Ses Anlam İlişkisi Bağlamında Kur’an Tilâvetinde Tenğîm (Tonlama) Olgusu

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 115 - 140, 15.03.2025

Alaaddin Salihoğlu

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1559758

Öz

Kur’an-ı Kerim’in tilâvetinde, fonetik unsurların doğru seslendirilmesi, tecvîd kaidelerinin tatbiki ve melodik yapının uygulanması ehemmiyet arz eden hususlardandır. Bununla beraber, Kur’an kıraatinin mühim dinamiklerinden biri de tilâvette ses-mana uyumunun sağlanmasıdır. Kur’an okunuşunda, ses icrasının tekdüze bir tonda devam etmesi suretiyle yeknesak bir yapı sergilememesi, aksine Kur’an metninin semantik ve fonetik boyutlarını dikkate alarak ses perdesinde tezahür eden yükseliş ve alçalışlarla canlı bir prozodik örüntü takip etmesi, fonetik açıdan zaruri addedilmektedir. Bu yaklaşım, tilâvetin ses örgüsünü zenginleştirirken, aynı zamanda metnin anlam katmanlarını daha etkili bir biçimde yansıtma potansiyeli taşımaktadır. Bu çalışma, Kur’an tilâvetinde ses-anlam uyumunu sağlamakta büyük rol oynayan tenğîm (tonlama) olgusunu interdisipliner bir yaklaşımla ele almayı hedeflemektedir. Dilbilim, sesbilim, tecvîd, kıraat ve tefsir ilimleri arasında köprü kurma gayretinde olan bu araştırma, tenğîm olgusunun Kur’an tilâvetindeki yerini, önemini ve manaya etkisini analitik bir perspektifle incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, başta tenğîm olmak üzere, tatrîz, nebr, teğannî, tecvîd ve tertîl gibi tenğîm ile alakalı prozodik kavramlar üzerine odaklanmıştır. Bu minvalde, her bir kavramın delâleti, işlevsel önemi ve tatbiki boyutları mukayeseli bir yöntem çerçevesinde tahlil edilmiş ve aralarındaki münasebetler haritalandırılmıştır. Araştırmanın sonuçları, Arap dili prozodik sistemi içerisinde tenğîm olgusunun müstesna bir yer tuttuğunu vurgulamaktadır. Bu olgu, ses tellerinin gerilim derecesiyle doğrudan ilişkili olup, sesin yükseklik ve alçaklığındaki değişimleri ifade etmektedir. Tenğîmin, yeni lafızlar ilave etme ihtiyacı duymaksızın cümle semantiğini değiştirme kabiliyeti, onun sözlü hitaptaki işlevinin yazılı dildeki noktalama işaretleriyle benzerlik gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, tenğîmin konuşmacının psikolojik ve duygusal durumunu yansıtan bir cümle prozodisi oluşturduğu tespit edilmiştir. Çalışma, tenğîmin dilbilimsel analizlerde genellikle cümle düzeyinde işlevsellik gösterdiğini, ancak spesifik bir lafızda sınırlı kaldığı durumlarda nebr (vurgu) kategorisine dahil edildiğini göstermektedir. Teğannî kavramı ise, Kur’an tilâvetinde sesin güzelleştirilmesi ve melodik bir tarzda seslendirilmesi şeklinde tarif edilmekte olup, tenğîm olgusunun Kur’an tilâvetine özgü geliştirilmiş bir versiyonu olarak değerlendirilebileceği sonucuna varılmıştır. Başka bir tabirle, tenğîm olgusunun, teğannînin bir alt bileşeni olduğunu açıklamaktadır. Araştırma, ayrıca tertîl kavramının çağdaş fonetik ve dilbilim bakımından yeniden kavramsallaştırılmasını önermektedir. Bu bağlamda tertîl, Kur’an metninin fonetik açıdan en iyi hala getirilmiş ve prozodik özelliklerinin belirginleştirilmiş bir biçimde telaffuz edilmesi sanatı olarak tanımlanmıştır. Tertîlin, başta teğannî olmak üzere, tecvîd, tenğîm, nebr, vakf ve ritim gibi çeşitli prozodik unsurlara riayet ettiğinin altı çizilmiştir. Diğer bir ifadeyle tertîlin, prozodik okuma (tatrîz) olgusunun Kur’an tilâvetindeki muadili olduğu neticesine ulaşılmıştır. Çalışma kapsamında, tenğîm kavramının klasik Arap dilbilimi literatüründeki mevcudiyeti irdelenmiştir. Söz konusu gelenekte mezkûr kavramın varlığına dair tartışmalar süregelse de araştırmalar sonucunda, önde gelen dilbilimcilerin eserlerinde bu olguyu karşılayan terminolojinin kullanıldığı ve ses tonu değişikliklerinin anlam üzerindeki etkisinin incelendiği tespit edilmiştir. Bunu yanı sıra Kur’an’da tenğîm olgusunun işlevsel analizine ışık tutulmuştur. Bu çerçevede, Tenğîmin Kur’an’daki rolü üç ana kategoride değerlendirilmiştir. Bunlar; Duygusal-ifadesel işlev, sözdizimsel-yapısal işlev ve anlamsal işlevdir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm ve Kırâat İlmi, Tilâvet, Tenğîm (Tonlama), Tatrîz (Prozodik Okuma), Teğannî, Tertîl.

