürüne önemli katkılarda bulunmuştur. Bu durum, onun eserini edebi eleştiri, özellikle de belagat alanında önemli bir eser olarak anmayı mümkün kılmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada, Muzaffer el-‘Alevî’nin eserinin önemi gözetilerek klasik Arap şiirine ve belagatine dair sunduğu yenilikçi yaklaşımlar detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Sonuç olarak ülkemiz Arap dili literatüründe Muzaffer el-‘Alevî ve Nadra’sının ilk kez ele alındığı bu makale, Arap edebi eleştirisi ve belagatine dair yeni anlayışların keşfine katkı sağlama amacıyla özgün bir araştırma girişimi olarak değerlendirilebilir. Bu araştırma, Muzaffer’in eserinin klasik Arap şiirine ve belagatine dair sunduğu yenilikçi yaklaşımları ortaya koymakta ve onun edebi eleştiri alanındaki önemli katkılarını aydınlatmaktadır. Gelecek araştırmalar için de müellifin diğer eserlerine dair bir iz sürümü yapılabilir. Ayrıca Nadra’daki meselelere ilişkin farklı çalışmalar ortaya konularak literatüre katkı sağlanabilir. Anılan hususlar ışığında bu araştırmanın, Arap edebi eleştirisi ve belagatine dair yeni bir perspektif sunarak literatürde önemli bir boşluğu dolduracağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Muzaffer el-‘Alevî, Nadratü’l-‘iğrîd, Şiir, Belagat

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

In the Footsteps of Classical Arabic Poetry and Rhetoric: A Comparative Analysis of Muzaffer el-Alewî's Nadrah al-Ighrid

Öz

This study examines the work of Muzaffar al-'Alawi, an Arabic language and rhetoric scholar from the 7th century AH (d. 1258 CE), focusing on his book Nadrat al-Ighrid fi Nusrati’l-Qarid. The analysis delves into the content of this work in the context of classical Arabic poetry and rhetoric. Particularly, Muzaffar al-'Alawi’s emphasis on poetry in the first chapter reflects an unconventional perspective within the rhetoric literature of the time. This work is a product of a period when rhetoric was prominent but literary criticism was beginning to stagnate. The importance and uniqueness of this study stem from its effort to examine a rhetoric scholar and his work, which has not yet been studied in our country's Arabic literatüre. Although detailed information about the author's biography is scarce, it is understood that his teachers and family were influential in his education. Additionally, his connections with influential figures in the state administration likely enriched his academic environment and played a role in transforming his academic knowledge into a written work. However, due to his shiah background and the sociopolitical context of the period, it is thought that he may not have been sufficiently discovered in the Arabic language and rhetoric literature. The study includes anecdotes related to the author's life and traces the prominent topics of classical Arabic poetry and rhetoric. Qualitative analysis methods from social sciences research techniques were employed. The first chapter examines the author's perspective on poetry-related topics and illuminates the nature of Arabic literary criticism and rhetoric during that period. The qualitative analysis method allows for an in-depth examination of the content and reveals the original approaches to poetry and rhetoric in the work. One of the key findings of this study is that Nadrah al-Ighrid presents poetry and rhetoric topics in a comprehensible manner and introduces a new approach to the rhetoric and criticism understanding of the period. Muzaffar al-'Alawi focused on the nature of poetry in the first chapter of his work, approaching the subject with an unconventional perspective within the rhetoric literature, thereby taking a significant step in the stagnant critical environment of the period. The work consists of five chapters, each systematically addressing different topics. The first chapter details the characteristics, definition, history, and fundamental elements of poetry. The second chapter emphasizes what poets should and should not do. The third chapter examines the benefits of poetry and its impact on society, while the fourth chapter discusses the place of praise and criticism in poetry. The final chapter focuses on the knowledge and intellectual equipment a poet should possess. The work provides detailed analyses of the etymology and nature of poetry and presents extensive examples of Arabic poetry. Muzaffar al-‘Alawi’s work reveals innovative approaches to classical Arabic poetry and rhetoric. The author made significant contributions to the poetry and rhetoric literature with the innovations he introduced to the critical understanding of the period. This study thoroughly analyzes the innovative approaches presented in Muzaffar al-'Alawi’s work regarding classical Arabic poetry and rhetoric. In conclusion, this article can be considered a unique research initiative aiming to contribute to the discovery of new understandings of Arabic literary criticism and rhetoric by examining Muzaffar al-'Alawi and his Nadrah for the first time in our country's Arabic language literature. This research sheds light on the innovative approaches presented in Muzaffar's work regarding classical Arabic poetry and rhetoric and highlights his significant contributions to the field of literary criticism. Future research could trace his other works and further explore the issues presented in Nadrah to contribute to the literature. Given these points, this study is expected to fill a significant gap in the literature by offering a new perspective on Arabic literary criticism and rhetoric.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Muzaffar al-Alawi, Nadrah al-Ighrid, Poetry, Rhetoric

