Türk Basın Tarihinde İbret Gazetesi ve Kapatılmasına Neden Olan Yazılar (1872-1873)

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 67 - 94, 31.12.2020

Suna Kotan

Öz

Bu makalede, Osmanlı Devleti’nde ilk basın ve yayın faaliyetleri hakkında kısa bir bilgi verilmiş ve İbret gazetesinin yayınlanması ve aldığı cezaların nedenleri üzerinde durulmuştur. Osmanlı basın hayatı 1831 yılında çıkarılan Takvim-i Vekāyi ile başlamış ve 1840 yılında da Cerîde-i Havâdis ile devam etmiştir. 1860 yılında çıkarılan Tercüman-ı Ahvâl ile gazetecilik ve basın, devlet tekelinden çıkmış, 1862’de Tasvir-i Efkâr ve 1867’de çıkarılan Muhbir gazetesi ile daha da güçlenmiştir. 1860’lı yıllarda Yeni Osmanlılar tarafından çıkarılan gazetelerde iktidara yönelik eleştiriler yer almaya başlayınca, 1864’te Matbuat Nizamnâmesi ve 1867’de Âlî Kararnâme ile basın susturulmaya çalışılmıştır. Ancak basın hiçbir şekilde susturulamamış, bu gazeteciler mücadelelerine yurt dışında devam etmişlerdir. Yeni Osmanlıların yurda dönmeleriyle birlikte Tanzimat’ın en güçlü yayın organı olan İbret gazetesi yayınlanmıştır. Fikir gazetesi kimliğiyle olaylara eleştirel yaklaşan İbret, cesur tavrından dolayı yayın hayatı boyunca çeşitli cezalara maruz kalmıştır. Namık Kemal’in usta kalemiyle Türk basın tarihinde önemli bir yeri olan İbret gazetesi 1873 yılında kapatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Basın, Sansür, Âlî Kararnâme, Yeni Osmanlılar, İbret Gazetesi.

İbret Newspaper and Its Articles That Led to Its Closure in the History of Turkish Press (1872-1873)

Öz

In this article, a brief information has been presented about the first press and publication activities in Ottoman Empire, and the publication of İbret newspaper and reasons for the penalties that it receives, has been discussed. The Ottoman press life started with the Takvim-i Vekāyi, which was issued in 1831, and continued with Cerîde-i Havâdis in 1840. With Tercüman-ı Ahvâl, which was published in 1860, journalism and the press came out of the state monopoly, and it became stronger with Tasvir-i Efkâr newspaper in 1862 and Muhbir newspaper published in 1867. When the criticisms of the government started to appear in the newspapers published by the Young Ottomans in the 1860s, the press was tried to be silenced with the Press Regulation in 1864 and the Âli Kararname in 1867. However, the press was never silenced, and these journalists continued their struggle abroad. With the return of the Young Ottomans to their homeland, the most powerful media organ of the Kotan ETÜT / I Kotan / Türk Basın Tarihinde İbret Gazetesi 68 Tanzimat, İbret, was published. İbret, who approached the events with his identity as an Fikir newspaper, was subjected to various punishments throughout his publication life due to his brave attitude. The İbret newspaper, which had an important place in Turkish press history with the master pen of Namık Kemal, was closed in 1873. Keywords: Press, Censorship, Âlî Kararname (Decree), Young Ottomans, İbret Newspaper.

