PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİNİN ÖRGÜTSEL SESSİZLİK ÜZERİNDEKİ ETKİSİNDE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN ARACI ROLÜ

Yıl 2019, Cilt: 18 Sayı: 72, 2129 - 2151, 15.10.2019

Zeynep Hatipoğlu , Gülbeniz Akduman

https://doi.org/10.17755/esosder.497182

Cited By: 4

Öz

Bu çalışmanın
amacı işgörenlerin psikolojik sözleşme ihlali algılarının örgütsel sessizliğe
etkisini incelemek ve kişilik özelliklerinin bu etki üzerindeki aracı rolünü
belirlemektir. İlgili alan yazın incelendiğinde psikolojik sözleşme ihlalinin
iş tatminsizliği, düşük örgütsel bağlılık, düşük örgütsel güven, örgütsel
sinizm, örgütsel sessizlik ve işten ayrılma niyetine girmek gibi pek çok
olumsuz sonucu olduğu görülmektedir. Ancak gerek örgütsel sessizlik konusunda
yapılan araştırmaların sınırlı sayıda olması gerekse kişi-örgüt uyumu açısından
kişilik özelliklerinin de etkisinin incelenmesi gerektiği görüşünden hareketle
yapılan araştırmamız literatüre bu yönde katkı sağlamaya yöneliktir. Araştırmada veri toplama aracı olarak
dört bölümden oluşan anket formu kullanılmıştır. Veri
toplama aracının ilk bölümünde katılımcıların cinsiyet, medeni durum, kuşak
(doğum tarihi), eğitim düzeyi, örgütte çalışma süresi ve pozisyon bilgilerinden
oluşan demografik bilgi formu yer almaktadır. İkinci bölümde bireylerin
psikolojik sözleşme ihlali algılarını ölçmek amacıyla Robinson ve Rousseau
(1994) tarafından geliştirilen ve Çetinkaya (2014) tarafından Türkçe çevirisi
yapılan ve Kırboğa (2017) tarafından güvenirlik çalışmaları yapılarak iki
boyutlu olarak tespit edilen Psikolojik Sözleşme İhlali Ölçeği, üçüncü bölümde
ise Dyne, Ang ve Botero
(2003) tarafından geliştirilen ve Taşkıran (2010) tarafından Türkçe’ye
uyarlanarak güvenirlik ve geçerlik çalışmaları yapılan Örgütsel Sessizlik
Ölçeği ve son bölümde Benet-Martinez ve John (1998) tarafından geliştirilen ve
Sümer ve Sümer (2005) tarafından Türkçe’ye uyarlanarak güvenirlik ve geçerlik
çalışmaları yapılan Beş Faktörlü Kişilik Ölçeği yer almaktadır. Araştırmamızda,
olasılığa dayalı olmayan ve herkesi örneğe dahil edilebilme imkanı sağladığı
için yaygın olarak kullanılan kolayda örnekleme yöntemi tercih edilmiştir.
Kolayda örnekleme yöntemiyle çevrimiçi olarak ulaşılan 225 beyaz yakalı çalışana
uygulanan anket formlarının tamamı örnekleme dahil edilmiş ve elde edilen
veriler SPSS 21.0 ve AMOS 22.0 programları kullanılarak analiz edilmiştir.
Araştırmamıza göre psikolojik
sözleşme ihlali algısı ile örgütsel sessizlik arasındaki ilişkide kişilik
özelliklerinin aracılık etkisi olduğu sonucuna ulaşılmış ve bu sonuç
doğrultusunda yöneticilere çeşitli öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik sözleşme, psikolojik sözleşme ihlali, örgütsel sessizlik, kişilik

