19.Yüzyılda İstanbul’da Değişen EğlenceAnlayışı ve Yeni Eğlence Mekânları

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 114 - 117, 31.12.2020

Sevde Harmandar

Öz

Osmanlı gündelik hayatında halk; ev, cami, çarşı gibi sınırlı bir sosyal çevrede hayatını sürdürmekteydi. Kahvehane, meyhane gibi sosyal mekânların ortaya çıkmasıyla insanlar arasındaki iletişim de çok yönlü bir hale dönüşmüştür. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan sonra birçok alanda batılılaşmanın etkisiyle değiştiğini söylemek mümkündür. Halkın, vaktinin önemli bir kısmını geçirdiği sosyal mekânlar olan yeme-içme mekânları da bu değişimden payını almıştır. Bu dönemde Tanzimat’ın etkisiyle bazı mekânlar tamamen ortadan kalkarken bazıları da değişime uğrayıp varlıklarını sürdürmüşlerdir. Ayrıca tamamen geleneksel mekânlardan farklı olarak batılı tarzda yeni mekânlar da ortaya çıkmıştır. Yeme-içme mekânlarındaki bu değişim sadece mekânla sınırlı kalmamış, buralardaki eğlence anlayışı da değişmiştir. Bu çalışma ile orta sınıf halkın sosyal hayatını geçirdiği mekânlardaki değişime ışık tutulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yeme-içme, sosyal mekân, Tanzimat, eğlence, Galata, Beyoğlu.

Changing Concept of Entertainment and New Entertainment Places in Istanbul in the 19th Century

Öz

People in Ottoman daily life; they were living in a limited social environment such as home, mosque and market. With the emergence of social spaces such as coffee houses and taverns, communication between people has also become versatile. It is possible to say that in the Ottoman Empire, after the Tanzimat, it changed in many areas with the effect of westernization. Eating and drinking places, which are social spaces where the people spend a significant part of their time, also took their share from this change. During this period, some places disappeared completely with the effect of the Tanzimat, while others continued to exist by changing. In addition, new spaces in western style have emerged, unlike completely traditional spaces. This change in eating and drinking places is not only limited to the place, but also the understanding of entertainment in these places has changed. With this study, it is tried to shed light on the change in the places where the middle class people spend their social life. In addition, a comparison will be made between the period when these places were first opened and the period after the Tanzimat.

