Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Oyunlarında Toplumsal Cinsiyet Algısının İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 29 - 61, 30.09.2022

Buse Melis Emeksiz Döndü Neslihan Bay

Öz

Toplumsal cinsiyet kavramı, bireyin yaşamının tüm gelişim alanlarında etkilidir. Doğumdan itibaren bu kavrama dair algılarımız şekillenmeye başlar. Algıların oluşumunda etkili olan etmenlerin başında; aile ve okul gelmektedir. Çocukluk yıllarında maruz kalınan olgu ve olaylar toplumsal cinsiyete dair algıların şekillenmesinde oldukça etkilidir. Bir çocuğun okul öncesi yıllarında en fazla vakit geçirdiği etkinlik ise oyundur. Dolayısıyla oyunların içerdiği ögeler, çocukların toplumsal cinsiyet algılarının şekillenmesinde oldukça fazla etkili denilebilir. Bu araştırmanın amacı okul öncesi dönem çocuklarının oyunlarındaki toplumsal cinsiyet algılarının incelenmesidir. Araştırmanın çalışma grubu amaçlı örnekleme yöntemlerinden olan kolay ulaşılabilir örnekleme yöntemine göre belirlenmiştir. Belirlenen çalışma grubu Eskişehir ilindeki bir bağımsız anaokulunda iki ayrı sınıfta öğrenim gören 30 çocuktan oluşmaktadır. Araştırmada verilerin toplanmasında nitel araştırma veri toplama yöntemlerinden olan gözlem ve görüşme yöntemleri kullanılmıştır. Görüşmeler her bir çocukla yüz yüze ve 15’ er dakikalık sürelerde gerçekleştirilmiştir. Her iki sınıf oyun zaman diliminde ayrı ayrı 6’şar saat gözlemlenmiştir. Elde edilen veriler doküman haline getirilmiş ve betimsel analiz yöntemi ile temalar ve alt temalar oluşturularak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda çocukların oyunlarda; oyun kuralları ve rol/karakter tercihlerinde toplumsal cinsiyet kalıp yargılarına sahip olmadıkları; ancak oyuncak/materyal tercihlerinde kalıp yargılarına sahip oldukları belirlenmiştir. Oyuncak tercihi yönünden bakıldığında; kız çocuklarının en fazla bebeklerle oynamayı, erkek çocuklarının ise kamyon gibi araba türünde oyuncaklarla oynamayı tercih ettiklerinin gözlenmiş olması nedeniyle toplumsal cinsiyet kalıp yargılarına sahip oldukları görülmüştür. Oyunlardaki rol tercihlerinde bakıldığında ise; erkek çocuklarının bulaşık yıkama rolünü en fazla tercih etmiş olması; meslek seçiminde ise kız çocuklarının polislik mesleğini en fazla tercih etmiş olması toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının dışında belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Okul öncesi, çocuk oyunları, çocuk, toplumsal cinsiyet, oyuncak.

