Aristoteles’in Ahlak Anlayışında Pratik Aklın Rolü

Yıl 2023, Sayı: 17, 118 - 127, 31.10.2023

M. Ahmet Tüzen

https://doi.org/10.29157/etusbed.1312414

Öz

Aristoteles hem insanın nihai amacına gönderme yapan hem de içeriği beşerî gerçeklikle doldurulabilen bir iyi anlayışının değişken yapıdaki pratik hayatta bir işleve sahip olabileceğini düşünür. Metafiziksel bir iyi kavrayışının insanın ahlaki yaşantısına uygulanamayacağını düşünen Aristoteles’e göre insani bir etkinliğin ulaşmaya çalıştığı şey tam olarak insani düzlemdeki bir iyi olmalıdır. Bu iyiyi, eduaimonia olarak tanımlayan Aristoteles, bu amacı keşfeden ve bu kapsamda insanın hangi türden eylemlere yöneleceğine belirleyen yetinin akıl olduğunu ileri sürer. Buna göre erdemli bir yaşamı mümkün kılan aklın teorik ve pratik olmak üzere iki ayrı yönü bulunur. Genel olarak teorik akıl, şeyler arasındaki bağlantıları anlamayı amaçlarken pratik akıl, hedeflenen sonuçları güvence altına alacak yolları gösterir. İnsana ahlaki eylemlerinde yol gösteren ve pratik bilgelik (phronesis) sağlayan akıl, pratik akıldır. Dedüktif çıkarım yapma yeteneğine indirgenemeyen bir düşünce erdemi olan phronesis erdemi, ilkenin somut bir forma bürüneceği şekilde eyleme yeteneğidir. Bu çalışma, pratik aklın özel olarak da phronesis erdeminin ahlaki eylemin ortaya çıkışında nasıl bir akıl yürütme faaliyetinde bulunduğunu ve bu faaliyetin teorik akıl yürütmeden hangi yönlerden ayrıştığını değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda pratik aklın, tecrübe, orta olma ilkesi ve orthos logos (dosdoğru düşünme) ile akıl yürütme işlemini en iyi şekilde yapabileceği ve doğru sonuca ulaşabileceği üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Aristoteles, Eudaimonia, Pratik akıl, Phronesis

The Role of Practical Reason in Aristotle's Conception of Morality

Öz

Aristotle believes that a concept of good, which refers to both the ultimate purpose of human beings and can be filled with human reality, can have a function in the ever-changing practical life. According to Aristotle who thinks that a metaphysical understanding of goodness is not applicable to human moral life, the thing that a human activity should strive for must be a good within the human plane. Aristotle, who defines this good as eduaimonia, argues that the ability to discover this purpose and determine what kind of actions people will turn to in this context is reason. Accordingly, there are two separate aspects of reason (theoretical and practical) that make a virtuous life possible. In general, the theoretical reason aims to understand the connections between things, while the practical reason shows the ways to secure the targeted results. The reason that guides man in his moral actions and provides practical wisdom (phronesis) is the practical one. The virtue of phronesis, a virtue of thought that cannot be reduced to the ability to make deductive reasoning, is the ability to take action based on the principle taking on a concrete form. This study aims to evaluate how practical reason, especially the virtue of phronesis, acts as a reasoning activity in the emergence of moral action and in which aspects this activity differs from theoretical reasoning. In this context, it will be emphasized that practical reason can best perform the reasoning process with experience, the principle of mean, and orthos logos (direct thinking) and reach the right result

Anahtar Kelimeler

Phronesis, Aristotle, Eudaimonia, Practical reason

Kaynakça

• Aristoteles (1995). Retorik (Çev.: Mehmet H. Doğan). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aristoteles (2003). Protreptikos Evren Üstüne (Çev.: Oğuz Özügül). İstanbul: Pencere Yayınları.
• Aristoteles (2012). Nikomakhos’a Etik (Çev.: Saffet Babür). Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Aristoteles (2014). Nikomakhos'a Etik (Çev.: Furkan Aydemir). İstanbul: Say Yayınları.
• Aristotle (2004). Nicomachean Ethics (translated by Roger Crisp). Cambridge: Cambridge University Press.
• Bernstein, R. J. (2009). Objektivizmin ve Rölativizmin Ötesi: Bilim, Hermenoytik ve Praxis (Çev.: Feridun Yılmaz). İstanbul: Pradigma Yayınları.
• Çötok, T. (2011). Aristoteles Ahlakının Kurucu Erdemi Olarak Phronesis. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Gadamer, H. G. (2008). Hakikat ve Yöntem Cilt 1 (Çev.: Hüsamettin Arslan & İsmail Yavuzcan). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Lear, J. (1995). “Testing The Limits: The Place of Tragedy in Aristotle's Ethics”. Robert Heinaman (Ed.), Aristotle and Moral Realism. San Francisco: Westview Press, 61-84.
• Lloyd, G. E. R. (2014). Aristoteles (Çev.: Aylin Kayapalı). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• MacIntyre, A. (2001a). Homerik Çağdan Yirminci Yüzyıla Ethik'in Kısa Tarihi (Çev.: Hakkı Hünler & Solmaz Zelyüt Hünler). İstanbul: Pradigma Yayınları.
• MacIntyre, A. (2001b). Erdem Peşinde Ahlak Teorisi Üzerine Bir Çalışma (Çev.: Muttalip Özcan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Nightingale, A. W. (2004). Spectatles of Truth in Classical Greek Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press.
• Özlem, D. (2004). Etik- Ahlak Felsefesi. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Özturan, H. (2013). Aristoteles ve Fârâbî'de Ahlâkın Kaynağı Problemi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ross, W. D. (2011). Aristoteles (Çev.: Ahmet Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Tatar, B. (2008). Çağdaş Sorunlar Spekülatif Düşünceler. Samsun: Etüt Yayıncılık.