Rize’de Kaçakçılık Faaliyetleri (1891-1911)

Yıl 2024, Sayı: 18, 230 - 242, 31.01.2024

Özay Yıldırım

https://doi.org/10.29157/etusbed.1292646

Öz

XIX. yüzyılda Karadeniz ticaretinin uluslararası boyut kazanması ve deniz ulaşımındaki teknolojik gelişmeye bağlı olarak Karadeniz liman kentlerinde ticaret artış göstermiştir. Bu dönemde liman kentlerindeki ticaretin yanı sıra kaçakçılık da artmıştır. Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyılda Karadeniz kıyılarındaki en önemli ticaret merkezlerinin başında Samsun ve Trabzon limanları gelmekteydi. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Batum’un Rusların eline geçmesiyle Trabzon vilayetine bağlı Lazistan sancağının merkezi Rize kazası oldu ve böylece Rize kazası Rusya ile sınır haline geldi. Trabzon limanına ve civarına göre denetimi daha zayıf olan Rize kazası sahilleri kaçakçıların faaliyet gösterdikleri başlıca merkezlerden biri haline gelmiştir. Özellikle Rizeli kayıkçılar bu kaçakçılık faaliyetlerinde ön plana çıkmışlardır. Bu çalışmada 1891-1911 yılları arasında Osmanlı Arşiv Belgelerine yansıdığı kadarıyla Rize kazası dâhilinde meydana gelen kaçakçılık faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Bu faaliyetlerden en önde gelenleri; Komiteci Ermenilerin kaçakçılar vasıtasıyla Rize sahillerinden Osmanlı topraklarına giriş yapması, silah ve patlayıcı madde kaçakçılığı ile tütün kaçakçılığıdır. Bunlardan ilk ikisi devletin güvenliğini tehdit etmişken sonuncusu ise ekonomik kayıplara yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rize, Silah ve Patlayıcı Madde Kaçakçılığı, Tütün Kaçakçılığı, Ermeni Komitecileri

Smuggling Activities in Rize (1891-1911)

Öz

In the 19th century, the trade in the Black Sea port cities increased due to the international dimension of the Black Sea trade and the technological development in sea transportation. In addition to the trade in port cities, smuggling has also increased in this period. Samsun and Trabzon ports were at the forefront of the most important trade centers of the Ottoman Empire on the Black Sea coast in the 19th century. After the Ottoman-Russian War of 1877-1878, when Batumi fell into the hands of the Russians, the center of the Lazistan sanjak of the Trabzon province became the Rize district and so the Rize district became the border with Russia. The coasts of Rize, which are less controlled than the Trabzon port and its surroundings, have become one of the main centers where smugglers operate. Especially the boatmen from Rize came to the fore in these smuggling activities. In this study, the smuggling activities that took place within Rize town between 1891-1911, as reflected in the Ottoman Archive Documents, were emphasized. The most prominent of these activities are; the entry of the Armenian Committee members into the Ottoman lands from the Rize coasts through smugglers, weapon and explosive ammunition smuggling and tobacco smuggling. While the first two of them threatened the security of the state, the last one caused economic losses.

Anahtar Kelimeler

Rize, Weapon and Explosive Ammunition Smuggling, Tobacco Smuggling, Armenian Commitee Members

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO.): 1655/124108:1, 1655/124108:2, 1945/145802:1, 2323/174164:1, 2749/206105:1.
• Dâhiliye İdare (DH. ID.): 94/1:23:1, 94/1:23:6, 15/16.
• Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH. MKT.): 610/43:1, 1189/7:1, 1816/82:1, 2419/42:1.
• Dahiliye Nezâreti Tesrî-i Muamelât ve Islahat Komisyonu, Muamelât (DH. TMIK. M.): 139/37:2, 139/37:8, 139/37:9, 159/10:2, 161/39:1, 162/33:1, 162/33:2, 162/33:3, 162/33:4, 162/33:5, 162/33:7, 162/33:10, 169/6:6, 174/9:1, 199/63:1, 209/46:2, 252/49:1, 274/5:2.
• Dâhiliye Muhaberât-ı Umûmiye Dairesi (DH. MUİ.): 134/106.
• İrâde Dâhiliye (I. DH.): 897/71364:1.
• Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Odası (Kalemi) Belgeler (A. MKT. MHM.): 533/44:3, 664/17:3.
• Şifre Kalemi Belgeleri (DH. SFR.): 233/93:1, 258/20:1, 259/92:1.
• Trabzon Salname-i Vilayet (TSV): 1903, 1904.
• Boyacıoğlu, D. (2015). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Fabrika Yapılarının İnşasına Dair Yapılan Düzenlemeler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/38, 471-486.
• Çakır, D. (2019). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Karadeniz’de Tuz Kaçakçılığı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, B. (2015). “Osmanlı Gümrüklerinde Kadın İstihdamı: Kadın Gümrük Kolcuları (1901-1908)”, Belleten, 79/286, 1003-1038.
• Dığıroğlu, F. (2007). Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l Menfaa Reji Şirketi Trabzon Reji İdaresi (1883-1914), İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Hamzaoğlu, K. (2020). “XIX. Yüzyılda Trabzon Vilayeti’nde Kaçakçılık ve Kaçırılan Emtialar”, Near East Historical Review, 10/2, 205-225.
• Hamzaoğlu, K. (2019). Trabzon Vilayeti’nde Kaçakçılık (1855-1908), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaçavuş, A. (2015). “1895 Trabzon Ermeni İsyanı ve İsyancıların Sosyo-Ekonomik, Siyasi, Kültürel Kökenleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 19, 75-118.
• Keskin, N. E. ve Yaman, M. (2013). Türkiye’de Tütün: Reji’den Tekel’e Tekel’den Bugüne, Ankara: Notabene Yayınları.
• Kılıçaslan, M. E. (2012). “Bandıra Usulsüzlüklerine Bir Örnek: Trabzon Kayıklarındaki Rusya”, Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu IV, İstanbul, 219-230.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Rus İlişkileri I (1841-1898), (2006). Ankara: Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Şahin, E. (2006). “Arşiv Belgelerine Göre 1895 Trabzon Ermeni Olayları”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 5, 123-140.
• Uygun, S. (2016). “Paquet Vapur Nakliyat Kumpanyası (Compaignie De Navigation Paquet) ve Osmanlı Ermenileri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56, 1339-1363.
• Yıldırım, Ö. (2022). “Rize’de Yaşanan Asayiş Sorunuyla İlgili Birer İhbarname ve Layiha Örneği”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 9/1, 107-135.
• Yılmaz, F. (2012). “Tütün”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 42, 1-4.
• Yılmaz, Ö. (2009). “Karadeniz’in Uluslararası Ticarete Açılması ve Trabzon”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/7, 359-382.