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Kaynakça

• ’Abbâs, İhsân. Târihu’n-Nakdi’l-Edebî ’inde’l-’Arab. Beyrut: Dâru’s-sekâfe, 4. Basım, 1983.
• Abd, Tarafe b. Dîvânu Tarafe b. el-Âbd. thk. Mehdî Muhammed Nâsıruddîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 3. Basım, 2002.
• ’Ales, Müseyyeb b. Dîvânu Müseyyeb b. ’Ales. thk. Abdurrahman Muhammed el-Vasîfî. Kâhire: Mektebetü’l-edeb, 2003.
• 'Alevî, İbn Tabâtabâ. ’Iyâru’ş-şi’r. thk. Abdülazîz b. Nâsır el-Mâni’. Kahire: Mektebetü’l-hanci, ts.
• 'Alevî, Muzaffer. Nadratü’l-iğrîd fî nusrati’l-karîd. 00937, 192.
• Alevî, Muzaffer. Nadratü’l-iğrîd fî nusrati’l-karîd. thk. Nühâ Arif el-Hasen. Dımaşk: Mecma’u’l-lügati’l-’Arabiyye, ts.
• Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer el-. Hizânetü’l-edeb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârun. Kahire: Mektebetü’l-hanci, 1997.
• Bağdâdî, Hatîb. Târîhu Bağdat ve zuyûluhû. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 1417.
• Bağdâdî, İsmail b. Muhammed. Hediyyetü’l-ârifîn esmaü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Meb, 1955.
• Brockelman, Carl. Târihu’l-Edebi’l-’Arabî. çev. Abdulhalîm en-Neccâr. Kâhire: Dârü’l-me’ârif, 5. Basım, 1959.
• Bulut, Ali. Belagat. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1. Basım, 2013.
• Cumahî, İbn Sellâm. Tabakâtu fuhûli’ş-şu’arâ’. thk. Mahmûd Muhammed Şakir. 2 Cilt. Cidde: Matbaatü’l-Medenî, t.y.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Esrârü’l-belâga. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kâhire: Dârü’l-medenî, ts.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilü’l-i‘câz. Şâkir, Mahmûd Muhammed Şâkir. Kâhire: Dârü’l-medenî, 3. Basım, 1992.
• Dîneverî, İbn Kuteybe. eş-Şi’r ve’ş-şu’arâ. Dâru’l-hadîs, 2002.
• Erken, İsmail. “Emevî Dönemi Şiir Eleştirisine Genel Bir Bakış”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 38 (21 Şubat 2024), 1158-1171.
• Ersönmez, Hüseyin. Arap Dilinde Emâli Geleneği İbnü’ş-Şecerî’nin el-Emâlî Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2022.
• Hafâcî, İbn Sinân. Sırru’l-fesâha. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 1982.
• (Hansâ), Ümmü Amr Tümâdır bint Amr b. el-Hâris b. eş-Şerîd. Dîvânu’l-Hansâ bi şerhi Sa’leb. thk. Enver Ebû Süveylim. Ammân: Dâru Ammâr, 1988.
• Hatîb, el-Kazvînî. el-Îzâh fî ‘ulûmi’l-belâga. thk. Muhammed Ali Bicavî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2002.
• Hatîb, el-Kazvînî. Telhîs ve Tercümesi. çev. Nevzat H. Yanık vd. İstanbul: Huzur Yayınevi, 2006.
• Hâtimî, Ebû Ali. Hilyetü’l-muhâdara fî sınâ‘ati’ş-şi‘r. thk. Ca‘fer el-Kettânî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’r-Reşîd, 1979.
• İbn Ca’fer, Kudâme. Nakdü’n-nesr. thk. Hüseyn Taha - Abdülhamîd el-’İbadî. Kahire: Darü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1933.
• İbn Ca’fer, Kudâme. Nakdü’ş-şi’r. thk. Muhammed Abdülmun’im Hafâcî. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-’ilmiyye, ts.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Hasâis. 3 Cilt. el-Heyetü’l-Mısrıyyetü’l-’ammetü li’l-kitâb, 4. Basım, ts.
