A Study On Turkmens: Resistance, Identity And Historical Process

Yıl 2024, Sayı: 9, 40 - 54, 31.12.2024

Murat Özkan

https://doi.org/10.52003/etutdergisi.1591367

Öz

The historical adventure of Turkmens has an important place in the political and cultural dynamics of Turkestan. The relations established by Turkmens with various states and their struggles with Turkistan khanates since the early periods provide a critical perspective for understanding the historical and political structure of the region. The realization of Tsarist Russia's plans to invade Turkestan in the second half of the 19th century marked the beginning of a new era for Turkmens, which had a profound impact not only militarily but also on their identity and cultural values. After presenting a general summary of Turkmen history, the study deals in detail with the Russian expeditions to the region, the first of which took place in 1879 and the second in 1881, and the glorious resistance of the Turkmens in this process. In addition, the social, economic and cultural pressures Turkmens were subjected to during the Soviet Union period are also analyzed. The Soviet administration implemented policies of reshaping the social structure, forced collectivization and cultural assimilation in order to suppress the Turkmen identity; this process left deep traces on the Turkmen society. The study aims to provide a comprehensive framework by analyzing the Turkmen historical heritage, their struggle for independence and the historical process leading to the establishment of modern Turkmenistan.

Anahtar Kelimeler

Turkmens, Ahal Teke Expedition, Turkestan, Tsarist Russia, Soviet Union

Türkmenler Üzerine Bir İnceleme: Tarihsel Süreç, Direniş ve Kimlik

Öz

Türkmenlerin tarihî serüveni, Türkistan’ın siyasi ve kültürel dinamikleri içinde önemli bir konuma sahiptir. İlk dönemlerden itibaren Türkmenlerin çeşitli devletlerle kurduğu ilişkiler ve Türkistan hanlıklarıyla giriştiği mücadeleler, bölgenin tarihî ve siyasal yapısını anlamak için kritik bir perspektif sunmaktadır. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Çarlık Rusya’nın Türkistan’ı işgal planlarını hayata geçirmesi, Türkmenler için sadece askerî değil, aynı zamanda kimlik ve kültürel değerler üzerinde derin etkiler yaratan yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Çalışmada, Türkmen tarihinin genel bir özeti sunulduktan sonra, Rusların bölgeye düzenlediği, ilki 1879’da, ikincisi ise 1881’de gerçekleşen seferler ve bu süreçte Türkmenlerin sergilediği şanlı direniş ayrıntılı bir şekilde ele alınmaktadır. Bunun yanı sıra, Sovyetler Birliği döneminde Türkmenlerin maruz kaldığı sosyal, ekonomik ve kültürel baskılar da incelenmiştir. Sovyet yönetimi, Türkmen kimliğini baskılamak amacıyla toplumsal yapıyı yeniden şekillendirme, zorunlu kolektivizasyon ve kültürel asimilasyon politikaları uygulamış; bu süreç Türkmen toplumunda derin izler bırakmıştır. Çalışma, Türkmenlerin tarihî mirasını, bağımsızlık mücadelelerini ve modern Türkmenistan’ın kuruluşuna uzanan tarihî süreci analiz ederek kapsamlı bir çerçeve sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkmenler, Ahal Teke Seferi, Türkistan, Çarlık Rusya, Sovyetler Birliği

