A Philosopher Figure Beyond Eurocentric Narratives of Philosophy: Ziya Gökalp

Yıl 2025, Sayı: 23, 80 - 97, 30.09.2025

Tanju Toka

https://doi.org/10.29157/etusbed.1711246

Öz

This study addresses the problem of how the Eurocentric narratives dominant in the historiography of philosophy limit the universal claim of philosophy and hinder the recognition of the philosophical legitimacy of non-European intellectual figures, specifically through the case of Ziya Gökalp, a prominent figure in the intellectual history of Republican Turkey. In response to this problem, the study argues that philosophy should not be conceived merely as a speculative activity, but rather as a way of life intertwined with social transformation and moral guidance. Accordingly, the main objective of the article is to reconceptualize Gökalp as an alternative philosopher figure situated outside the classical typologies of philosophers constructed within Eurocentric intellectual systems. In this reconceptualization process, Pierre Hadot’s notion of philosophy as a way of life, Bernard Stiegler’s concept of vocation, and Sajjad H. Rizvi’s wisdom-centered interpretation of Islamic philosophy constitute the theoretical framework of the study. Within this framework, Gökalp’s key works are examined through a comparative analytical method to demonstrate that he must be reconsidered as a unique philosopher figure grounded in value production, cultural synthesis, and social transformation. Ultimately, this study proposes a modest contribution toward recognizing the philosophical legitimacy of non-European intellectual traditions and calls for a pluralistic reconceptualization of contemporary philosophical historiography.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp , Eurocentrism , Philosopher figure , Philosophy and life , Cultural pluralism

Avrupa-Merkezli Felsefe Anlatıların Ötesinde Bir Filozof Figürü: Ziya Gökalp

Öz

Bu çalışma, Cumhuriyet dönemi Türk düşünce tarihinin önemli isimlerinden biri olan Ziya Gökalp özelinde, Avrupa-merkezli felsefe tarihi yazımı tekil anlatılarının, felsefenin evrensellik ilkesini sınırlandırması ve Avrupa-dışı entelektüel figürlerin felsefî meşruiyetinin tanınmasını engellemesi sorunsalını ele almaktadır. Bu sorunsal karşısında çalışma, felsefenin yalnızca spekülatif bir etkinlik değil, toplumsal dönüşüm ve ahlâkî rehberlikle bütünleşen bir yaşam biçimi olarak kavramsallaştırılması gerektiği tezini savunmaktadır. Bu doğrultuda çalışmanın temel amacı, Gökalp’i Avrupa-merkezli düşünce sistemlerinde beliren klasik filozof tipolojileri dışında kalan alternatif bir filozof figürü olarak yeniden konumlandırmaktır. Bu yeniden konumlandırma sürecinde, Pierre Hadot’nun felsefe bir yaşam biçimidir yaklaşımı, Bernard Stiegler’in varoluşsal çağrı (vocation) kavramı ve Sajjad H. Rizvi’nin hikmet merkezli İslâm felsefesi yorumu, çalışmanın kuramsal çerçevesini oluşturmaktadır. Bu kuramsal çerçeveyi takiben, Gökalp’in özellikle ilgili çalışmaları karşılaştırmalı analiz yöntemiyle incelenerek, kıymet üretimi, kültürel sentez ve toplumsal dönüşüm pratikleri bağlamında özgün bir filozof figürü olarak konumlandırılması gerektiği savunulmaktadır. Bu analiz sürecinde çalışma, Gökalp’in düşüncesinin sistematik değerlendirilmesi özelinde, felsefe tarihçiliğinin epistemolojik adalet ve kültürel çoğulluk ilkeleri doğrultusunda yeniden yazılması gerektiğine işaret etmektedir. Bu çerçevede çalışma, Avrupa-dışı entelektüel geleneklerin felsefî meşruiyetinin tanınması yönünde mütevazı bir yaklaşım sunmakta ve nihayetinde çağdaş felsefe tarihinin çoğulcu perspektifle yeniden kavramsallaştırılması gerektiğini önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp , Avrupa-merkezcilik , Filozof figürü , Felsefe ve yaşam , Kültürel çoğulluk

