OMNİPTİKON SÜRECİNDE SOSYAL MEDYADA TOPLUMSAL CİNSİYET: INSTAGRAM ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Sayı: 15, 96 - 108, 29.06.2021

Evin Doğan

Öz

Dijital teknolojilerin gelişimi ile birlikte gündelik hayata dahil olan sosyal medya, yeni bir gözetim ve denetim aracı haline gelişmiştir. Panoptikon sürecinde geleneksel medyanın egemen düşünce biçimi, tutum ve davranış kalıpları ile tüketim alışkanlıkları üzerinden toplumu yeniden biçimlendirme, sürekli gözetleme ve denetim altında tutma işlevi omniptikon sürecinde sosyal medya aracılığıyla artık tekil kullanıcıya yüklenmiştir. Bu çalışma omniptikon sürecinde sosyal medyada yeniden üretilen ve dolaşıma sunulan toplumsal cinsiyet rollerine odaklanmaktadır. Çalışma kapsamında görüntü ve metin paylaşımı ile öne çıkan Instagram üzerinden üretilen toplumsal cinsiyet rolleri “görünülük”, “gözetim” ve “denetim” bağlamında irdelenmektedir. Çalışmada kapsamında amaçlı örneklem metodu ile seçilen ve takipçi sasıyı üzerinden sınırlanan 10 Instagram hesabı, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan betimsel analiz ile analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre, Instagram kadınların varlıklarını ortaya koymak ve görünür olmak, iletişim/etkileşim olanağı bulmak, ekonomik kazanç elde etmek gibi amaçlar için önemli bir platformdur. Üstelik ataerkil düzlemde kadınlara tanımlanan mahremiyet alanı yani ev de Instagram aracılığıyla görünür kılınmakta, bireysel alan kamuya açılmaktadır. Ancak Instagram paylaşımlarında mevcut toplumsal cinsiyet rollerine bir karşı çıkış veya değişim/dönüşüm vurgusu yansıtılmamaktadır. Aksine çoklu gözetim ve denetim alanı içerisinde toplumsal cinsiyet rolleri pekiştirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Instagram, Gözetim, Omniptikon, Sosyal Medya, Toplumsal Cinsiyet