Kaynakça

• Akbal, O. (1964). Şair Dostlarım İzlenimler Anılar. İstanbul: Elif Yayınları.
• Annaberdiyev, D. ve Arıkan, M. (2012). “Bir Direniş Destanı: Göktepe”, ed. Alimcan İnayet, Zeki Kaymaz, Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitabı. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 397-414.
• Annanepesov, M. (1972). Hozyaystvo Turkmen V XVIII-XIX vv. Ed. L. Dryamova, Ilım, Aşkabat.
• Artamonov, L. K. (1888). Pokorenie Turkmen-Tekintsev Russkimi Voyskami Pod Naçalstvom Generala Skobeleva v 1880-1881 gg. St. Peterburg: Knigapo Trebovaniü.
• Atalay, B. (1992). Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi III, Ankara: TDK Yay.
• Aydoğduyev, M. (2012). Türkmenistan. Türkler, C: 19, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 720-737.
• Barthold, V. V. (1963). Oçerk İstorii Turkmenskogo Naroda, Soçineniya. C. 2, 1. Kısım, Ed. B. G. Gafurov, Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
• Blocqueville, H. de C. (2000). Türkmenler Arasında, Çev. Rıza Akdemir, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bregel, Y. (1961). Horezmskiye Turkmeni v XIX. Veke. Moskova: Akademiya Nauk SSSR, İnstitut Narodov Azii.
• Bregel, Y. (2019). Türkmenler Arasında Yerleşik ve Göçebe Unsurlar, Türkmenler Üzerine Makaleler. Çev. Resul Şahsi, İstanbul: Selenge Yayınları, s. 7-46.
• Ebul Gazi Bahadır Han. (1730). A General History of the Turks, Moguls and Tatars. İng. terc., London.
• Ebul Gazi Bahadır Han. (1996). Şecere-i Terakime (Türkmenlerin Soykütüğü), Haz; Zuhal Kargı Ölmez, Ankara: Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Feyz Muhammed Katib Hazarah. (2013). Sirâc el-Tevârîh (The History of Afghanistan: Fayz Muhammad Katib Hazarah’s Siraj al-Tawarikh), Çev. R. D. McChesney, Leiden – Boston: Brill.
• Gelekçi, Cahit. (2004). “Türk Kültüründe Oğuz-Türkmen-Yörük Kavramları”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, 2004, 9-18.
• Gömeç, S. (2006). Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Grodekov, N. İ. (1883). Voyna v Turkmenii: Pohod Skobeleva v 1880-1881 gg., C. I., St. Petersburg: Tipografiya V. S. Balaşeva.
• Grodekov, N. İ. (1883). Voyna v Turkmenii. Pohod Skobeleva v 1880-1881 gg. III, Peterburg: St. Tipografiya V. S. Balaşeva.
• Güllüdağ, N. (2019). “Tarihsel Gelişim Süreci İçinde -Man / + Man Eki”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. Cilt : 7, Sayı : 16, 557 – 590.
• Harmatta, J. ve Litvinsky, B. A. (1999). Tokharistan and Gandhara under Western Turk Rule (650-750), History of Civillizations of Central Asia. C. 3, 367-401.
• Hayit, B. (1975). Türkistan Rusya İle Çin Arasında. Ankara: Otağ Yayınevi.
• Hopkirk, P. (2013). The Great Game On Secret Service in High Asia. Oxford: Oxford University Press.
• Kazı, A. (1914). Kniga Rasskazov o Bitvah Tekintsev: Turkmenskaya İstoriçeskaya Poema XIX Veka, Çeviren ve Notlandıran: A. N. Samoyloviç, St. Petersburg: Tipografiya Imperatorskoy Akademii Nauk.
• Kim, H. J., (2013). The Huns. Cambridge: Cambridge University Press.
• Koç, D. (2016). Hive Hanlığı. Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, haz. Hayrunnisa Alan-İlyas Kemaloğlu, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 572-631.
• Kuropatkin, A. N. (1899). Zavoevanie Turkmenii Pohod v Ahal-teke v 1880-1881 gg. s Oçerkom Voennıh Deystviy v Sredney Azii s 1839 po 1876 g. St. Peterburg.
• Lal, M. (1977). Travel in the Punjab, Afghanistan and Turkistan to Balk, Bokhara and Heart and a Visit to Great Britain and Germany, Yeni Delhi.
• Lansdell, H. (1885). Russian Central Asia: Including Kuldja, Bokhara, Khiva and Merv. C. II., Londra: Sampson Low, Marston, Searle and Rivington.
