YİRMİNCİ YÜZYILDA KÜLTÜREL BELLEK VE GELENEĞİN YENİDEN İHYASI BAĞLAMINDA MEHTERHÂNE-İ HÂKÂNÎ

Yıl 2018, Cilt: 17 Sayı: 65, 317 - 336, 07.01.2018

Erhan Tekin , Nilgün Doğrusöz

https://doi.org/10.17755/esosder.338653

Cited By: 3

Öz

ÖZET

Türk kültür tarihinde askeri
müzik geleneği milattan önceki Türk devletlerine kadar uzanmaktadır. Bu gelenek,
Tuğ, Tablhâne ve Nevbethâne adlarıyla Selçuklular’dan Osmanlılara
geçmiştir. Osmanlılarda uzun süre devam eden mehter geleneği 1826 yılında
Yeniçeri Ocağı ile birlikte ortadan kaldırılmıştır. II. Meşrutiyet’ten (1908)
sonra zuhur eden milliyetçilik ve Türkçülük düşüncelerinden dolayı geleneğin icadı
olarak tören ve bayramların yanı sıra geleneğin ihyası olarak 1914 yılında
Askeri Müze’de Mehterhâne-i Hâkânî
adıyla tekrar canlandırıldı. Batılılaşmanın yoğun etkisinden dolayı eski
geleneklere yenileri de eklenerek; kıyafet, çalgılar ve repertuar bakımından,
gelenekten görece farklı bir mehter takımı teşekkül etmiştir. Yeni kurulan
Cumhuriyetle birlikte Mehterâne-i Hâkânî’nin
görevine son verilmiştir.

Bu makalede, yirminci yüzyılda kültürel
ve toplumsal bellek bağlamında Mehterâne-i Hâkânî’nin yeniden canlandırılması
ve sonlandırılması hususu, siyasal ve toplumsal nedenleri de dikkate alınarak, tarih,
sosyoloji ve antropoloji bakış açısıyla birlikte müzikoloji ve etnomüzikoloji
araştırma yöntemleriyle incelendi.

Anahtar Kelimeler

Mehterhâne-i Hâkânî, yeniçeri, Askeri Müze, mehter, gelenek icadı, yeniden canlandırma, kültürel bellek, milliyetçilik, ulus-devlet, Celal Esad, Ahmet Muhtar Paşa

