PSİKOLOJİK İSTİSMAR VE SAĞLIK DAVRANIŞLARI ARASINDA DUYGUSAL ÖZERKLİĞİN VE ÖZ-ŞEFKATİN ARACI ROLÜ*

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 3, 397 - 405

Cansu Canbaz , Buket Ünver

https://doi.org/10.34108/eujhs.1297443

Öz

Araştırmanın amacı ergenlerin ebeveynlerinden algıladıkları psikolojik istismar ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasındaki ilişkide duygusal özerkliğin ve öz şefkatin aracı rolünü incelemektir. Çalışma kartopu ve uygun örnekleme yöntemleriyle 14-18 yaş aralığındaki 217 ergen ile gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın veri toplama araçları sırasıyla; araştırmacılar tarafından hazırlanan Sosyodemografik Bilgi Formu, Psikolojik İstismar Ölçeği, Adolesan Yaşam Biçimi Ölçeği, Duygusal Özerklik Ölçeği ve Öz Şefkat Ölçeği Kısa Formu şeklindedir. Yapılan Spearman korelasyon analizi sonuçlarına göre mevcut çalışmanın tüm değişkenleri arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Yapılan aracı değişken analiz sonucuna göre ise duygusal özerkliğin ve öz şefkatin algılanan psikolojik istismar ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasındaki ilişkide tam aracı bir etkiye sahip olduğu saptanmıştır. Bu çalışma, psikolojik istismarın olumsuz etkileriyle mücadelede duygusal özerklik ve öz şefkatin koruyucu rollerini ortaya koyarak, bu özelliklerin ergenlerin olumlu sağlık davranışlarına yönelmelerine olanak tanıdığını vurgulamaktadır. Sonuç olarak, bu çalışma ergenlerde psikolojik istismarın bireyin sağlıklı gelişimine yönelik etkilerini anlamada katkı sağlamakta ve koruyucu, önleyici müdahale programları için önemli ipuçları sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk istismarı, özerklik, sağlıklı yaşam tarzı

MEDIATING ROLES OF EMOTIONAL AUTONOMY AND SELF-COMPASSION BETWEEN PSYCHOLOGICAL ABUSE AND HEALTH BEHAVIORS

Öz

The aim of the study is to examine the mediating roles of emotional autonomy and self -compassion in the relationship between the perceived psychological abuse and healthy lifestyle behaviors in adolescents aged between 14 and 18. The study was carried out with 217 adolescents between the ages of 14-18 using snowball and convenient sampling methods. Data collection tools of the study are the Sociodemographic Information Form prepared by the researchers, Emotional Autonomy Scale, Psychological Abuse Scale, Adolescent Lifestyle Profile Scale, and Short Form of Self-Compassion Scale, respectively. Spearman correlation analysis was used to examine the relationships between the variables in the study and mediation analysis was run to test the main hypotheses. According to the mediator variable analysis result, it was found that emotional autonomy and self-compassion had a full mediator role in the relationship between perceived psychological abuse and healthy lifestyle behaviors. This study emphasizes the protective roles of emotional autonomy and self-compassion in combating the negative effects of psychological abuse, demonstrating how these traits enable adolescents to engage in positive health behaviors. Consequently, this study contributes to understanding the effects of psychological abuse on healthy development in adolescents and provides important clues for protective and preventive intervention programs.