• Leverson, J. J. (1881). Siege and Assault of Denghil-Tépé General Skobeleff’s Report. London: Printed under the Superitendence of Her Majesty’s Stationery Office
• Materialı po İstorii Turkmen i Turkmenii, C. II, İranskie, Buharskie i Hivinskie İstoçniki. (1938). Ed. V. V. Struve-A. K. Borovkova-A. A. Romaskeviça-P. P. İvanova, Moskva – Leningrad: İzdatelstva Akademii Nauk SSSR.
• Napier, G. C. (1876). Collection of Journals and Reports Recieved From G. C. Napier, Captain The. Hon. G. C. Napier, Bengal Staff Corps, on Special Duty in Persia 1874. London: George Edward Eyre and William Spottiswoode.
• Necef, E. N. - Annaberdiyev, A. (2003). Hazar Ötesi Türkmenleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Novikova, O. A. (1883). Skobeleff and the Slavonic Cause. London: Longsmans, Green and Co.
• Özcan, K. (2017). Türkmenistan Cumhuriyeti. ed. Abdulvahap Kara-Fahri Solak, Bağımsızlıklarının 25. Yılında Türk Cumhuriyetleri (Siyasî, Ekonomik ve Kültürel Gelişmeler), No: 23, İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB) Yayınları, 187-242.
• Özkan, M. (2020a), Türkistan’ın İşgal Çağı Beyaz General Skobelev 1843-1882. İstanbul: Kronik Kitap.
• Özkan, M. (2020b). Türkmenistan Cumhuriyeti. ed. M. Bilal Çelik, Çağdaş Türk Dünyası, Ankara: Nobel Yayıncılık, 141-162.
• Özkan, M. (2022). Hive Hanlığı (1511-1920). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Prikazı Generala M. D. Skobeleva (1876-1882). (1882). St. Peterburg: İzdano Pod Redaktsiey İnjener- Kapitana Maslova.
• Runov, V. (2013). Geniy Voynı Skobelev “Belıy General”. Moskva: Eksmo.
• Saray, M. (2012). Türkmenistan (Tarih). TDV İslam Ansiklopedisi, C: 41, İstanbul, 601-605.
• Saray, M. (2019). Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Soofizadeh, Abdolvahid. (2019). “Selçuklu Devletinin Kurucusu Olan Türkmenler”, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD). III/1, 158-170.
• Soyer, N. (2023). “Türkmenlerin Kökeni ve Afganistan’a Yerleşmeleri”, IJVUTS. 5/9, 72-88.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı – Destanları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Şahsi, R. (2020). Govşut Han Liderliğinde Merv Tekeleri’nin Akîm Kalan Devletleşme Teşebbüsü (1846 -1877), Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 5/2, 73-119.
• Şahsi, R. (2021). Hive ve Rus Kaynaklarına Göre Ata Murat Han İsyanı: Başlangıcı, Gelişimi ve Sonuçları (1855-1867), Gazi Türkiyat Dergisi. Bahar 28, 145-163.
• Şaykin, V. İ. (2009). Administrativnaya Deyatelnost Generala Skobeleva v Zakaspiyskom Krae. Voennaya Mısl, No. 11, 75-78.
• Şerbak, A. V. (1884). Ahal-Tekinskaya Ekspeditsiya Generala Skobeleva v 1880-81. St. Peterburg: Tipografiya V. V. Komarova.
• Taneri, A. (1997)., Hârizmşahlar. TDV İslam Ansiklopedisi, C: 16, İstanbul, 228-231.
• Tombak, F. (2011). 20. Yüzyıl Sovyet Rusyası’nda Din, İslâmiyet ve Nüfus Üzerine Bir Değerlendirme. History Studies, 3/2, 359-370.
• Turan, O. (2006). Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Vereşçagin, V. V. (1900). Novıe Rasskazı (1855-1895) Skobelev za Dunaem i v Ahal-Teke. Oçerki i Vospominaniya. St. Peterburg.
• Yate, A. C. (2021). Afgan Türkistanı’nda Rus – İngiliz Rekabeti: Afgan Sınır Komisyonu’ndan Mektuplar. Çev. Resul Şahsi, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Yate, A. C. (2022). Asya’da İngiltere ve Rusya Karşı Karşıya: Afgan Sınır Komisyonu ile Seyahatler. Çev. Resul Şahsi, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Yate, C. E. (2022). Horasan ve Sistan. Çev. Resul Şahsi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yetişgin, M. (2002). Rusların Türkmen Topraklarını İstilaları. Türkler, C: 18, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 596-605.