• İbn Munkîz, Usâme. el-Bedî fî nakdi’ş-şi‘r. thk. Ahmed Ahmed Bedevî - Hâmid Abdu’l-mecîd. Kâhire: Mustafa el-Bâb el-Halebî, 1960.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Feth Ziyâüddîn. el-Meselü’s-sâir fî edebî’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir. thk. Ahmed el-Hûfî - Bedevî Tabâne. 3 Cilt. Kâhire: Dârü’n-nahda, t.y.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. el-İstidrâk fî’r-red ‘ale risâleti’bni’d-Dehhân el-müsemma bi’l-Meâhizi’l-Kindiyye mine’l-me‘âni’t-Tâiyye. thk. Hafnî Muhammed Şerif. Kâhire: Mektebetü’l-Anclû’l-Mısriyye, 1958.
• Karabulut, Ali Rıza - Karabulut, Ahmet Turan. Mu’cemü’t-târîhi’t-turâsi’l-İslamiyyi fî mektebâti’l-’âlem (el-mahtûtât ve’l-matbû’ât). Kayseri: Dâru’l-akabe, 2001.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutubî ve’l-funûn. Bağdat: Mektebetü’l-müsennâ, 1941.
• Kayravânî, İbn Reşîk. el-’Umde fî mehâsini’ş-şi’r ve âdâbihi ve nakdihi. thk. Muhammed Muhyîddîn Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-cîl, 5. Basım, 1981.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-müsennâ, ts.
• Kudâî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer. Müsnedü’ş-Şihâb. thk. Hamdî b. Abdülmecid es-Selefî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1986.
• Mûsûlî, Kemalüddîn. Kalâidü’l-cümân fî ferâidi şu’arâi haze’z-zaman. thk. Kâmil Selman el-Cubûrî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 2005.
• Râzî, Abdulkâdir. Muhtâru’s-Sıhâh. Beyrut: Dârü’l-ma’rife, 5. Basım, 2012.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Nihâyetü’l-îcâz fî rivâyeti’l-i‘câz. thk. Nasrullah Hacı Müftüoğlu. Beyrut: Dârü Sâdır, 2004.
• Sekkâkî, Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. ‘Ali es- - Zerzûr, Naîm. Miftâhu’l-‘ulûm. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1983.
• Seller, Yusuf. “Asmaî’nin Fahl Kavramı Ekseninde Eleştirel Tutumu: Fuhûletü’ş-şu‘arâ’ Örneği”. Turkish Studies - Language and Literature Volume 18 Issue 1/Volume 18 Issue 1 (2023), 527-538. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.66504
• Seller, Yusuf. Şiirde İntihal Meselesi ve Arap Şiirine Yansımaları. Ankara: Gece Kitaplığı, 2021.
• Sezgin, Fuat. Târîhu’t-turâsî’l-’Arabî. çev. Mahmut Fehmî Hicâzî. 5 Cilt. Câmi’atü İmâm Muhammed b. Su’ûd el-İslâmiyye, 1991.
• Sîrâfî, Ebû Sa’îd. Şerhu Kitâbi Sîbeveyh. thk. Ahmed Hasen Mehdilî - Ali Seyyid Ali. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 2008.
• Tinnîsî, İbn Vekî‘. el-Munsif li’s-sârik ve’l-mesrûk minh fî izhâri serikâti Ebî’t-Tayyîb el-Mütenebbî. thk. Ömer Halîfe b. İdrîs. 2 Cilt. Bingâzî: Câmi‘atu Karyûnis, 1994.
• Yalar, Mehmet. “Arap Şiiri”. İslâm Medeniyetinde Dil İlimleri: Tarih ve Problemler. ed. İsmail Güler. İstanbul: İsam Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Zirikli, Hayruddin. el-’Alâm. Beyrut: Dâru’l-’ilm li’l-melâyîn, 15. Basım, 2002.