Anahtar Kelimeler

Child abuse, autonomy, healthy lifestyle

Kaynakça

• Bulut Serin N. Erkek ergenlerin anne-baba ve genç ilişkilerine yönelik duygusal istismar algıları. TIJS EG.2012;1(2):18-26. https://www.tijseg.org/index.php/tijseg/article/view/133/141. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022.
• Akman S. İstanbul İli Pendik İlçesinde Eğitim Görmekte Olan Lise Öğrencilerinin Ergen Asiliği, Duygusal İstismar ve Psikolojik Dayanıklıkları Arasındaki İlişki. [yüksek lisans tezi] İstanbul, Türkiye: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi; 2019.
• Kaya İ, Çeçen Eroğul AR. Ergenlerde çocukluk dönemi istismar yaşantılarının yordayıcısı olarak aile işlevlerinin rolü. Eğitim ve Bilim. 2013;38(168):385-397. https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/2099. Erişim tarihi: 10 Eylül 2022.
• Ardıç A, Esin MN. The adolescent lifestyle profile scale:reliability and validity of the turkish version of the instrument. J Nur Res.2015;23(1):33-40. doi:10.1097/jnr.0000000000000052.
• Pender NJ, Murdaugh CL, Parsons MA. Health Promotion in Nursing Practice. 7. Baskı, ABD: Pearson; 2014:1-101.
• Sawyer SM, Afifi RA, Bearinger LH, Blakemore SJ, Dick B, Ezeh AC, Patton GC. Adolescence: a foundation for future health. The Lancet. 2012;379(9826):1630-1640. doi:10.1016/s0140-6736(12)60072-5.
• Polat O. Tüm Boyutlarıyla Çocuk İstismarı- 1 Tanımlar. 4. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık; 2021:23-64.
• Arslan G. Psychological maltreatment, emotional and behavioral problems in adolescents: The mediating role of resilience and self-esteem. Child Abuse Negl. 2016;52:200-209. doi:10.1016/j.chia bu.2015.09.010.
• Iram Rizvi SF, Najam N. Parental psychological abuse toward children and mental health problems in adolescence. Pak J Med Sci. 2014;30(2):256-260. doi:10.12669/pjms.302.4593.
• Orak OS, Kırbaş ZÖ, Şahin E, Gülırmak K. Ergenlerin anne babalarından algıladıkları duygusal istismar durumu ile riskli davranışları arasındaki ilişki. Samsun Sağlık Bilimleri Derg. 2020;5(2):113-119. doi:10.47115/jshs.790790.
• Infurna MR, Reichl C, Parzer P, Schimmenti A, Bifulco A, Kaess M, et al. Associations between depression and specific childhood experiences of abuse and neglect: A meta-analysis. J Affect Disord. 2016;190:47-55. doi:10.1016/j.jad.2015.09.006.
• Kiraz Can AB. Ergenlerde Duygusal Özerkliğin Yurtta Kalma, Algılanan Duygusal İstismar ve Aile Aidiyeti Bağlamında İncelenmesi. [yüksek lisans tezi] İstanbul, Türkiye: İstanbul Üniversitesi, 2021.
• Çelik EG. Algılanan Ebeveyn Kontrolü ile Ergen İyi Oluşu Arasındaki İlişkide Duygusal Özerklik ve Empatinin Aracı Rolü. [yüksek lisans tezi] Ankara, Türkiye: Ankara Üniversitesi,2015.
• Steinberg LD. Ergenlik. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları; 2007:332-336.
• Demir M, Karabacak A. Ergenlerin duygusal özerkliklerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Derg. 2017;21(2):427-442. https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunisosbil/issue/34503/424700#article_ci te. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2022.
• Arslan G, Balkıs M. Ergenlerde duygusal istismar, problem davranışlar, özyeterlik ve psikolojik sağlamlık arasındaki ilişki. SUJE. 2016;6(1):8-22. doi:10.19126/suje.35977.
• Ryan RM, Deci EL.Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist. 2000;55(1):68-78. doi:10.1037/0003-066X.55.1.68.
• Karakuş E. Ergenlerin Duygusal Özerkliklerini Yordamada Öznel İyi Oluş ve Ebeveyne Bağlanmanın Rolü. [yüksek lisans tezi] Gaziantep, Türkiye: Hasan Kalyoncu Üniversitesi, 2020.
• Poyraz G. Ergenlerde İyi Oluşun Duygusal Özerklik Açısından İncelenmesi. [yüksek lisans tezi] Mersin, Türkiye: Çağ Üniversitesi, 2019.
• Bahar NT, Başıbüyük, HH. Antalya 60+ Tazelenme Üniversitesi öğrencilerinin iyilik halinin değerlendirilmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Derg. 2019;8(1):160-173. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbid/issue/46310/541777. Erişim tarihi: 10 Aralık 2022.
• Kushlev K, Drummond DM, Diener E. Subjective well-being and health behaviors in 2.5 million americans. Appl Psychol Health Well Being. 2019;12(1):166–187. doi:10.1111/aphw.12178.
• Tsaniah SM, Budiman N. Sociodrama to develop emotional autonomy of the adolescents, advances in social science. ASSEHR. 2020;399:241-245. doi:10.2991/assehr.k.200130.123.
