Doğu Akdeniz’de Rus Ruleti

Yıl 2021, Sayı: 11, 7 - 21, 01.11.2021

Devrim Şahin

Öz

Doğu Akdeniz’deki deniz yetki alanları ve hidrokarbon kaynaklarının paylaşımı konusu günümüzde bölge ülkeleri arasındaki bir meseleden, Avrupa Birliği (AB) ile Türkiye arasındaki bir soruna dönüştü. Bu konular ile ilgili tartışmalara dahil olan aktörler, izledikleri stratejiler ve taktiklerle bölgedeki denizaltı gaz enerji kaynakları üzerinde tehlikeli bir kumara varan yüksek riskli bir çatışma oyunu -- tabiri caizse Rus Ruleti -- oynuyorlar. Bir tarafta, Türkiye ile sorunlu bağları olan Kıbrıs'ta uluslararası alanda tanınan Kıbrıs Rum Liderliği, Yunanistan ile birlikte hareket ederek, Kıbrıs Türkleri ve Türkiye’nin haklarını yok sayan tek taraflı adımlarla hareket ediyorlar. Kıbrıs Rum Liderliği Amerikan, İsrail, Fransız, Hollanda ve İtalyan şirketlerine hidrokarbon yataklarında gaz arama ve işletme faaliyetleri yürütmeleri için lisans vererek Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile birlikte AB’ni de sorunun içine çekerek Kıbrıs meselesinde avantaj kazanmaya çalışıyorlar. Bu aktörler Mısır, Ürdün ve Filistin Ulusal Otoritesi gibi bölgede bulunan diğer aktörler ile, Doğu Akdeniz gazını Türkiye'yi atlayarak ve dışlayarak Avrupa'ya taşımak için tasarlanmış bölgesel bir altyapı oluşturmayı amaçlayan, Doğu Akdeniz Gaz Forumu projesine ağırlık veriyorlar. Türkiye ile olan sorunlu ilişkileri göz önüne alındığında, büyüyen Türkiye karşıtı ittifak, sadece son on yılda 20'den fazla askeri tatbikat gerçekleştirdi. Bölgede günümüzde yaşanmakta olan karşılıklı cepheleşmeyi geçmişte yaşananlar krizlerden daha patlamaya hazır yapan faktörlerin başında, ABD’nin daha önce tarafsız ve uzlaştırıcı bir güç olarak hareket ederken, şimdi gitgide büyüyen bir Türkiye karşıtı ittifaktan yana görünmesidir.

Türkiye ise bir yandan Ankara'nın ortak çıkarlarını paylaşan Libya ve Pakistan gibi muhataplarıyla işbirliği anlaşmaları ve kendi doktrinlerini üretirken, bölgede gambot diplomasisi uygulayarak ve tatbikatlar gerçekleştirerek bölgedeki egemenlik haklarını koruyor. Batı ile Türkiye’nin Doğu Akdeniz üzerinden sürdürdüğü bu çatışma oyunu, Ankara ve Moskova'yı belki de kendi donanmalarının ortak tatbikatlar yapacağı noktaya kadar yakınlaştırabilir. Ankara-Moskova ilişkileri inişli çıkışlı bir doğa sergiliyor olsa da, her iki ülkenin de etkisini artırmaya çalıştığı Doğu Akdeniz'de beklentileri aşan bir şekilde işbirliğine gidebilir. Çünkü, Doğu Akdeniz meselesi Türkiye için bir enerji kaynağından öteye kurulduğu günden bu güne gelen en birinci önceliği olan milli egemenlik meselesidir. Bu makale Akdeniz hidrokarbon krizindeki son gelişmeleri araştırarak bölgede istikrar ve barışın ne kadar savunmasız olduğunu ve dahil olan aktörlerin davranışlarındaki karmaşıklıklarına tabi olduğunu gösteren bulguları sunmayı amaçlıyor. Elde edilen bulgular AB’nin Doğu Akdeniz’de Jeoekonomi politikalarını ve geleceğini belirlerken bölgede en uzun kıyılara sahip ülkelerden biri olan Türkiye’yi görmezden gelmemesi ve ilgili tüm aktörler ile birlikte uluslararası gayri resmi doğal gaz konferansında biraraya gelip diyalog sürecini başlatmasının zorunluluğuna, aksi takdirde bölgedeki kutuplaşmanın derinleşeceğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Doğu Akdeniz, Kıbrıs Rum Liderliği, Türkiye

