SÜLEYMAN ÇELEBİ VE MEVLİD’İNİN YENİ TÜRK EDEBİYATINDAKİ TESİRLERİ VE ONLARA DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 958 - 1068, 28.12.2022

Adem Ceyhan

Öz

Süleyman Çelebi’nin “Vesîletü’n-necât” adını verdiği ve H. 812/ M. 1409-10 yılında Bursa’da tamamladığı “mevlid”i, bu tür eserlerin ilki değilse de en çok tanınan, okunan ve sevilen bir örneğidir. Asırlar boyunca mübarek geceler, doğum, nişan, nikâh, vefat gibi değişik vesilelerle topluluk önünde okunan kısaltılarak okunan, saygıyla dinlenen bu eserin, edebiyat tarihimizin “yeni” sıfatıyla nitelenen devresinde de çokça anılıp söz konusu edileceği kolayca tahmin edilebilir. Şair ve yazarlarımız, antoloji, tenkit, sözlük, biyografi, edebiyat tarihi, roman, makale, sohbet gibi çeşitli türlerdeki eserlerinde, Süleyman Çelebi’nin yaşadığı asır, dedesi, babası, Bursa Ulucami’deki imamlığı, vefat tarihi, mevlidini yazış sebebi, tamamladığı şehir ve yıl, bahis mevzuu eserin beyit sayısı, edebî değeri, türlü mekânlarda okunuşu, muhtevası gibi konular üzerinde durmuşlardır. Bu mevzulardaki temas, tesbit, tahmin, iddia ve hataların bir kısmı, tarihî, biyografik kaynaklardaki bilgilerin doğrusu ve yanlışıyla nakledilmesinden ileri gelmiş; bir kısmı da daha ziyade “Mevlid” adıyla anılan/ tanınan meşhur eserin en eski yazma nüshalarına dayalı, sağlıklı bir metninin 19. asrın ikinci yarısından 1940’lı, 50’li yıllara kadar –teşebbüs edilmesine rağmen- ortaya kon(a)mamış olmasından doğmuştur. Süleyman Çelebi ve adı geçen eseri hakkında, aşağı yukarı yüz yıldır devam edegelen ilmî araştırma ve yayınlar sonucunda –öncesine nazaran- daha sıhhatli bilgilere erişildiğini söylemek mümkündür. Bu çalışmada 19. asrın son çeyreğinden 20. asrın son çeyreğine kadar muhtelif edebî eserlerde Süleyman Çelebi ve Mevlid’inin nasıl anıldığı hususunda örneklerle bilgi ve fikir verilmesi hedeflenmiş ; bazı sonuçlara da ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Çelebi, Bursa, Mevlid, Vesîletü’n-necât, Yeni Türk Edebiyatı

