Hikâye-i Kedi ile Fâre: Viyana Nüshası’nın Metin Neşri ve Söz Varlığına Dair Bazı İncelemeler

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 3, 1384 - 1402, 30.07.2025

Abdulkadir Korkmaz

https://doi.org/10.17755/esosder.1634478

Öz

Bu çalışma, klasik Türk edebiyatının mesnevi türünde kaleme alınmış bir eseri olan Ḥikāye-i Kedi ile Fāre’nin Viyana Ulusal Kütüphanesinde bulunan matbu nüshasının söz varlığını incelemeyi ve eserin leksikal zenginliğini bağlam içinde ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ubeyd-i Zâkânî tarafından 14. yy’da Farsça olarak kaleme alınan hikâye, kedi ve fare toplulukları arasındaki çatışmayı alegorik bir anlatımla sunarak dönemin toplumsal ve siyasal yapısına dair ipuçları taşımaktadır. Eser, 1885 yılında Osmanlı Türkçesiyle basılmıştır. Araştırmada nitel içerik analizi yöntemi kullanılmış ve söz varlığı tespitinde betimsel dil bilimi yaklaşımı benimsenmiştir. İnceleme, eserin tamamında geçen sözcüklerin bağlamsal tanıklıklarıyla desteklenmiş; her sözcük, geçtiği beyit ve metinsel bağlam içerisinde değerlendirilmiştir. Bulgular; eserde özellikle hayvan adları, savaş terminolojisi, toplumsal ünvanlar ve dinî kavramlara ait kelimelerin yoğunlukla kullanıldığını göstermektedir. Bu söz varlığı, metnin hem derin yapısını hem de didaktik yönünü pekiştirmektedir. Ayrıca; eserdeki kelime seçimi, dönemin sosyal hayatına ve halkın algısına dair önemli ipuçları sunmaktadır. Ḥikāye-i Kedi ile Fāre, Türk edebiyatında fabl türünün alegorik biçimde işlendiği örneklerden biri olarak değerlendirilmekte ve bu yönüyle hem edebî hem de dil bilimsel açıdan dikkate değer bir kaynak niteliği taşımaktadır. Gelecekte yapılacak çalışmalar, metnin farklı yazma nüshaları üzerinden karşılaştırmalı biçimde incelenmesiyle metnin aktarımı ve dil evrimi açısından daha geniş bir perspektif sağlayabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fabl , Zâkânî , Kedi ile Fâre , Edisyon Kritik.

The Story of The Cat and The Mouse: Text Edition and Lexical Analysis of The Vienna Copy

Öz

This study aims to analyse the vocabulary of the printed copy of The Story of The Cat and The Mouse, a work of classical Turkish literature written in the mathnawi genre, in the National Library of Vienna and to reveal the lexical richness of the work in context. The story, written in Persian in the 14th century by Ubeyd-i Zākānī, presents the conflict between cat and mouse communities in an allegorical narrative and carries clues about the social and political structure of the period. The work was published in Ottoman Turkish in 1885. The qualitative content analysis method was used in the study and a descriptive linguistic approach was adopted to determine the vocabulary. The analysis was supported by the contextual testimonies of the words in the entire work; each word was evaluated within the couplet and textual context in which it occurs. The findings show that especially animal names, war terminology, social titles and words belonging to religious concepts are used intensively in the work. This vocabulary reinforces both the deep structure and the didactic aspect of the text. In addition, the word choice in the work provides important clues about the social life of the period and the perception of the people The Story of The Cat and The Mouse is considered to be one of the examples of allegorical treatment of the fable genre in Turkish literature, and in this respect, it is a remarkable literary and linguistic source. Future studies will be able to provide a broader perspective in terms of the transmission process and linguistic evolution of the text by comparatively analysing the text through different manuscripts.

Anahtar Kelimeler

Fable , Zâkânî , Cat and Mouse , Edition Critical.

Kaynakça

• Alsan, Ş. (2005). Türk Mimari Süsleme Sanatlarında Mitolojik Kaynaklı Hayvan Figürleri. Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Aksu, H. (1998). Rumi Motifin Kökeni. Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Albayrak, Y. (2023). Göbekli Tepe’den Hayvan Tasvirleri. Külliye, 4(2), 81-111.
• Alonso, L. P. (2015). Altamira Mağarası [Altamira]. (B. Çiçek, Çev.). World History Encyclopedia. 26.12.2024 tarihinde https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-11600/altamira-magarasi/ ağ adresinden erişildi.
• Bülbül, N. (2014). Kur’an’da İsmi Geçen Hayvanlar ve Bunların Zikrediliş Sebepleri. Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Braun, V. ve Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
• Çiftçi, H. (1999). Bir fabl olarak fare ile kedi hikâyesinin arkasındaki mesaj. Akademik Araştırmalar Dergisi, 1, 25-33.
• Çiftçi, H. (2012). “Ubeyd-i Zākānî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 42, 15-16.
• Demirci, K. (2019). İslam’da Hayvan Hakları. International Social Sciences Studies Journal, 5(43), 4793-4807.
• Gökbulut, S. (2012). Sûfîlerin Gözünde Hz. Süleyman. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXV, 105-130.
• Groeneveld, E. (2016). Lascaux Mağarası [Lascaux Cave]. (C. Güllü, Çev.). World History Encyclopedia. 26.12.2024 tarihinde https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-15133/lascaux-magarasi/ ağ adresinden erişildi.
• Halman, T. (2011). Ubeyd-i Zâkânî. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18(1), 161-175.
• Kara, R. (2015). Eğitim Fakülteleri İçin Çocuk Edebiyatı. Ankara: Pegem Yayınları.
• Kökdemir, E. ve Şahbaz, D. (2020). Buddhist Metin Cātakaların İntizar Hüseyin’in Öykücülüğüne Yansımaları: Kaplumbağa Öyküsü. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(4), 1447-1464.
• Kut, G. ve Toska, Z. (2005). “Kedi ile Fare Hikâyesi.” Şinasi Tekin Anısına-Uygurlardan Osmanlıya. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Sage. Turgay, N. (2011). Kur’ân Açısından Hayvanlar ve Bitkiler. Ankara: Fecr Yayınları.