Etik Beyan

Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

The Phenomenon of Tanghīm (Intonation) in Qur’anic Recitation in the Context of the Relationship Between Sound and Meaning

Öz

In the recitation of the Qur’ān, proper articulation of phonetic elements, application of tajwīd rules, and implementation of melodic structures are crucial aspects. Moreover, one of the significant dynamics of Qur’anic recitation is achieving harmony between sound and meaning. From a phonetic perspective, it is essential to avoid monotony in recitation by preventing the vocal performance from continuing in a flat tone. Instead, it is necessary to follow a dynamic prosodic pattern that reflects the rising and falling tones of the voice, considering both the semantic and phonetic dimensions of the Qur’anic text. This approach enriches the acoustic features of the recitation while also enhancing the ability to convey the layered meanings of the text more effectively. This study aims to analyze the phenomenon of tanghīm (intonation), which plays a major role in ensuring sound-meaning harmony in Qur’anic recitation, through an interdisciplinary approach. By bridging linguistics, phonetics, tajwīd, qirā’āt, and tafsir disciplines, this research seeks to examine the place, significance, and impact of tanghīm on meaning in Qur’anic recitation from an analytical perspective. The study focuses on prosodic concepts related to tanghīm, such as tatrīz, nabr, taghannī, tajwīd, and tartīl. Through a comparative analysis, the semantic content, functional importance, and practical applications of each concept have been explored, and their interrelationships have been mapped. The multi-dimensional prosodic approach adopted in this study presents the linguistic, phonetic, and semantic layers of Qur’anic recitation in a holistic framework, highlighting the nuances and expressive richness inherent in the recitation of the sacred text. The findings indicate that tanghīm occupies a significant position among the prosodic features of the Arabic language. This phenomenon is directly related to the tension of the vocal cords and manifests as variations in pitch. The ability of tanghīm to alter sentence semantics without additional lexical elements suggests its functional similarity to punctuation marks in written language. Furthermore, tanghīm is observed to form a sentence a prosody that reflects the speaker’s psychological and emotional state. The study demonstrates that tanghīm generally operates at the sentence level in linguistic analyses. However, when it is limited to specific utterances, it falls under the category of nabr (emphasis). The concept of taghannī, defined as the beautification of the voice and the melodic rendering of Qur’anic recitation, is evaluated as a specialized variant of tanghīm unique to Qur’anic recitation. In other words, the study concludes that tanghīm serves as a subcomponent of taghannī. Additionally, the study proposes a re-conceptualization of the term tartīl from a contemporary phonetic and linguistic perspective. Within this framework, tartīl is defined as the art of optimizing the phonetic and prosodic features of the Qur’anic text during recitation. It is emphasized that tartīl adheres to various prosodic elements, such as taghannī, tajwīd, tanghīm, nabr, waqf, and rhythm. In other words, the study concludes that tartīl represents the equivalent of the prosodic reading phenomenon (tatrīz) in Qur’anic recitation. The research also investigates the presence of the tanghīm concept in classical Arabic linguistics literature. Although debates regarding this concept persist in the tradion, it has been observed that terminologies reflecting this phenomenon exist in the works of prominent linguists, along with analyses of the impact of tonal variations on meaning. Moreover, the study sheds light on the functional analysis of the tanghīm in the Qur’ān. Within this scope, the role of tanghīm in the Qur’ān is categorized into three main functions: emotional-expressive, syntactic-structural, and semantic.

Anahtar Kelimeler

Qur'ān Recitation and Qirā'āt Science, Tilāwah, Tanghīm (Intonation), Tatrīz (Prosodic Reading), Taghannī, Tartīl.