Kaynakça

• Ahmed Cevdet (1331). Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ, 12. cüz, Dersaâdet.
• Ahmedî, İskender-nâme, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Ktp. nr. TY 921.
• Ahmed Midhat. (1314/ 1898). Gönüllü, Dersaâdet.
• Ahmed Rifat. (1300/1882-83). Lugāt-ı Târihiyye ve Coğrâfiyye, İstanbul, c. 4.
• Ahmed Vefik Paşa. (1306). Lehce-i Osmânî, Dersaâdet.
• AKSUN, Ziya Nur (1994). Osmanlı Tarihi- Osmanlı Devletinin Tahlilli Tenkidli Siyasî Târihi, İstanbul.
• AKTAN, Ali (2008). Mehmed Zeki Pakalın, Sicill-i Osmanî Zeyli, TTK Yay. Ankara, c. 9
• AKÜN, Ömer Faruk. (1995). “Fâik Reşad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c. 12, s. 103-109.
• Ali Emîrî. (1335/1919). “Kıblelizâde Fuad Beğ’in ‘Süleyman Fakîh ve Mevlid-i Şerîf’ Makālesine Cevap”, Osmanlı Târih ve Edebiyat Mecmuası, sene 1, 31 Kânûn-ı Sânî/ 31 Ocak, aded 11, s. 197-205.
• Ali Emîrî (1335/ 1919). “Hâdim ve Hâfız-ı Emânât-ı Mübâreke, Hulefâ-yı Celîle-i Osmâniyenin Şeref-i Silsile-i Siyâdetleri ve İlm-i Celîl-i Ensâbın Fevâ’idi”, Osmanlı Târih ve Edebiyat Mecmuası, 30 Eylül, aded 19, s. 429-435.
• Ali Kemâl. 1335/ 1919). “Türkçemizin Tekâmülü- 2”, Peyâm-ı Edebî, 16 Teşrîn-i Evvel (16 Ekim), aded 10-55, s.1-2.
• ASYA, Arif Nihat. (2016). Duâlar ve Âminler, Ötüken Yay., İstanbul.
• ASYA, Arif Nihat. (1976). Fâtihler Ölmez ve Takvimler, Ötüken Yay., İstanbul
• ATEŞ, Ahmed. (1954). Süleyman Çelebi, Vesîletü’n-necât Mevlid, Ankara.
• AYMUTLU, Ahmed. (1995). Süleyman Çelebi ve Mevlid-i Şerif, İstanbul.
• BEN’İM, Ahmed Es’ad. (ts.) Peygamberimiz Efendimiz. Doğuşları Çocukluk ve Gençlik Çağları ve Mevlûd Menzûmesi ile Nazımı Hakkında Tedkıyk. Fakülteler Matbaası, İstanbul.
• Bereket-zâde İsmâil Hakkı. (1332). Yâd-ı Mâzî, İstanbul.
• Bursalı Mehmed Tâhir. (1327/ 1909). “Âşık Paşa”, Türk Derneği, İstanbul, s. 12-19.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri, İstanbul, c. 2.
• CANIM, Rıdvan. (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzamâ, (İnceleme- Metin), Ankara.
• Cemal Süreya. (2014). Üstü Kalsın, Yapı Kredi Yay. İstanbul.
• ÇAPAN, Pervin (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî, Ankara.
• DONUK, Suat. (2016). Türk Edebiyatında Vefeyâtnâme ve İsmail Belîğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı, Ankara.
• ERTEM, Sadri. (1937). “Sadri Ertem diyor ki” Yeni Adam, 1 Nisan, Sayı 170, s. 10-11.
• Fâ’ik Reşad. (ts.). Târîh-i Edebiyyât-ı Osmâniyye, İstanbul, Zarâfet Matbaası.
• Fâtıma Fahrünnisâ. (1313/1896). “Hudâvendigâr Vilâyetinde Kısmen Bir
• Cevelân”, Hanımlara Mahsus Gazete, 13 Ramazan/ 27 Şubat, nr. 52, s. 2-3.
• GAZEL, Ahmet (2020). “Hüseyin Cahit Yalçın’ın Malta Hatıraları”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları, c. 6, Sayı 11, s. 200-231.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-ahbâr, ts., Rükn-i Râbi‘. (Ayrıca, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Fatih, nr. 4225).
• GÖKYAY, Orhan Şaik. (1994). Bu Vatan Kimin, İstanbul, Mersin Özel Türkmen Lisesi Orhan Şaik Gökyay Kütüphanesi Yay. no. 1.
• GÖVSA, İbrahim Alâettin (1945-46). Türk Meşhurları Ansiklopedisi, Yedigün Neşriyat.
• GÜN, Fahrettin. (2011). Eşref Edib, Mehmed Âkif- Hayatı Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları, İstanbul.
• H. R. [Hâmid Refik]. (1927). “Ahmed Hikmet ve Husûsiyetleri”, Güneş, 1 Haziran, nr. 11, s. 11.
• Halîl, Manzûme-i Vefât-ı Fâtımatü’z-zehrâ, Millet Yazma Eser Ktp. Ali Emîrî, Manzum, nr. 1412.
• HAMMER-PURGSTALL. (1329). Joseph Freiherr von, Devlet-i Osmâniyye Târihi, terc. Mehmed Atâ, İstanbul, c. 2.
• HAMMER, Joseph von (1990). Osmanlı Tarihi, çev. Mehmet Ata, haz. Abdülkadir Karahan, İstanbul.
• Hayrullah Nedîm. (1323/ 1907). Terceme-i Hâl-i Nâzım-ı Mevlid-i Nebevî eş-
• Şeyh Süleyman Çelebi, Emrî Efendi Matbaası, Bursa.
• Hıfzı Tevfik, Hamâmîzâde İhsan, Hasan Âlî (1926). Türk Edebiyâtı Numûneleri, Menşe’lerden Onuncu Hicret Asrına Kadar, İstanbul.
• HİSAR, Abdülhak Şinasi. (1941). Fahim Bey ve Biz, İstanbul.
• HİSAR, Abdülhak Şinasi. (1955).Fahim Bey ve Biz, İstanbul.
• Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliyâ, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Yazma Bağışlar, nr. 2305, c. 1. (Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliyâ, Mehmet
• Akkuş- Ali Yılmaz, Seha Neşriyat, İstanbul 1990).
• İbrâhim Necmi (1338/1922). Târîh-i Edebiyyat Dersleri, İstanbul.
• İNCE, Adnan (2005). Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-şuarâ, Ankara.
• İPEKTEN, İpekten, Divan Edebiyatında Edebî Muhitler, İstanbul 1996.
• İPŞİRLİ, İpşirli (1993). “Çelebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, c. 8, s. 259.
• İSEN, Mustafa (1994). Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara.
• İZBUDAK, Veled. (1995)., Mevlâna, Mesnevî, İstanbul, c. 1.
• KARA, Mustafa- Kadir Atlansoy, (2021). Mehmed Şemseddin Ulusoy,. Bursa Dergâhları, Yâdigâr-ı Şemsî, Bursa Osmangazi Belediyesi Yay. Bursa.
• KARA, Mustafa, Bilal Kemikli. (2022). Hüseyin Vassaf, Bursa Hatırası, Bursa.
• KARAVELİOĞLU, Murat A. (2017). “Şehzade Emir Süleyman Çelebi’nin Edebi Muhiti”, Mertol Tulum Kitabı, İstanbul, s. 391-448.
• Kemâl (1303). Tahrîb-i Harâbât, Kostantıniyye.
• KÖKSAL, M. Fatih, KÜTÜK, Rıfat (2022). “Vesîlet-ün-Necât’ın En Eski Nüshası ve Süleyman Çelebi’nin Bilinmeyen Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İstanbul, Sayı 28, s. 393-430.
• Köprülü-zâde Mehmed Fuad- Şehâbeddin Süleyman. (1332/1914). Yeni Osmanlı Târîh-i Edebiyâtı, İstanbul.
• Köprülüzâde Mehmed Fuad. (1329/1914). “Süleyman Fakîh: Mevlid-i Şerîf”, İkdam, 28 Kânûn-ı Sânî /10 Şubat, s. 3.
• Köprülüzâde Mehmed Fuad. (1918). “Süleyman Fakîh ve Mevlid-i Şerîf”, Şâir, 17 Kânûn-ı Evvel, c. 1, Sayı 2, s. 18-20.