Anahtar Kelimeler

Food and beverage, social space, Tanzimat, entertainment, Galata, Beyoğlu

Kaynakça

• Ahmet Refik, On Altıncı Asırda İstanbul Hayatı (1553-1591), Devlet Basımevi, İstanbul 1935.
• Akbulut, Uğur, “Meyhanelerle Mukaddes Mekânlar Arasında Mesafe Tayini: Sultan II. Abdülhamid devri İstanbul’undan Örnekler”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 49, 2016, ss. 211-224.
• Akın, Nur, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera, Literatür Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Aktaş, Şerif, Ahmed Râsim’in Eserlerinde İstanbul, Gençlik Basımevi, İstanbul 1988.
• Akyazıcı Özkoçak, Selma, “Kamusal Alanın Üretim Sürecinde Erken Modern İstanbul Kahvehaneleri”, Osmanlı Kahvehaneleri Mekân, Sosyalleşme, İktidâr, Ahmet Yaşar (Ed.), Kitap Yayınevi, İstanbul 2009, ss. 17-35.
• Arkan, Özdemir Kaptan, “Lokantalar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, V, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1994, ss. 220-223.
• Ayverdi, Sâmiha, İstanbul, Geceleri, Baha Matbaası, İstanbul 1972.
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey, Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, Kitabevi, İstanbul 2001.
• “Balozlar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, II, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993, ss. 32.
• Candemir, Murat, İstanbul’da Mesire Kültürü, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• Cingöz, Meltem, “Hamam Gelenekleri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993, ss. 536-537.
• “Çayhaneler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, II, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993, ss. 481.
• Dorsay, Atilla, “Abdullah Efendi Lokantası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, I, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993, ss. 16-17.
• “Eğlence Hayatı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993, ss. 140-143.
• Emiroğlu, Kudret, Gündelik Hayatımızın Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• Erdinçli, İhsan, Yenileşme Dönemi İstanbul’unda Meyhaneler ve Meyhanecilik (1826-1908), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon 2019.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, I/II haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
• Georgeon, François, “Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminde İstanbul Kahvehaneleri”, Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler, Helene Desmet Grégoire-François Georgeon (Ed.), çev. Meltem Atik-Esra Özdoğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, ss. 43-85.
• Göktaş, Uğur, “Mesireler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, V, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1994, ss. 407-408.
• Grégoire, Helene Desmet, “Giriş”, Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler, Helene Desmet Grégoire-François Georgeon (Ed.), çev. Meltem Atik-Esra Özdoğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, ss. 13-25.
• Hiç, Vâsif, “Gambrinos Birahanesi”, İstanbul Ansiklopedisi, XI, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971, s. 5980.
• Işın, Ekrem, “19. yy’da Modernleşme ve Gündelik Hayat”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, II, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, ss. 538-541.
• İbrahim Peçevi, Tarih-i Peçevî I, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1283. Kabagöz, Murat Can, Eğlenirken Modernleşmek Meyhaneden Baloza, İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e İstanbul, Heretik Yayınları, Ankara 2016. İkdâm gazetesi / İstanbul gazetesi / Servet gazetesi
• Kınaylı, Hüsnü, “Çayhâneler”, İstanbul Ansiklopedisi, VII, Ercan Matbaası, İstanbul 1965, s. 3796.
• Koçu, Reşad Ekrem, “Akşamcı, Akşamcılar”, İstanbul Ansiklopedisi, I, Tan Matbaası, İstanbul 1958, ss. 550-556.
• Koçu, Reşad Ekrem, “Baloz, Balozlar”, İstanbul Ansiklopedisi, IV, Nurgök ve Hüsnütabiat Matbaaları, İstanbul 1960, ss. 2065-2066.
• Koçu, Reşad Ekrem, “Bira, Birâhane”, İstanbul Ansiklopedisi, V, Nurgök ve Hüsnütabiat Matbaaları, İstanbul 1961, ss. 2805-2806.
• Koçu, Reşad Ekrem, “Corcinin Lokantası”, İstanbul Ansiklopedisi, VII, Ercan Matbaası, İstanbul 1965, s. 3609.
• Koçu, Reşad Ekrem, Eski İstanbul’da Meyhane ve Meyhane Köçekleri, Doğan Kitapçılık, İstanbul 2002.
• Kuzucu, Kemalettin, Bin Yılın Çayı Osmanlı’da Çay ve Çayhane Kültürü, Kapı Yayınları, İstanbul 2012.
• Mehmet Tevfik, İstanbul’da Bir Sene, İletişim Yayınları, İstanbul 1991.
• Meriç, Nevin, Osmanlı’da Gündelik Hayatın Değişimi, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2010.
• Mimaroğlu, Reşad, “Bosfor Birahânesi”, İstanbul Ansiklopedisi, VI, Hüsnütabiat ve Ercan Matbaaları, İstanbul 1963, ss. 2966-2967.
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na’îmâ, II, haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002.
• Ortaylı, İlber, İstanbul’dan Sayfalar, İnkılâp Kitapevi, İstanbul 2015.
• Özdemir, Nebi, “Osmanlı Tüketim Kültürü, Eğlence ve Yazılı Medya İlişkisi”, Milli Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 73, 2007, ss. 12-22.
• Özer, İlbeyi, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sosyal Yaşam”, Türkler Ansiklopedisi, XIV, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, ss. 275-304.
• Özer, İlbeyi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda, Truva Yayınları, İstanbul 2014.
• Paspatis, Aleksandros, Balıklı Rum Hastanesi Kayıtlarına Göre İstanbul’un Ortodoks Esnafı 1833-1860, çev. Marianna Yerasimos, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• Sağlam, Nevzat, “Bir Semte adını Veren Bomonti Bira Fabrikası”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), I/1, Aralık 2017, ss. 29-30.
• Sakaoğlu, Necdet, “Akşamcılık”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, I, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993, ss. 168-170.
• Sakaoğlu, Necdet, “Lale Devri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, V, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1994, ss. 182-185.
• Saraçoğlu, Ahmet Cemaleddin, Eski İstanbul’dan Hatıralar, haz. İsmail Dervişoğlu, Kitabevi, İstanbul 2005.
• Saydam, Abdullah, “Yenileşme Döneminde İstanbul Toplumu”, Genel Türk Tarihi, VII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 529-594.
• Sevengil, Refik Ahmet, İstanbul Nasıl Eğleniyordu (1453’ten 1927’ye kadar), İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
• Sezer, Sennur-Adnan Özyalçıner, İstanbul’un Taşı Toprağı Altın (Eski İstanbul Yaşayışı), Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1995.
• Sökmen, Cem, Aydınların İletişim Ortamı Olarak Eski İstanbul Kahvehaneleri, Ötüken Neşriyat A.Ş, İstanbul 2011.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, “İstanbul’da Kimlik Değişimi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, II, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, ss. 542-563.
• Türk Dil Kurumu (TDK), http://www.tdk.gov.tr.
• Yaman, Talat Mümtaz, “Türkiye’de kahve ve Kahvehaneler”, Ehlikeyfin Kitabı, haz. Fatih Tığlı, Kitabevi, İstanbul 2004.
• Zat, Vefâ, “Meyhaneler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, V, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1994, ss. 434-438.
• Zat, Vefa, Âdâbıyla Rakı ve Çilingir Sofrası, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
• Zat, Vefa, Eski İstanbul Otelleri, Bilge Karınca, İstanbul 2005.