Etik Beyan

This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained from literature review/published sources. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Destekleyen Kurum

The author acknowledge that they received no external funding in support of this research.

Kaynakça

• Abbûd, Câsim Muhammed Abd. Muṣṭalaḥâtü’d-delâleti’l-ʿArabiyye: dirâse fî ḍavʾi ʿilmi’l-luġati’l-hadîs̱. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2007.
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Dabtu’l-Mushaf ve Tecvidli Mushaf Basımına Dair Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 43/2 (2012), 291-303.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Antâkî, Muhammed. Dirâsât fî fıḳhi’l-luġati’l-ʿArabiyye. Beyrut: Dâru’ş-Şarki’l-Arabî, 4. Basım, 2000.
• Asîrî, Faysal Muhammed. “Es̱eru’t-tenġîm fî tevlîdi’l-meʿânî”. Mecelletü Külliyyeti’l-Lugati’l-Arabiyye Câmiatü’l-Ezher 3/36 (2023), 1718-1748.
• Azîz, Gülizar Gâgel. el-Ḳarîne fi’l-luġati’l-ʿArabiyye. Amman: Dâru Dicle, 1. Basım, 2009.
• Bâybî, Ahmed. el-Ḳaḍâye’t-taṭrîziyye fi’l-ḳırâʾâti’l-Ḳurʾâniyye. 2 Cilt. İrbid: Âlemü’l-Kütübi’l-Hadîs, 1. Basım, 2012.
• Bergsträsser, Gotthelf. et-Teṭavvuru’n-naḥvî. thk. Ramadân Abdüttevvâb. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2. Basım, 1994.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. el-Câmiʿu li-şuʿabi’l-îmân. thk. Abdulali Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 2003.
• Bişr, Kemâl. ʿİlmü’l-eṣvât. Kahire: Dâru Garîb, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Mustafa el-Buğa. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım, 1993.
• Bûrâs, Süleymân. “ez-Ẓavâhiru’t-taṭrîziyye ve devruhâ fi’l-maʿnâ”. Câmiatü’l-Mesîle Havliyyâtü’l-Âdâbi ve’l-Lugât 8 (2017), 8-21.
• Bûznâşe, Nûruddîn. “Ẓâhiretü’t-tenğîm ve devruha’l-maʿnevî fî tevcîhi’d-delâle”. Mecelletü Mîlâf li’l-Buhûs ve’d-Dirâsât 8/2 (2022), 97-108.
• Coşkun, Muhammed. “Kıraatten Tilâvete: Bir Kur’ân Okuma Pratiği Olarak Tilâvet Üslûbunun Mahiyeti Üzerine”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/2 (2023), 722-742.
• Çağıl, Necdet. Kıraat Olgusu Çerçevesinde Kur’ân’ın Belağat ve Fonetik Yapısı. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2005.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 48. Basım, 2019.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi, 3. Basım, 2022.
• Dağdeviren, Alican. “Kur’ân Tilâvetinde Temsil”. EKEV Akademi Dergisi 12/35 (2008), 49-61.
• Dağdeviren, Alican. “Kur’ân’ın Fonetik İ‘câzı”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2009), 49-63.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. et-Taḥdîd fi’l-itḳān ve’t-tecvîd. thk. Gānim Kaddûrî el-Hamed. Bağdat: Mektebetü Dâri’l-Enbâr, 1. Basım, 1988.
• Demircan, Ömer. “Türk Dilinde Vurgu: Sözcük Vurgusu”. Türk Dil Kurumu, Türk Dili Dergisi 31/284 (1975), 333-339.
• Denizer, Nurullah. Kur’ân’da İnsanlara Yöneltilen Sorular. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1392.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. thk. Sıdkî Cemîl. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 2010.
• Ebû Şâme, Abdurrahmân b. İsmâîl el-Makdisî. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ʿulûm teteʿalleḳu bi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâru Sâdir, 1975.
• Enîs, İbrâhîm. el-Eṣvâtü’l-luġaviyye. Kahire: Mektebetü’l-Englû, 5. Basım, 1975.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Abdülfettâh İsmâil Şelebî vd. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mısriyye li’t-Telîf, 1. Basım, 1972.
• Gökdemir, Ahmet. “el-Mürşidü’l-Vecîz ve en-Neşr Bağlamında Ebû Şâme ile İbnü’l-Cezerî’nin Kur’ân Tilâvetine Bakışı”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2019), 103-122.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. ed-Dirâsâtü’ṣ-ṣavtiyye ʿinde ʿulemâʾi’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammân, 2. Basım, 2007. Hamîdullâh, Muhammed. İslam Peygamberleri. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınları, 1993.
• Hassân, Temmâm. el-Beyân fî ravâʾiʿi’l-Ḳurʾân. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1993.
• Hassân, Temmâm. el-Luġatü’l-ʿArabiyye: Maʿnâhâ ve mebnâhâ. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 5. Basım, 2006. Hassân, Temmâm. Menâhicü’l-baḥs̱ fi’l-luġa. Kahire: Mektebetü’l-Englû, 1990.