Kaynakça

• Aksoy, P., ve Baran, G. (2017). Annelerin cinsiyet rollerine ilişkin özellikleri ile çocukların oyuncak tercihleri ve oynadıkları oyun türleri arasındaki ilişki üzerine bir çalışma. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(1), 102-136.
• Alesina, A., Giuliano, P., ve Nunn, N. (2013). On the Origins of Gender Roles: Women and the Plough. The Quarterly Journal of Economics, 128(2), 469–530.
• Arıkan, D. ve Karaca, E. (2004). Annelerin oyuncak seçimi ile ilgili bilgi ve uygulamaları, Uluslar Arası İnsan Bilimleri Dergisi, 1, 1-9.
• Aydın, A. (2016). Eğitim psikolojisi(14). Ankara: Pegem Akademi.
• Bahtiyar Karaçil, S. (2020). Okul öncesi öğretmenlerinin toplumsal cinsiyet allgılarının çeşitli faktörlere göre incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Samsun 19 Mayıs Üniversitesi.
• Bayrakçı, M. (2007). Sosyal öğrenme kuramı ve eği̇ti̇mde uygulanması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (14), 198-210.
• Bayramoğlu, L. (2015). Okulöncesi dönem çocuklarının cinsiyet rollerine ilişkin algılarının incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. KKTC Doğu Akdeniz Üniversitesi.
• Bozer, C. (2021). Okul öncesi dönem çocuklarının toplumsal cinsiyet algılarında medyanın rolüne ilişkin ebeveynlerinin ve öğretmenlerinin bakış açılarının incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Bulut Üner, A.N.,Ellez, A.M., Karabekmez, S., Özyılmaz Akamca, G.,Yıldırım, R.G., (2018). Okul öncesi dönemde mesleklere ilişkin toplumsal cinsiyet algısı. GEFAT/GUJGEF, 38(2), 469-513
• Chen, E. S. L., ve Rao, N. (2011). Gender socialization in chinese kindergartens: teachers’ contributions. Sex roles, 64(1), 103-116. Clark, S., and Paechter, C. (2007). ‘Why can't girls play football?’Gender dynamics and the playground. Sport, education and society, 12(3), 261-276.
• Çatalcalı Soyer, A. (2009). Okul öncesi dönem çocuk hikaye kitapları: stereotipler ve kimlikler. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 13-27.
• Çete, E. (2021). 36-72 aylık okul öncesi eğitim alan çocukların anne ve babaya yüklediği toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının belirlenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Okan Üniversitesi.
• Dilek, A. (2014). 4-6 yaş çocuk öykülerindeki kadın kahramanların mesleksel analizi. Journal Of Qafqaz University- Phılology And Pedagogy, 2, 94-102.
• Gray, P. (2017). What exactly ıs play, and why ıs ıt such a powerful vehicle for learning?. Topics in Language Disorders, 37(3), 217–228. Gündüz Şentürk, S. (2015). Okul dönem çocukları için basılan resimli öykü kitaplarının toplumsal cinsiyete ilişkin kalıpyargılar yönünden incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi.
• Gürşimşek, I. ve Günay, V. D. (2005). Çocuk kitaplarında toplumsal cinsiyet rollerinin işlenişinde kullanılan dilsel ve dil dışı göstergelerin değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 53-63.
• Ekşi, E. (2017). Okul öncesi dönem çocuklarının cinsiyet özelliklerine ilişkin kalıpyargılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Ertan Biret, T. (2002). Çağdaş türk çocuk yazınında toplumsal cinsiyet olgusu. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Halim, M. L. D., Ruble, D. N., Tamis‐LeMonda, C. S., Shrout, P. E., ve Amodio, D. M. (2017). Gender attitudes in early childhood: behavioral consequences and cognitive antecedents. Child development, 88(3), 882-899.
• İmançer, D. (2004). Sosyal psikolojik açıdan stereotip kavramının dil ve metin analizinde kullanımı. Selçuk İletişim, 3(3), 128-142.
• Kaçar, E. (2019). 48-72 aylık çocukların toplumsal cinsiyet kalıp yargıları ile ebeveynlerinin toplumsal cinsiyet algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Kocabaş, Z. (2018). Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden çocukların oyun davranışları ile çocukların problem davranışları ve akademik benlik saygıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Konür, E. (2021). Çocuk edebiyatındaki toplumsal cinsiyet kod ve öğretilerinin eğitime yansımaları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Köseler, F. (2009). Okul Öncesi Öykü Ve Masal Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Olgusu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Lahi, N. (2021). Okul öncesi döneme yönelik çizgi filmlerde yer alan toplumsal cinsiyet eşitliğine ait göstergelerin incelenmesi (TRT Çocuk Kanalı Örneği). [Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Lie, M. (2002). Science as father? Sex and gender in the age of reproductive technologies. European Journal of Women's Studies, 9(4), 381-399.
• Menekşe, F.M.(2019). 3-6 yaş arası okul öncesi çocukların oyuncak tercihleri ve cinsiyet kalıp yargıları ile ebeveynlerinin toplumsal cinsiyet algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Özdoyran, G. (2020). Judith butler ya da lacancı psikanaliz: medya etkileri ve toplumsal cinsiyet tartışmaları. Selçuk İletişim, 13(2), 1025-1054.
• Özkar, M. (2020). Toplumsal cinsiyet rollerinin okul öncesi çocuklara çizgi filmlerde yansıtılması: türk yapımı çizgi filmlerin göstergebilimsel açıdan incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Özyürek, A., ve Kılınç, N. (2015). Okul öncesi eğitim kurumlarındaki öğrenme merkezlerinin çocukların serbest oyun davranışları üzerine etkisi. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 125-138.
• Plotnik, R. (2007). Psikolojiye giriş. (Çev. Geniş, T.). İstanbul: Kaknüs Yayınları. (Eserin orijinali 1986’da yayımlandı).
• Reimers, A. K., Schoeppe, S., Demetriou, Y., ve Knapp, G. (2018). Physical activity and outdoor play of children in public playgrounds—do gender and social environment matter?. International journal of environmental research and public health, 15(7), 1356.
• Robson, C. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri: gerçek dünya araştırması. (Çev. Çınkır, Ş ve Demirkasımoğlu, N.). Ankara: Anı Yayıncılık. (Eserin orijinali 2015’ te yayımlandı).
• Sapsağlam, Ö. (2018). Okul öncesi dönem çocuklarının değişen oyun tercihleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 1122-1135.
• Seitz, M., Lenhart, J., ve Rübsam, N. (2020). The effects of gendered information in stories on preschool children’s development of gender stereotypes. British Journal of Developmental Psychology, 38(3), 363–390.
• Şıvgın, N. (2015). Cinsiyet rolleri eğitim etkinliklerinin anasınıfına devam eden 60-72 aylık çocukların toplumsal cinsiyet kalıpyargılarına etkisinin incelenmesi [Yayımlamamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Şıvgın, N., Deniz, Ü. (2017). Cinsiyet rolleri eğitim etkinliklerinin anasınıfına devam eden 60-72 aylık çocukların toplumsal cinsiyet kalıpyargılarına etkisi. Journal of International Social Research, 10(50), 589-600.
• Şen, S. ve Yıldırım, İ. (Ed.). (2021). Eğitimde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Akademi Yayınları.
• Snow, D., Bundy, A., Tranter, P., Wyver, S., Naughton, G., Ragen, J., and Engelen, L. (2019). Girls’ perspectives on the ideal school playground experience: An exploratory study of four Australian primary schools. Children's geographies, 17(2), 148-161.
• Swindells, D., and Stagnitti, K. (2006). Pretend play and parents’ view of social competence: the construct validity of the child‐ınitiated pretend play assessment. Australian occupational therapy journal, 53(4), 314-324.
• Topal, Ö. (2012). Toplumsal cinsiyetin inşası: 7-12 yaş grubu inşası. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Ulutaş, A. (2011). Okul öncesi dönemde drama ve oyunun önemi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (6), 232-242.
• Vargel Pehlivan, P. (2017). Toplumsal cinsiyet bağlamında kuramsal yaklaşımlar: bir literatür taraması. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(31). 497-521.
• Yağan Güder, S. ve Güler Yıldız, T. (2016). Okul öncesi dönemdeki çocukların toplumsal cinsiyet algılarında ailenin rolü. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,31 (2), 424-446.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.