Kaynakça

• Cerîde-i Havâdis, “Mukaddime”, Gurre-i Cemaziyelâhir 1256, Nr: 1, s. 1.
• İbret, “Dün Gece Aldığımız Teşekkürnamenin Suretidir”, 5 Safer 1290, Nr: 130, s. 1.
• İbret, “Garaz Marazdır”, 3 Cemaziyelevvel 1289/ 9 Temmuz 1872, Nr: 19, s. 1-2.
• İbret, “Hakayik-ül Vakāyi Hulûskârlık Demek midir?”, 23 Rebîülâhır 1289, Nr: 12, s. 2.
• İbret, “Hakayik-ül Vakāyi Hulûskârlık Demek İmiş”, 28 Rebîülâhır 1289, Nr: 16, s. 2.
• İbret, “İfade-i Mahsus”, 24 Zilkade 1289/ 23 Ocak 1873, Nr: 100, s. 1.
• İbret, “İfade-i Meram”, 27 Receb 1289/ 30 Eylül 1872, Nr: 20, s. 1.
• İbret, “İfade-i Meram”, 9 Muharrem 1290/ 9 Mart 1873, Nr: 111, s. 1.
• İbret, “İki İmzalı Bir Varaka”, 5 Safer 1290, Nr: 130, s. 1-2.
• İbret, “İstikraz”, 3 Cemaziyelevvel 1289/ 9 Temmuz 1872, Nr: 19, s. 1.
• İbret, “Kızlar”, 28 Rebîülâhır 1289, Nr: 16, s. 2.
• İbret, “Maarif”, 28 Rebîülâhır 1289, Nr: 16, s. 1-2.
• İbret, “Matbuat Dairesinden Gelen Emr-i Mahsustur”, 7 Safer 1290, Nr: 132,İlave.
• İbret, “Tiyatro”, 2 Safer 1290, Nr: 127, s. 1-2.
• İbret, Başlıksız, 1 Haziran 1288, Nr: 1, s. 1.
• İbret, Başlıksız, 23 Zilkade 1289/ 22 Ocak 1873, Nr: 99, s. 1.
• İbret, Başlıksız, 8 Zilhicce 1289/ 6 Şubat 1873, Nr: 110, s. 1.
• Takvim-i Vekāyi, “Havadis-i Dâhiliye”, 21 Receb 1281, Nr: 779, s. 2-3.
• Takvim-i Vekāyi, “Mukaddime”, 25Cemaziyelevvel 1247, Nr: 1, s. 1.
• Tasvir-i Efkâr, “İ’lân-ı Resmî”, 8 Zilkade 1283, Nr: 466, s. 1.
• Akbulut, Uğur, “Osmanlı Basın Tarihine Bir Katkı: Gazetelerin Yayınlanma Amaçları Üzerine (1831-1876)”, Turkish Studies, 8/5, Ankara 2013, s. 31-57.
• Akün, Ö. Faruk, “Namık Kemal”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXII, İstanbul 2006, s. 361-377.
• Arıkan, Zeki, “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde İzmir Basını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, I, İstanbul 1985, s. 103-111.
• Beydilli, Kemal, “Yeni Osmanlılar Cemiyeti”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XLIII, Ankara 2013, s. 430-433.
• Birinci, Ali, “Osmanlı Devleti’nde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4,(7), 2006, s. 291-349.
• Ceylan, Ayhan, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Basım ve Yayımında Hukukî Düzen (1839-1876)”, Türk Hukuku Araştırmaları Dergisi, (1), İstanbul 2006, s. 139-155.
• Çakır, Hamza, “Türkiye’de Serbest Gazeteciliğe Adım: Yarı Özel Gazete Cerîde-i Havâdis”, İletişim Fakültesi Dergisi,(5), 1997, s. 49-71.
• Çakır, Hamza, “Tercümân-ı Ahvâl”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XL, İstanbul 2011, s. 495-497.
• Çelik, Hüseyin, “Muhbir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXI, İstanbul 2006, s. 32-34.
• Demir, Kenan, “Osmanlı’da Basının Doğuşu ve Gazeteler”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,(5), Nisan 2014, s. 57-88.
• Demirtaş, Barış, “Jön Türkler Bağlamında Osmanlı’da Batılılaşma Hareketleri” U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi,(13), 2007, s. 389-408.
• Dik, Esra, “Türkiye’de Resmî Gazetenin Serüveni”, Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, 4 (11), 2009, s. 163-178.
• Ebuzziya, Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi, Haz. Şemseddin Kutlu, Hürriyet Yayınları, İstanbul 2010.
• Ebüzziya, Ziyad, “Cerîde-i Havâdis”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, VII, İstanbul 1993, s. 406-407.
• Gezgin, Suat, “Gazeteciliğin ve Türk Yazılı Basınının Kısa Tarihsel Perspektifi (Bölüm II)”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (19), 2004, s. 11-24.
• Göçgün, Önder, Namık Kemal, Akçağ Yayınları, Ankara 2014.
• Güz, Nurettin, “Osmanlı Basını”, Selçuk İletişim Fakültesi Dergisi, 1(3), 2000,40-57.
• Güz, Nurettin - Gamze Bayhan, “İlk Muhalif Gazete Olarak İbret”, Abant Kültürel Araştırmaları Dergisi, I(1), 2016, s. 1-15.
• İnuğur, M. Nuri, Türk Basınında İz Bırakanlar, Der Yayınları, İstanbul 1999.
• İnuğur, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yayınları, İstanbul 2000.
• Kabacalı, Alpay, Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü, Gazeteciler Cemiyeti Yayını, İstanbul 1990.
• Kabacalı, Alpay, Baslangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa Basın ve Yayın, Literatür Yayınları, İstanbul 2000.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, TTK Basımevi, VII, Ankara 1988.
• Koloğlu, Orhan, “Türkçe Dışı Basın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, I, İstanbul 1985, s. 94-98.
• Koloğlu, Orhan, Osmanlı Dönemi Basınının İçeriği, İletişim Fakültesi Yayınları, İstanbul 2010.
• Koloğlu, Orhan, Osmanlı’dan 21.Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, İstanbul 2013.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Boğaç Babür Turna, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2018.
• Mardin, Şerif, “Yeni Osmanlılar ve Siyasî Fikirleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, VI, İstanbul 1985, s. 1698-1701.
• Mardin, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, çev. Mümtaz’er Türköne vd., İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
• Mehmed, Münir, 1326’dan Önce Matbaa-i Amire, 1326.
• Namık, Kemal, Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri, (Siyaset, Hukuk, Din, İktisat, Matbuat), Bütün makaleler, Haz. Nergiz Yılmaz Aydoğdu - İsmail Kara, Dergâh Yayınları, İstanbul 2005.
• Odyakmaz, Necla, “Osmanlı’da Anayasal Düzenlemeler ve Basına Etkileri”, İletişim Fakültesi Dergisi, (16), 2012, s. 211-233.
• Özbay, Cahit, Dünyada ve Osmanlı’da Basının Tarihsel Gelişimi, Doğu Kitabevi, İstanbul 2014.
• Özön, M. Nihat, Namık Kemal ve İbret Gazetesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1997.
• Özkorkut, N. Ünal, “Basın Özgürlüğü ve Osmanlı Devleti’ndeki Görünümü”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51(3), 2002, s. 65-86.
• Topuz, Hıfzı, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1973.
• Topuz, Hıfzı, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
• Ulusoy, N. Belkıs, Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu (1828-1878), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2013.
• Yazıcı, Nesimi, Takvim-i Vekayi Belgeler, Gazi Üniversitesi Basın-Yayın, Yüksekokulu Basımevi, Ankara 1983.
• Yazıcı, Nesimi, “İbret”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXI, İstanbul 2000, s. 368-370.
• Yazıcı, Nesimi, “Takvim-i Vakāyi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXIX, İstanbul 2010, s. 490-492.
• Yazıcı, Nesimi, “Tasvîr-î Efkâr”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XL, İstanbul 2011, s. 138-140.