Kaynakça

• Akyıldız, E. (2018). Sağlık Çalışanlarının Örgütsel Adalet Algıları Üzerinde Kişilik Özelliklerinin Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Akyürek, B. (2017). Öğretim Elemanlarında Psikolojik Sözleşmenin Örgütsel Güven Üzerine Etkisi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli.
• Alan, H., Baykal, Ü. (2018). Yönetici Hemşirelerin Kişilik Özellikleri ve Etkileyen Kişisel ve Mesleki Özellikler. Psikikayti Hemşireliği Dergisi, 9(2), 119-128.
• Argyris, C. (1960). Understanding Organizational Behavior. Homewood, IL: Dorsey Press, Inc.
• Armstrong, M. (2017), Armstrong’un Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi El Kitabı. Çeviri: Prof.Dr. Yonca Deniz Gürol, Evrim Gemici. Nobel Kitabevi. İstanbul.
• Bagheri. G., Zarei, R. ve Aeen,M.N. (2012). Organizational Silence (Basic Concepts and Its Development Factors), Ideal Type of Management, 1(1), 47- 58.
• Basım, H.N., Çetin, F. ve Tabak, A. (2009). Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Kişilerarası Çatışma Çözme Yaklaşımlarıyla İlişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 24 (63), 20-34.
• Başbay, A., Kağnıcı, Y., Başbay, M. (2018). Öğretmenlerin Çokkültürlü Yeterlik Algıları ile Ahlaki Olgunluk/Yargı ve Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. İlköğrerim Online, 17(3), 1150-1167.
• Bayram, N. (2010). Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş. Ezgi Kitabevi. Bursa.
• Bollen, K.A. (1989). Structural Equations With Latent Variables. NY: Wiley Corp.
• Brown, T.A. (2006). Confirmatory Factor Analysis for Applied Research. NY: Guilford Publications Inc.
• Bruck, C. S., Allen, T.D. (2003). The Relationship Between Big Five Personality Traits, Negative Affectivity, Type A Behavior, and Work–Family Conflict. Journal of Vocational Behavior, 63, 457–472.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı (14. Baskı). Ankara: PEGEM Akademi.
• Can, H., Aşan, Ö., Aydın, E. M. (2006). Örgütsel Davranış, İstanbul: Arıkan Basım Yayım.
• Can, Y. (2017). A Tipi ve B Tipi Kişilikler Bakımından Mobbing Kişilik İlişkisinin İncelenmesi ve Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Cihangiroğlu, N. ve Şahin, B. (2010). Organizasyonlarda Önemli Bir Fenomen: Psikolojik Sözleşme, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 1–16.
• Çağlar, A., Yakut, Ö. ve Karadağ. E. (2005). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Öğretmenler Tarafından Algılanan Kişilik Özellikleri ve Liderlik Davranışları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi, Ege Eğitim Dergisi, 6(1), 61-80.
• Çetin, F., Basım H. N. (2013). Örgütte Bireysel Farklılıklar, Kişilik ve Değerler, İçinde: Der. Sığrı, Ü. ve Gürbüz, S. Örgütsel Davranış. İstanbul: Beta Yayınları.
• Çetinkaya, F. F. (2014). Hizmet İşletmelerinde Psikolojik Sözleşme İhlâlleri ve Örgütsel Sinizm İlişkisi: Kapadokya Bölgesi 4 ve 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Çınar, O., Karcıoğlu, F. ve Alioğulları, Z.D. (2013). The Relationship Between Organizational Silence and Organizational Citizenship Behavior: A Survey Study in the Province of Erzurum,Turkey, Social and Behavioral Sciences 99, 314 – 321.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve Lisrel uygulamaları. Ankara: PEGEM Akademi.
• Doğan, T. (2013). Beş Faktör Kişilik Özellikleri ve Öznel İyi Oluş. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(1), 56-64.
• Durmuş, E. A. (2001). Kadın ve erkek yöneticilerin liderlik davranışları arasındaki farklılıklar: Türkiye`de seçilmiş bir grup yönetici üzerine bir araştırma. Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü-İşletme Anabilim Dalı, Antalya.
• Dündar, S. (2009). Üniversite Öğrencilerinin Kişilik Özellikleri İle Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24 (2), 139-150.
• Ehtiyar, R. ve Yanardağ, M. (2008). Organizational Silence: A Survey on Employees Working in A Chain Hotel, Tourism and Hospitality Management, 14(1), 51-68.