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Ahmet Cevat (1882). Tarih-i askeri-i Osmanî : Devlet-i Âliye'nin iptidaî teşakülünden bugüne kadar vukua gelen tertibat-i askeriye ve vukuât-i harbiyesini şamildir. Kitab-i evvel, Yeniceriler, (تاريخ عسكرئ عثمانى : ولت عليه نك ابتداى تشكلندن بوگونه قدر وقوعه گلان ترتيبات عسكريه و وقوعات حربيهسنى شاملدر. كتاب اول، يكيچريلر ), Ernest Leroux, Paris.
• Akşin, S. (2013), Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
• Ârif Paşa (1863), Mecmû’a-i Tesâvir-i Osmâniye, Tesâvir-i Efkâr Gazatehanesi Matbaası
• Altınölçek, H. (1999). “Askeri Mûsiki Geleneği ve Mehterhânenin Bir Kurum Olarak Yerleşme Süreci”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek, Ayrıntı Yayınları, İstanbul
• Avcı, O. (2006). “Bugüne Uzanan Yakın Çağ (1800-2000)”, Tarih El Kitabı Selçuklular’dan Bugüne, Grafiker Yayıncılık, Ankara
• Ayas, G. (2015). Müzik Sosyolojisi Sorunlar-Yaklaşımlar-Tartışmalar, Doğu Kitapevi, İstanbul
• Bilton, T.; Bonnet, K. ve diğerleri (2003). Introductory Sociology, Palgreva Mcmillan. Çeviri: Sosyoloji, Kemal İnal, 2008, Siyasal Yayınevi, Ankara
• Büyükarman, D. A. (2008). “Vatan Kavramının Türk Tiyatro Edebiyatındaki Seyri Üzerine Bir İnceleme”, A. Ü. Türkiyat Araşturmaları Dergisi, sayı: 37, Erzurum.
• Celal Esad (1911). Türk Musîkîsi ve Yeniçeri “mehter” Muzikâsı Hakkında Mütâlaat, Matbaai Hayriye, İstanbul.
• Cephanecigil, V. G. (2009). Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Mimarlık Tarihi İlgisi ve Türk Eksenli Milliyetçilik (1873-1930) ( Yayınlanmamış Doktora Tezi Tez Danışmanı: Prof. Dr. Günkut AKIN), İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar Nasıl Anımsar?, Ayrıntı Yayınları, İstanbul
• Çoruk, A. Ş. (2016). Bir Gelenek icadı Olarak II. Meşrutiyet Döneminde Gerçekleştirilen İstanbul’un Fethi Törenleri, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, sayı: 7, İstanbul, www.dergi.fsm.edu.tr, (20.05.2017).
• Çınar, H. (2006). “Osmanlılar ve Dünya (1600-1800), Tarih El Kitabı Selçuklular’da Bugüne (Editör: Ahmet Nezihi Turan), Grafiker Yayınları, Ankara.
• Çoruhlu, T. (1989). “Ahmed Muhtar Paşa, Ferik”, İslam Ansiklopedisi, c. 2, TDV Yayınları, İstanbul.
• Engin, V. (2003). “İlk Fetih Kutlamaları”, Popüler Tarih, sayı: 33, www.ozelburoistihbarat.com (24.05.2017)
• Eralp, N. (1999). “Osmanlı’da Mehter”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Erendil, M. (1992). Dünden Bugüne Mehter, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Eriksen, T. H. (1993). Ethnicity and Nationalism Anthropological Perspectives, Pluto Press, London.
• Ertuğ, Z. T. (2010), “Tablhâne”, İslam Ansiklopedisi, c. 39, TDV Yayınları, İstanbul.
• Eyice, S. (1991). “Arseven Celal Esat”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 3, İstanbul.
• Gazimihal, M. R. (1955). Türk Askeri Muzıkaları Tarihi, Maarif Basımevi, İstanbul
• Gazimihal, M. R. (1957). Yüzyıllar Boyunca Mehterhâne ve Türk Müzik Kalkınışı, Maarif Basımevi, İstanbul
• Güçtekin, N. (2014). “İsmail Hakkı Bey ve Osmanlı Devleti’nde İlk Özel Musiki Okulu: Musik-i Osmani Mektebi (1910-1920)”, Rast Müzikoloji Dergisi, c. II, sayı 2, file:///C:/Users/Asus/Downloads/5000120508-5000181813-1-PB., (22.06.2017)
• Hanioğlu, M. Ş. (2012). “Türkçülük”, İslam Ansiklopedisi, c. 41, TDV Yayınları, İstanbul.
• Halbwachs, M. (2016). Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, Heretik Yayınları, Ankara
• Hobsbawmn, E.; Terence R. (2006). Geleneğin İcadı (Çev: Mehmet Murat Şahin), Agora Kitaplığı, İstanbul
• Kaplan, A. (2005), Kültürel Müzikoloji, Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Karpat, H. K. (2008). Osmanlı Modernleşmesi Toplum Kurumsal Değişim ve Nüfus (Çeviri: Akile Zorlu Durukan, Kaan Durukan), İmge Yayınları, İstanbul
• Keleş, A. (2007). Tarih Bilincimiz-Hadislerle Çöküş Sürecinde Başlatılan Tarih: İslam Tarihi, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, c. 5, sayı: 10,
• Koçdemir, H. (1952). İstanbul’un beş yüzüncü fetih yılını kutlamağa hazırlanırken Mehterbaşı Hasan Tahsin ile bir konuşma, Vakit Gazetesi.
• Kodaman, B. (2002). “II Meşrutiyet Dönemi 1908-1914)”, Türkler Ansiklopedisi, c. 8, Ankara, https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=286950, (22.05.2017)