Kaynakça

• AKBAŞ, Özge Uğurlu - ATALAY, Gül Esra (2020). Geleneksel Kadınlık Rollerinin Sosyal Medyada Yeniden Üretimi: Kendine Yardım Temalı YouTube Kanallarına Yönelik Çok Modlu Eleştirel Söylem Analizi. Kültür ve İletişim. Sayı:45, 58-86.
• BAKIROĞLU, Cemile Tokgöz (2013). Sosyalleşme ve Kimlik İnşası Ekseninde Sosyal Paylaşım Ağları. XV. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri. Antalya Üniversitesi. 1047-1054. https://ab.org.tr/ab13/kitap/bakiroglu_AB13.pdf, Erişim Tarihi:01.03.2021
• BAUDRILLARD, Jean (2003). Simülakrlar ve Simülasyon (2003). Çev: Oğuz Adanır. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• BİÇER, Serkan (2014). Akademisyenlerin Sosyal Ağlarda Bulunma Motivasyonları: Facebook Örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı:40, 59-80.
• BİNARK, Mutlu (2010). Nefret Söyleminin Yeni Medya Ortamında Dolaşıma Girmesi ve Türetilmesi. Yeni Medyada Nefret Söylemi içinde, Ed: Tuğrul Çomu, İstanbul: Kalkedon Yayıncılık.
• ÇAĞLAK, Uğur (2020). Teşhir Toplumu ve Yeni Medya: Teşhir Toplumunun Oluşmasında Önemli Bir Araç Olan Yeni Medya Üzerine Bir Değerlendirme. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi. Cilt:2, Sayı:2, 12-20.
• ÇOBAN, Barış (2014). Göz ve İktidar: "Vitrinlere Değil, Gökyüzüne Bak!. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt:5, Sayı:1, 1-15.
• ÇOBAN, Barış (2009). Yeni Panoptikon, Gözün İktidarı ve Facebook. Yeditepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. Sayı:10, 1-18.
• DALAMAN, Banu (2020). Kadın Hareketinde Feminist Alternatif Medyanın Rolü: Türkiye ve Tunus Örnekleri. www.avesis.istanbul.edu.tr. https://avesis.istanbul.edu.tr. Erişim Tarihi: 01.04.2021
• DEDEOĞLU, Gözde (2016). Teknoloji, İletişim, Yeni Medya ve Etik. Bursa: Sentez Yayıncılık.
• ELGÜN, Aslı (2020). Dijital Kültürde Erkeklik(ler): Instagram #erkeklik Üzerine Bir İçerik Analizi. Turkish Studies. Cilt:15, Sayı:2, 911-941.
• ERDAŞ, Gülçin - ÖZMEN, Emine Fulya (2019). Toplumsal Cinsiyet Kavramının Konut Mekân Organizasyonu. Megaron Cilt:14, Sayı:1, 11-28.
• FOUCAULT, Michel (2003). İktidarın Gözü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• GİRGİN, Ümit Hüseyin (2018). Gelenekten Postmoderne Kimlik İnşa Süreci Ve Yeni Medya: Facebook. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi. Cilt: 3, Sayı:5, 202-230.
• GÜVEN, Sevgi Kesim (2016). Gözetimin Toplumsal Meşruiyeti. Gözetim Toplumu Panoptikon içinde, Ed. Barış Çoban ve Bora Ataman, İstanbul: EMO Yayınları.
• KARSLI, Bahset - AYCAN, Sezen (2020). Instagram ve Mahremiyet: Dindar Muhafazakâr Kadınların Paylaşımları Örneği. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi. Cilt:5, Sayı:2, 246-265.
• KAYA, Şehriban (2018). Kadın ve Sosyal Medya.» Gaziantep University Journal of Social Sciences. Cilt:17, Sayı:2, 563-576.
• KELLNER, Douglas (2010). Medya Gösterisi. İstanbul: Açılım Kitap.
• KIRCELLİ, Seher (2016). Facebook'ta Kadın Konuşmaları. Toplumsal Cinsiyet & Medya Temsilleri içinde, Ed. Şahinde Yavuz. İstanbul: Heyamola Yayınları.
• KÖSE, Elifhan (2014). Sessizliği Söylemek - Dindar Kadın Edebiyatı, Cinsiyet ve Beden. İstanbul: İletişim Yayınları.
• KÖSEOĞLU, Özgür (2012). Sosyal Ağ Sitesi Kullanıcılarının Motivasyonları: Facebook Üzerine Bir Araştırma. Selçuk İletişim. Cilt:7, Sayı: 2, 58-81.
• KURUOĞLU, Huriye - AYDIN, Bermal(2014). Toplumsal Cinsiyet ve Medya. Ankara: Detay Yayıncılık.
• LOKKE, Eirik (2020). Mahremiyet Dijital Toplumda Özel Hayat. Çev: Dilek Başak. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• MAYER, CATHERİNE (2019). Cinsiyet Eşitliği Dünyayı Nasıl Kurtaracak. Çev: Barış Cezar. istanbul: İletişim Yayınları
• MORA, Necla (2005). Kitle İletişim Araçlarında Yeniden Üretilen Cinsiyetçilik ve Topluma Yansıması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:1, 1-7.
• OKMEYDAN, Selin Bitirim (2017). Postmodern Kültürde Gözetim Toplumunun Dönüşümü: ‘Panoptikon’dan ‘Sinoptikon’ ve ‘Omniptikon’a. AJIT-e: Bilişim Teknolojileri Online Dergisi. Cilt:8, Sayı:30, 45-69. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ajit-e/issue/54422/740741. Erişim Tarihi: 01.03.2021.
• ÖZDEMİR, Burcu - YILDIRIM, Gonca (2019). Dijitalleşen İletişim Ortamlarında Kimlik İnşası ve Benlik Sunumu: İletişim Fakültesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma. Yeni Medya Elektronik Dergi - eJNM. Cilt:3, Sayı:3, 178-191.
• ÖZDEMİR, Murat (2010). Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerine Bir İnceleme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt: 11, Sayı:1, 323-343.
• ROBİNS, Kevin (1999). İmaj Görmenin Kültür ve Politikası. Çev: Nurçay Türkoğlu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ROSEN, Jeffrey (2004). The Naked Crowd Reclaiming Security And Freedom In An Anxious Age.» www.antoniocasella.eu. 2004. http://www.antoniocasella.eu/nume/rosen_2004.pdf. Erişim Tarihi: 02.04.2020.
• ŞEN, A. Fulya - KÖK, Halime (2017). Sosyal Medyada Feminist Aktivizm: Türkiye'deki Feminist Grupların Aktivizm Biçimleri. Atatürk İletişim Dergisi, Sayı:13, 73-86.
• ŞENER, Gülüm - ÖZKOÇAK, Yelda (2013). Sosyal Ağlarda Görünür Olmak: Facebook Fotoğraflarında Kendini Sunum Stratejileri. Sosyal Medya ve Ağ Toplumu II: Kültür, Kimlik, Siyaset içinde, Ed: Can Bilgili ve Gülüm Şener. İstanbul: Beslenme Saati Kitapları.
• TERKAN, Banu (2010). Kadın Örgütlerinin İnterneti Alternatif Medya Olarak Kullanımı Üzerine Bir İnceleme. Selçuk İletişim. Cilt:6, Sayı:3, 34-55.
• TİMİSİ, Nilüfer (2003). Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokrasi. Ankara: Dost Kitabevi.
• TOPRAK, Ali - YILDIRIM, Ayşenur - AYGÜL, Eser - BİNARK, Mutlu - BÖREKÇİ, Senem - ÇOMU, Tuğrul (2014). Toplumsal Paylaşım Ağı Facebook "Görülüyorum öyleyse varım!". İstanbul: Kalkedon Yayıncılık.
• ÜNLÜ, Derya Gül (2021). Dijital Annelerin Feminist Sesi: Annelik İnşasının Tartışmaya Açılmasında Web Siteleri ve Blog İçeriklerinin Rolü . Erciyes İletişim Dergisi. Cilt:8, Sayı:1, 421-440.
• We are Social. 2021. https://wearesocial.com/digital-2020., Erişim Tarihi: 10.03.2021
• YAVUZ, Şahinde (2016). Toplumsal Cinsiyet & Medya Temsilleri. İstanbul: Heyamola Yayınları.