• Elden, B. (2017). Psikolojik Sözleşme İhlali İle İşten Ayrılma Niyeti İlişkisinde Birey-Örgüt Uyumunun Düzenleyici Rolü, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir.
• Erdem, H. (2016). Özel Banka Çalışanlarında Psikolojik Sözleşme İhlalleri İle Örgütsel Adalet Etkileşimi: Elazığ İlinde Bir Araştırma, Journal of Business Research-Türk, 8(1), 1-18.
• Eroğlu, F. (1998). Davranış Bilimleri, 4.Baskı, İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Guest, D. (2004). The Psychology of the Employment Relationship: An Analysis Based on the Psychological Contract. Applied Psychology, 53, 541-555.
• Hashim, N., Othman, A. K., Hamzah, M. I. (2013). The Influence of Personality Traits On The Relationship Between Work - Family Conflict and Job Satisfaction Among Married Women. PAK Publishing Group, Handbook on theEconomic, Finance and Management Outlooks, 768- 774.
• Hjelle, L.A., Ziegler, D. J. (1982). Personality Theories Basic Assumptions Research and Application. Second Edition, Mcgraw-Hill International Book Company, U.S.A.
• Hooper, D., Coughlan, J. and Mullen, M. (2008). Structural equation modeling: Guidelines for determining model fit. The Electronic Journal of Business Research Methods. 6(1), 53-60.
• Hu, L. and Bentler, P.M. (1999). Cutoff Criteria for Fit İndexes İn Covariance Structure Analysis: Conventional Criteria Versus New Alternatives. Structural Equation Modeling, 6, 1-55.
• Karcıoğlu, F. ve Türker, E. (2010). Psikolojik Sözleşme İle Örgütsel Bağlılık İlişkisi: Sağlık Çalışanları Üzerine Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(2), 121-140.
• Kelloway, K.E. (1989). Using Lisrel for Structural Equation Modeling: A Researcher’s Guide. Londong: Sage.
• Kırboğa, R. (2017). Psikolojik Sözleşme İhlâli Ve Örgütsel Sinizm Arasındaki İlişki: Lider-Üye Etkileşiminin Aracılık Etkisi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir.
• Koç, E. (2012). Tüketici Davranışı ve Pazarlama Stratejileri. 4.Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Koç, E. (2015). Tüketici Davranışı ve Pazarlama Stratejileri. 6. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Koçak, S. ve Burgaz, B. (2017). Ortaöğretim Kurumlarındaki Psikolojik Sözleşme Üzerinde Güçlendirici Liderlik Davranışlarının Rolü, Eğitim ve Bilim Dergisi, 42(191), 351-369.
• Kotter, J. P. (1973). The psychological contract: Managing the Joining up Process. California Management Review, 15, 91–99.
• Kozako, I. N. A. M. F., Safin, S. Z. veRahim, A. R. A. (2013). The Relationship of Big Five Personality Traits on Counterproductive Work Behaviour Among Hotel Employees: An Exploratory Study. Procedia Economics and Finance, 7, 181-187.
• Levinson, H., Price, C. R., Munden, K. J. and Solley, C. M. (1962). Men, Management, and Mental Health. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Maria, V. ve Dimitris, B. (2007). Organizational Silence: A New Challenge For Human Resources Management, Athense University of Economics and Business, (2), 12-15.
• McCrae, R.R., Costa, P.T. (1989). Reinterpreting the Myers-Briggs Type İndicator From The Perspective of The Five-Factor Model of Personality. Journal of Personality, 57, 17-40.
• McCrae, R. T., Costa, P. T. (1997). Personality Trait Structure As A Human Universal. American Psychologist, 52(5), 509-516.
• McShane, L.S., Glinow, M.A.V. (2016). Örgütsel Davranış. Çeviri Editörleri: Günsel, A. ve Bozkurt, S., 2.Baskıdan Çeviri, Nobel Yayınları, İstanbul.
• Meydan, C. H., Şeşen, H. 2011. Yapısal Eşitlik Modellemesi AMOS Uygulamaları. Detay Yayıncılık. Ankara.
• Morrison E.W. ve Milliken F.J. (2000). Organizational Silence: A Barrier to Change and Development in a Pluralistic World. The Academy of Management Review, 25(4), 706- 725.
• Özkalp, E., Kırel, Ç. (2011). Örgütsel Davranış, Ekin Yayınevi, 5.Baskı, Bursa.
• Perry, S. R. (2003). Big Five Personality Traits And Work Drive As Predictors Of Adolescent Academic Performance, University Of Tennessee, Knoxville.