• Karaoğlu M, Erzi S. Yeme tutumları ve travmatik yaşantılar: öz şefkat ve duygu düzenlemenin aracı rolü. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Derg. 2019;1(3):145-151. doi:10.35365/ctjpp.19.1.18.
• Ross ND, Kaminski PL, Herrington R. From childhood emotional maltreatment to depressive symptoms in adulthood: The roles of self-compassion and shame. Child Abuse Negl. 2019;92:32–42. doi:10.1016/j.chiabu.2019.03.016.
• Neff KD. Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself.Self and Identity. 2003;2(2):85-102. doi:10.1080/15298860309032.
• Erol Y. Çocukluk Çağı Travması ve Kendine Zarar Verme Davranışı Arasındaki İlişkide Duygu Düzenleme Güçlüğü, Stres Toleransı, Öz-Şefkat ve Öz-Tiksinmenin Aracı Rollerinin İncelenmesi. [yüksek lisans tezi] Ankara, Türkiye: Hacettepe Üniversitesi; 2021.
• Tanaka M, Wekerle C, Schmuck ML, Paglia-Boak A, MAP Research Team. The linkages among childhood maltreatment, adolescent mental health, and self-compassion in child welfare adolescents. Child Abuse Negl.2011;35(10):887–898. doi:10.1016/j.chiabu.2011. 07.003.
• Gedik Z. Self-compassion and health-promoting lifestyle behaviors in college students. Psychol Health Med. 2019;24(1):108-114. doi:10.1080/13 548506.2018.1503692.
• Holden CL, Rollins P, Gonzalez M. Does how you treat yourself affect your health? The relationship between health-promoting behaviors and self-compassion among a community sample. J Health Psychol. 2021;26(12):2330-2341. doi:10.1177/135 910532091244.
• Arslan G. Psikolojik İstismar Ölçeği (PİÖ) geliştirme çalışması: ergenlerde psikometrik özelliklerinin incelenmesi. BUJFED. 2015;4(2):727-738. doi:10.14686/buefad.v4i2.50001 46983.
• Deniz M, Çok F, Duyan V. Duygusal Özerklik Ölçeği’nin ergenler için uyarlanması ve psikometrik özellikleri. Eğitim ve Bilim. 2013;38(167):352-363. https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/1914. Erişim tarihi: 20 Eylül 2021.
• Yıldırım M, Sarı T. Öz-Şefkat Ölçeği Kısa Formu’nun Türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. BAİBÜEFD. 2018;18(4):2502-2517. doi:10.17240/aibuefd.2018.18. 41844-452171
• Tabachnick BG, Fidell LS. Using Multivariate Statistics. 6. Baskı. Boston: Pearson; 2013: 113-151.
• Kefeli Çol B, Altay B. The effect of family characteristics of the adolescents upon their healthy lifestyle behaviors. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2021;13(3):564-571.  doi:10.5336/nurses.2020-78549.
• Öztürk Tanış N. Adolesan Stres Ölçeğinin Geçerlik-Güvenirlilik Çalışması ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları. [yüksek lisans tezi] İstanbul, Türkiye: Marmara Üniversitesi; 2019.
• Bou Malhab S, Sacre H, Malaeb D, Lahoud N, Khachman D, Azzi J, Haddad C, Salameh P. Factors related to autonomy among Lebanese women: a web-based cross-sectional study. BMC Women’s Health. 2021;21(1). doi:10.1186/s12905-021-01501-3
• Herrenkohl TI, Klika JB, Herrenkohl RC, Russo MJ, Dee T. A prospective investigation of the relationship between child maltreatment and indicators of adult psychological well-being. Violence and victims. 2012;27(5):764–776. doi:10.1891/0886-6708. 27.5.764.
• Germer CK. Öz Şefkatli Farkındalık: Tahrip Edici Duygularla Başa Çıkabilmek. İstanbul: Diyojen Yayın evi; 2021:110-133.
• Germer CK, Neff KD. Self-Compassion in clinical practice. J. Clin. Psychol. 2013;69(8):856–867. doi:10.1002/jclp.22021.
• Sirois FM, Kitner R, Hirsch JK. Self-compassion, affect, and health-promoting behaviors. Health Psychol. 2015;34(6):661-669. doi:10.1037/hea0000 158.
• Homan KJ, Sirois FM. Self-compassion and physical health: Exploring the roles of perceived stress and health-promoting behaviors. Health Psychol Open. 2017;4(2):2055102917729542. doi:10.1177/2055 102917729542.
• Koç F. Ergenlerde Anne Baba Tutumları ile Duygusal Özerklik Arasındaki İlişkinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi (Düzce İli Örneği). [yüksek lisans tezi] İstanbul, Türkiye: Marmara Üniversitesi; 2019.
• Ekşi F, Yalın HS, Bakiler E. Üniversite öğrencilerinde öz-şefkatin stresle başa çıkma tarzlarını yordama gücü. KEFAD. 2022;23(1). doi:10.29299/kefad.884 049.
• Çiçek E, Çetinkaya F. Seçilmiş ilçe merkezindeki lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları. Sağlık Bilimleri Derg. 2017;26(1),29-38. https://dergipark.org.tr/tr/pub/eujhs/issue/44565/5529 45. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023.