GAYE NEDEN VE KELAM İLMİNDE GELİŞİM SEYRİ

Yıl 2009, Cilt: 8 Sayı: 30, 279 - 304, 01.04.2009

Ahmet Akgüç

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

GAYE NEDEN VE KELAM İLMİNDE GELİŞİM SEYRİ

Öz

Neden bir şeyi ortaya çıkaran sebep anlamına gelmektedir. Filozoflara göre Allah alemin ilk
nedenidir (illet-i ula). Ancak kelamcılar illet yerine fail veya Halik kavramlarını tercih ederler. Aristo
ile başlayan süreçte dört neden kabul edilmiştir. Gaye neden bunlardan birisidir. Ta’lili kabul etmeyen
kelamcılar ilk dönemlerde gaye nedeni de kabul etmemişlerdir. Ancak zamanla gaye ve nizam delili
kelamda kullanılmıştır. Kelamcılara göre eşyaya yönelik olarak Allah’ın gayesi vardır. Filozoflar ise
bunu kabul etmezler.

Anahtar Kelimeler

Gaye, neden, varlık, hikmet, illet

Kaynakça

• Abdulkerim Şehristani, Nihayetü’l-İkdam fi İlmi’l-Kelam, Tahkik: Ferid Al-i İmran/191
• Amidî, el-İhkam fi Usuli’l-Ahkam, Beyrut, c.3
• Amidî, Gayetü’l-Meram an İlmi’l-Kelam, Kahire, 1971
• Bakara/60
• Bakıllani, Temhid, Kahire, 1947
• Bağdadi, Abdulkahir, Usulu’d-Din, İstanbul, 1928
• Beyadı, İşaratu’l-Meram min İbarati’l-İmam, İstanbul
• Buti, Sait Ramazan, Kubra’l-Yakiniyyati’l-Kevniyye, Beyrut, 1998
• Devvani, Celaleddin, İsbatı Vacib Risalesi Duhan/38-39
• Eş’ari, Makalat, I-II, Beyrut, 1990
• Fahreddin Râzî, Nihayetü’l-Ukul, Raşid Efendi, No:504, vr. 240b Fowler, Human Anatomy, Bölüm 1, 1984
• Gazali, Miyaru’l-İlm, Beyrut, 1990
• Haluk Nurbaki, Kur’an-ı Kerimden Ayetler ve ilmi Gerçekler, Ankara, 1986 Hamdullah Suphi, İslam-Türk Ansiklopedisi Mecmuası, c.II, N:80, Eylül, 1947
• Haşr/59
• Hayyat, İntisar
• Hilmi Ziya Ülken, Genel Felsefe Dersleri, İstanbul, 2000
• Hud/107; Enbiya/23
• Hüseyin Atay, Farabi ve İbn Sina’ya Göre Yaratma, Ankara, 1974
• Hüseyin Aydın, Yaratılış ve Gayelilik, Ankara, 1999
• İbn Hazm, Fisal, Beyrut, 1996, c.II
• İbn Rüşd, Faslu’l-Mekal (Çeviren: A. Nevzat Ayesbeyoğlu) Ankara, 1955
• İbn Sina, en-Necat, Tahkik: Abdurrahman Umeyra, Beyrut, 1992, s.62-63
• İbn Sina, Şifa İlahiyat II
• Fahreddin Olguner, Üç Türk-İslam Mütefekkiri İbn Sina, Fahreddin Razi, Nasuriddin Tusi Düşüncesinde Varoluş, Ankara, 1985
• İbrahim Coşkun, Modernçağ Ateizmi ve İslam, Konya, 2007
• İbrahim Coşkun, İnkar Problemi, Konya, 2006
• İcî, Adudiddin, Mevakıf
• İhvan-ı Safa, Resail, Beyrut, c.3
• İlhan Kutluer, Gaiyet mad. TDVİA, c.13
• İlhan Kutluer, İbn Sina Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İstanbul, 2000
• İzmirli, Yeni İlmi Kelam, İstanbul, 1339-1341, c.1
• Kadı Abdulcebbar, Mugni, XI,
• Kehf/89 , Kıyame/36
• Kindi, Felsefi Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul, 1994
• Maturîdî, Kitabu’t-Tevhid, Tahkik: Bekir Topaloğlu, Ankara, 2003
• Mehmet Aydın, Din Felsefesi, İzmir, 1987
• Mehmet Sait Özervarlı, Hikmet md, TDVİA, c.17
• Muhittin Bahçeci, Allah’ı Bilmek ve Nesefi’ye Göre İman, Kayseri
• Mustafa Sabri, Mevkıfu’l Akl ve’l-İlmi ve’l-Alem, I-IV, Beyrut Mülk/2-23-30
• Nader, le Systeme Phılosophıque des Mutezile, 1956, Beyrut Nebe’/6-12-16
• Nesefî (v. 1142), Ebu’l-Muin, Tabsıratu’l-Edille, I-II, Neşr:Hüseyin Atay, Ankara, 1993
• Rahman/5-10
• Râzî, Fahreddin, Mebahısü’l-Meşrıkıyye, Çeviren: İbrahim Coşkun, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.VI, sayı:2, s.76-79
• Rıza Tevfik Bölükbaşı, Kamusu Felsefe, İllet (cause), İstanbul, 1337-1338 S. H. Bolay, Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi, Ankara, 1995
• Sa’d/27
• Seyyid Şerif Cürcani, Şerhu’l-Mevakıf, Mısır, 1907, c,4
• Süleyman Hayri Bolay, Aristo Metafiziği ile Gazali Metafiziğinin Karşılaştırılması, İstanbul, 1993
• Taftazani, Saduddin, Şerhu’l-Makasıd, Beyrut, 1998, c.1 Taha/17-70-77 Tekasür/8
• Teoman Duralı, Biyoloji Felsefesi, Ankara, 1992 Wolfson, Kelam Felsefeleri, Çeviren: Kasım Turan, İstanbul, 2001
• Yener Öztürk, Kur’an Perspektifinde Kozalite Problemi, Ankara, 2004 Zariyat/56
• Ahmet Akgüç, İsmail Gelenbevi’de Varlık Düşüncesi, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2006
• Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, 1979
• Ahmet Erkol, İbn Rüşd’ün Kelam Eleştirisi, Ankara, 2007