• Pinder, C.C. ve Harlos,K.P. (2001). Employee Silence: Quiescence and Acquiescence As Responses to Perceived Injustice, Research in Personnel and Human Resources Management, 20, 331-369
• Robinson, S.L. (1996). Trust and Breach of the Psychological Contract, 1996, Administrative Science Quarterly, 41, 574-599.
• Robinson, S.L. ve Morrison EL.W. (2000). The Development of Psychological Contract Breach and Violation: A Longitudinal Study, Journal of Organizational Behavior, 21, 525-546.
• Robbins S. P., Judge, T. A. (2012). Örgütsel Davranış (Organizational Behaviour). Çeviri Editörü Prof. Dr. İnci Erdem, 14. Basımdan Çeviri, Nobel: İstanbul.
• Rousseau, D. (1989). Psychological and Implied Contracts in Organizations. Employee Responsibilities and Rights Journal, 2 (2), 121-139.
• Saltukoğlu, G., Tatar, A. (2018). İş Persformansının Öngörülmesinde Kişilik Ölçümünün Rolü: Öğretmen Örneği. Journal of Human Sciences, 15(1), 619-634.
• Sarıtaş M. (1997). Yönetimde Kişilik Faktörü. Eğitim Yönetimi Dergisi, 3, 527–48.
• Schalk, R.ve Roe, R. (2007). Towards a Dynamic Model of The Psychological Contract. Journal for the Theory of Social Behaviour, 37 (2), 167-182.
• Schein, E.H. (1980). Organizational Psychology (3rd Edition), Nj: Prentice-Hall .
• Schumacker, R.E. and Lomax, R.G. (1996). A Beginner’s Guide to Sctructural Equation Modeling. NJ: Lawrence Erlbaum Associates Inc.
• Shojaiea, S, Matin, H.Z. ve Barani,G. (2011). Analyzing the Infrastructures of Organizational Silence and Ways to Get Rid of it, Social and Behavioral Sciences 30, 1731 – 1735.
• Shore, L. ve Tetrick, L. (1994). The Psychological Contract as an Explanatory Framework in The Employment Relationship. Trends in Organizational Behaviour, 1 (91), 91 – 109.
• Slade, M.R. (2008). The Adaptive Nature of Organizational Silence: A Cybernetic Exploration of The Hidden Factory” George Washington University.
• Soysal, A. (2008). Çalışma Yaşamında Kişilik Tipleri: Bir Literatür Taraması. Çimento İşveren Dergisi, 4-19.
• Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modellemeleri. Türk Psikoloji Yazıları, 3(6), 49-74.
• Taşkıran, E. (2010). Liderlik Tarzının Örgütsel Sessizlik Üzerindeki Etkisinde Örgütsel Adaletin Rolü ve Bir Araştırma. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Tabachnick, B.G. and Fidell, L.S. (2001). Using Multivariate Statistics (4. Eds). MA: Allyn ve Bacon Inc.
• Thompson, B. (2004). Exploratory and confirmatory factor analysis: Understanding concepts and applications. DC: American Psychological Association.
• Topaloğlu, H. ve Arastaman ,G. (2016). Örgütlerde Psikolojik Sözleşme Üzerine Kuramsal Bir Değerlendirme. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 25-36.
• Topçu, M. K. (2015). Çalışanların Kişilik Özelliklerinin Örgütsel Özdeşleşme ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkisinde Psikolojik Sözleşme Algısının Rolü. Doktora Tezi, Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ünlü, Y., Hamedoğlu, M.A. ve Yaman, E. (2015). Öğretmenlerin Örgütsel Adalet Algıları ve Örgütsel Sessizlik Düzeyleri Arasındaki İlişki, Sakarya University Journal of Education, 5(2), 140-157.
• Watson, D., Hubbard, B. (1996). Adaptational Style And Dispositional Structure: Coping in The Context of The Five‐ Factor Model. Journal Of Personality, 64(4), 737-774.
• Yelboğa, A. (2006). Kişilik Özellikleri ve İş Performansı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi. 8 (2). 196-217.
• Yücel, C. ve Kaynak, S. (2008). Öğretmenlerin Kişilik Özellikleri ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı. Selcuk University Social Sciences Institute Journal, 20, 685-706.
• Yürür, Ş. (2009). Yöneticilerin Çatışma Yönetim Tarzları ve Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkinin Analizine Yönelik Bir Araştırma. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10(1), 23-42.