• Hocaoğlu, Mustafa. “Okuma ve Anlama Üzerine: Kur’ân Tilâvetiyle İlgili Bazı Kavram ve Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (2012), 207-235.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1. Basım, 1984.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Ḫaṣâʾiṣ. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye li’l-Kitâb, ts.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1. Basım, 2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 3. Basım, 1414.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Esîr, el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed. Câmiʿu’l-uṣûl li-eḥâdîs̱i’r-Resûl. thk. Abdülkadir el-Arnavût - Beşîr ‘Uyûn. Beyrut: Mektebetü’l-Hulvânî, 1. Basım, 1969.
• Kahraman, Ferruh. “Kutsal Kitapların Sayısı: İlk Sahifeler ve Önceki Kutsal Metinler”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50/50 (2020), 1-23.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân’ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Leṭāʾifü’l-işârât li-fünûni’l-ḳırâʾât. thk. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kurâniyye. Medine: Mucemme’u’l-Melik Fehd li-tıbâ’ati’l-Mushafi’ş-Şerif, 1. Basım, 1434.
• Kayahan, Veli. “Vakf ve İbtidâ İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006), 299-341.
• Keskin, Hasan Kağan vd. “Sesli Okuma ve Konuşma Prozodisi: İlişkisel Bir Çalışma”. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 9/2 (ts.), 168-180.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2006.
• Kutub, Seyyid b. Kutub b. İbrâhîm. Fî Ẓılâli’l-Ḳur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2003.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Metin Yapısı: Mushaf Tarihi ve İmlâsı. Ankara: Otto Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. thk. Seyyid b. Abdilmaksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Nefes, Hayrunnisa. Kur’ân Tilâvetinde Temsili Okuma (29-30. Cüzlerdeki Mâ “ما” Örneği). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Tibyân fî âdâbi ḥameleti’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed el-Haccâr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 3. Basım, 1994.
• Okçu, Abdulmecit. “Kur’an Tilavetinde Ezgi”. Dinî Araştırmalar 10 (2007), 213-247.
• Pakdil, Ramazan. Ta‘lim, Tecvid ve Kıraat. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Pei, Mario. Glossary of Linguistic Terminology. New York: Columbia University Press, 1966.
• Porzig, Walter. Dil Denen Mûcize. çev. Vural Ülkü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1420.
• Sağman, Ali Rıza. İlaveli Yeni Sağman Tecvidi. İstanbul: Bahar Yayınları, 1958.
• Savran, Tuğba. Kur’ân-I Kerîm’in Makamsal Tilâveti Üzerine Bir Öğretim Modeli Önerisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2021.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed. Büstânü’l-ʿârifîn. Kahire: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 3. Basım, 1993.
• Se‘rân, Mahmûd. ʿİlmü’l-luġa. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, ts.
• Sevrî, Abdullâh Ali. “et-Tenġîm fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm”. Mecelletü Külliyyeti’l-Lugati’l-Arabiyye bi’l-Mansûra 35 (2016), 1215-1244.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osmân. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 3. Basım, 1988.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî. Fetḥu’l-ḳadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1414.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah et-Türkî. Kahire: Dâru Hecer, 1. Basım, 2001.
• Tanrıkorur, Cinuçen. Müzik Kültür Dil. İstanbul: Dergah Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Temel, Nihat. Kur’ân Kıraâtında Vakf ve İbtidâ. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Topbaş, Seyhun - Kopkallı, Handan. “Sesbilim ve Sesbilgisi Terimleri Üzerine”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi 5 (1994), 310-322.
• Uygun, Mehmet Nuri. “Kur’ân ve Musiki”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları II, ed. Bedreddin Çetiner. 49-56. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2001.
• Yıldırım, Kadri. “Arap Dilinde Nebr (Vurgu)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2003), 163-191.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 3. Basım, 1984.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 15. Basım, 2008.