• Konyalı, İ. H. (1942). İstanbul Sarayları, Bürhaneddin Matbaası, İstanbul.
• Kösemihal, M. R. (1939). Türkiye- Avrupa Musiki Münasebetleri, c. 1, Nümune Matbaası, İstanbul.
• Livingston, T. E. (1999). “Music Revivals: Towards a General Theory”, Ethnomusicology, vol: 43, no: 1, University of Illinois Press, www.jstor.org, (23.03.2016).
• Mahmut Şevket (1909). Osmanlı Teşkilât-ı Kıyâfet-i Askeriye, Mekteb-i Harbiye Matbaası, İstanbul.
• Macey, D. (2001). The Penguin of Critical Theory, Penguin Books, England.
• Muhammed Baha (1922), Mehter Muzikası, Alem-i Musiki, cilt: 5, no 7, Bursa
• Mehmet Zeki. (1916). Mehterhane-i Hakani ve Muzıka-yı Hümayun, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası
• Mülayım, S. (2009). Kronolojik Notlarıyla 19. Yüzyıl Osmanlı Müzeciliği, Osmanlı Araştırmaları XXXIV (Yayın heyeti: Halil İNALCIK- İsmail E. ERÜNSAL Heath W. LOWRY- Feridun EMECEN Klaus KREISER- BilginA YDlN), İstanbul, http://english.isam.org.tr/documents (18.05.2017)
• Myers, H. (1992). Ethnomusicology An Introduction, The Macmillan Press, London.
• Nora, P. (1994). Hafıza Mekanları (çev: Mehmet Emin Özcan), Dost Kitapevi, Ankara
• Oransay, G. (1973). Cumhuriyetin İlk Elli Yılında Geleneksel Sanat Musikimiz, 50. Yıl kitabından ayrı basım
• Öztürk, O. M. (2010). Mehter Musikisi (ed. Oğuz Elbaş), Grafiker Yayıncılık, Ankara.
• Özcan, A. (2007). “Osmanlıcılık”, İslam Ansiklopedisi, c. 33, TDV Yayınları, İstanbul.
• Özcan, N. (2003). “Mehter”, İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. II, MEB, İstanbul
• Pertusi, A. (2004). İstanbul’un Fethi Çağdaşların Tanıklığı, c. 1, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul
• Rauf Yekta (1912). “Mehterhâne Konseri”, Şehbal, no 50, c. 3
• Sanal, H. (1964). Mehter Musikisi Bestekâr Mehterler- Mehter Havaları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
• Sanal, H. (1993). “Çevgân”, İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul
• Şahiner, N. (1993). Mehter ve Marşları (8. Baskı), Anahtar Yayınları, İstanbul
• Shaw, W. M. K. (2003). Possessors and Posssessed Museums, Archoelogy and The Visualization of History in The Late Ottoman Empire, University of California Press Berkley, Los angels, www.books.google.com, (11.09.2016)
• Smith, P. (2007). Kültürel Kuram, Babil Yayınları, İstanbul
• Tasouji, C. D. (2015). “Bir Hafıza Mekanı Olarak Müze: Etnografya Müzesi”, Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, yıl: 3, sayı5-6,
• Tuğlacı, P. (1986). Mehterhane’den Bando’ya, Can Yayınları, İstanbul
• Url-1 http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=163473 (Erişim tarihi: 12.09.2017)
• Url-2 (www.osmanligazeteleri.com/haber/istiklal-i-osmani-osmanli-bagimsizlik-gunu-buyuk- bir-sevkle-kutlandi-1914/279/) Erişim Tarihi: 22.05.2017
• Url-3 (http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/3997/001581784010 . pdf?sequence=3&isAllowed=y( Erişim Tarihi: 22.06.2017
• Url-4 www.altayli.net/wp (Erişim tarihi: 10.09.2017)
• Uzun, H. (2009). “Türk Yurdu’nda 1913 Yılı İstiklâl-i Osmanî Günü Kutlamaları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c. 6, sayı: 1, Ankara
• Vural, F. G. (2011). İslamiyet’ten Önce Türklerde Kültür ve Müzik Hun, Kök Türk ve Uygur Devletleri, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Vural, T. (2013). Türklerde Askeri Müzik Geleneği Tuğ, Nevbet, Mehter, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya
• Vural, T. (2016). “Mehter Geleneğinin Yaşayan Kimliği”, The Journal of Academic Social Science Studies, www.dx.doi.org, (07.09.2016)
• Yamak, S. (2008). “Meşrutiyetin Bayramı: 10 Temmuz Îd-i Millisi, İ. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, no 38, İstanbul
• Yaramış, A. (2013). Mehterhâne-i Âmire Ocağı’nın Islahı (1826), Sosyal Bilimler Dergisi, c. XV, sayı 1, http://www.sbd.aku.edu.tr/arsiv/c15s1/c15s1b2ahmetyaramis.pdf (01.01.2017)
• Yılmaz, M. S. (2009). “Kastamonu’da İstiklal-i Osmani Günü Kutlamaları 1913-1921”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c. 6, sayı: 3, Ankara,
• Wallace, A. F. C. (1956). Revitalization Movements, Willey Blackwell, www.jstor.org, (12.09.4014)