Kaynakça

• Anar, S. (1996). Ziya Gökalp: Eğitim anlayışı. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. XIV, ss. 131-134).
• Berkes, N. (1985). Felsefe ve toplum bilim yazıları. Adam Yayınları.
• Bıçak, A. (2009). Türk düşüncesi I: Kökenler. Dergâh Yayınları.
• Bıçak, A. (2010). Ziya Gökalp’ın felsefe anlayışı. Kutadgubilig Felsefe Bilim Araştırmaları Dergisi, XVIII, 51-71.
• Bıçak, A. (2014). Evren tasavvuru: Kendini bilmek ya da evreni kurmak. Dergâh Yayınları.
• Bıçak, A. (2018). Felsefenin yapısı ve sorunları. Dergâh Yayınları.
• Cicero. (2012). Tanrıların doğası (De Natura Deorum) (Ç. Menzilcioğlu, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• Domański, J. (2024). Philosophy, theory or way of life? Controversies in antiquity, the Middle Ages and the Renaissance (M. Sharpe, A. B. Irvine, & M. Stettler, Trans.). Brill.
• Droit, R.-P. (2014). Başka diyarların felsefeleri: Hint, Çin ve Tibet düşünceleri (İ. Yerguz, Çev.). Say Yayınları.
• Ebûbekir er-Râzî. (2016). Filozofça yaşama (M. Kaya, Haz. ve Çev.). Felsefe risâleleri içinde (ss. 196-215). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Fârâbî. (2018). Mutluluğun kazanılması (A. Arslan, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976a). Türkçülüğün esasları (M. Kaplan, Haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976b). Türk medeniyeti tarihi (İ. Aka & K. Y. Kopraman, Haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976c). Türkleşmek, İslâmlaşmak, muasırlaşmak (İ. Kutluk, Haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982a). Bugünkü felsefe. S. H. Bolay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler II içinde (ss. 1-7). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982b). Ahlâka doğru. M. A. Çay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler VII içinde (ss. 17-20). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982c). İlme doğru. M. A. Çay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler VII içinde (ss. 9-11). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982d). Felsefeye doğru. M. A. Çay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler VII içinde (ss. 28-33). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982e). Eski Türklerde felsefe. M. A. Çay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler VII içinde (ss. 277-282). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982f). İnsan telâkkisi. M. A. Çay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler VII içinde (ss. 67-70). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982g). Dine doğru. M. A. Çay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler VII içinde (ss. 21-27). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982h). Muhiddin Arabî. S. H. Bolay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler II içinde (ss. 14-21). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982i). Yeni hayat ve yeni kıymetler. S. H. Bolay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler II içinde (ss. 40-46). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982j). Rıza Tevfîk’in felsefesi. S. H. Bolay (Haz.), Ziya Gökalp makaleler II içinde (ss. 60-73). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1995). Hars ve medeniyet (Y. Toker, Haz.). Toker Yayınları.
• Gökalp, Z. (2006). Felsefe dersleri (A. Utku & E. Erbay, Sad. ve Haz.). Çizgi Kitabevi.
• Hadot, P. (1995). Philosophy as a way of life: Spiritual exercises from Socrates to Foucault (A. I. Davidson, Ed.; M. Chase, Trans.). Blackwell.
• Hadot, P. (2004). What is ancient philosophy? (M. Chase, Trans.). The Belknap Press of Harvard University Press.
• Haşlakoğlu, O. (2016). Platon düşüncesinde tekhne: Sanat ve felsefenin ortak kökeni üzerine bir inceleme. Sentez.
• Parla, T. (1993). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de korporatizm. İletişim Yayınları.
• Platon. (2017). Phaidros (F. Akderin, Çev.). Say Yayınları.
• Rizvi, S. H. (2013). Approaching Islamic philosophical texts: Reading Mullā Ṣadrā Shīrāzī (d. 1635) with Pierre Hadot. M. Chase, S. R. L. Clark, & M. McGhee (Eds.), Philosophy as a way of life: Ancients and moderns. Essays in honor of Pierre Hadot içinde (ss. 132-147). Wiley-Blackwell.
• Rorty, R. (2006). Felsefe ve doğanın aynası (F. G. Kaya, Çev.). Paradigma Yayıncılık.
• Sharpe, M., Irvine, A. B., & Stettler, M. (2024). Translators’ introduction. J. Domański, Philosophy, theory or way of life? Controversies in antiquity, the Middle Ages and the Renaissance içinde (ss. XI-XXIII). Brill.
• Stiegler, B. (1998). Technics and time, 1: The fault of Epimetheus (R. Beardsworth & G. Collins, Trans.). Stanford University Press.
• Stiegler, B. (2009). Acting out (D. Barison, D. Ross, & P. Crogan, Trans.). Stanford University Press.
• Stiegler, B. (2013). What makes life worth living: On pharmacology (D. Ross, Trans.). Polity Press.
• Ülken, H. Z. (1992). Türkiye'de çağdaş düşünce tarihi. Ülken Yayınları.