Kaynakça

• Abay, E. G. (2020). “TürkAkım'la güçlenen Türk-Rus enerji iş birliği Doğu Akdeniz'e taşınabilir,” (“Turkish-Russian Energy Collaboration strengthened by TurkishStream can be transferred to Eastern Mediterranean,”) Anadolu Agency (January 10). https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkakimla-guclenen-turk-rus-enerji-is-birligi-dogu-akdenize-tasinabilir/1698488
• Acer, Y. (2019). Doğu Akdeniz’de Yetki Alanları ve Türkiye-Libya Mutabakatı. Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Analiz. 301.
• Aydın, A. (2019). Rusya’nın Enerji ve Güney Kıbrıs Politikası. Ortadoğu Analiz 10(89): 33-35.
• Başeren, S.H. (2020). Anadolu Ajansı: Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki Uygulamaları. Retrieved from https://www.aa.com.tr/tr/analiz/misir-yunanistan-anlasmasi-ve-turkiye-nin-dogu-akdeniz-deki-uygulamalari/1953584
• Brzezinski, Z. (2012). “After America,” Foreign Policy (January/February 26-29).
• Çağatay, S. and Marc S. (2015). “Turkey and Egypt's Great Game in the Middle East: The Regional Powerhouses Square Off,” Foreign Affairs (March 8). Retrieved from https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-03-08/turkey-and-egypts-great-game-middle-east
• Frantzman, S. J. (2021). “Turkey Prepares to Clash with Israel, Greece and EU over East Med,” The Jerusalem Post (March 16)
• Gilpin, R. (1988). “The Theory of Hegemonic War,” Journal of Interdisciplinary History 18(4).
• Gürel, A. & Mullen, F. & Tzimitras, H. (2013). The Cyprus Hydrocarbons Issue: Context, Positions and Future Scenarios. Peace Research Institute. Cyprus Centre Report.
• Ikanberry, J. (2008). “The Rise of China and the Future of the West: Can the Liberal System Survive?” Foreign Affairs (January 2).
• Kızıltan, A. and Takım A. (2004). Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri ve Kıbrıs Sorunu, (Turkey-European Union Relations and Cyprus Problem), Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 25, 295-322.
• United Nations Office of Legal Affairs “Law of the Sea Bulletin: Division for Ocean Affairs and the Law of the Sea Office of Legal Affairs United Nations”, United Nations Office of Legal Affairs, New York: United Nations, 2004.
• “Tanel Yıldız: Akdeniz Doğalgazı Mısır Üzerinden Dünyaya Ciddi bir Şekilde Sunulamaz,” (“Taner Yıldız: Mediterranean Naturalgas Cannot Presented to World Seriously,”) Mısır Bülteni, (May 4, 2015). Retrieved from http://misirbulteni.com/tanel-yildizakdenizdogalgazi-misir-uzerinden-dunyaya-ciddi-bir-sekilde-sunulamaz/
• Mearsheimer, J. (2015). "What is America's Purpose?" National Interest 139 (September/October 2015).
• Ortaylı, İ. 2016. "İlk hedefiniz Akdeniz'dir emri neden çok önemli?" Hürriyet (30 Ağustos)
• Özçelik, S. & Düzcü, M. (2020). İngiltere ve Ege Denizi: Hegemonya’dan Yumuşak Güç’e Ege Denizinde İngiliz Dış Siyasetinin Oluşturulması. Ege Jeopolitiği. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Özekin, M. K. (2020). Doğu Akdeniz’de Değişen Enerji Jeopolitiği ve Türkiye, Güvenlik Stratejileri 16(33): 1-51.
• Papadimitriou, J. (2020). “EastMed: Belirsizliklerle dolu boru hattı projesi,” (“EastMed: Pipeline project full of uncertainties,”) Deutsche Welle (January 3). Retrieved from https://www.dw.com/tr/eastmed-belirsizliklerle-dolu-boru-hatt%C4%B1-projesi/a-51883677
• Smith, H. (2019). “Turkey insists on right to drill for energy reserves off Cyprus,” The Guardian, (May 20). Retrieved from https://www.theguardian.com/world/2019/may/20/turkey-insists-on-right-to-drill-for-energy-reserves-off-cyprus
• Slaughter, A, Tukumello, A. and Wood, S. (1999). “International Law and International Relations Theory: A New Generation of Interdisciplinary Scholarship,” American Journal of International Law 93(2).
• Sogoloff, N. (2017). The Washington Institute: “Russia's Energy Goals in Syria”. Retrieved from https://www.washingtoninstitute.org/fikraforum/view/russias-energy-goals-in-syria
• Spyer, Jonathan. (2021). “Growing relations between Turkey, Russia is concern for Israel,” The Jerusalem Post, October 7, 2021
• Tanchum, M. (2019). “Gas For Peace,” Foreign Policy (May 28). https://foreignpolicy.com/2019/05/28/gas-for-peace/#
• Tsakiris, T. (2016). The Gifts of Aphrodite: The Need for Competitive Pragmatism in Cypriot Gas Strategy. Energy Cooperation and Security in the Eastern Mediterranean: A Seismic Shift towards Peace or Conflict? (22-36). Tel Aviv University. SDAC Research Paper No:8.
• Tziarras, Z., and Mitchell, G. (2015). “Full of Gas, Full of Problems: The Eastern Mediterranean’s Hydrocarbon Showdown, The National Interest.
• Ülgen, S. (2020). “Avrupa Birliği ve Deniz Yetki Alanları”, EDAM Blog, 20 August.
• Yaycı, C. (2020). Türkiye-Libya Arasında İmzalanan Münhasır Ekonomik Bölge Anlaşması’nın Sonuç ve Etkileri. Kriter 4(42): 34-27.
• “Amiral Gürdeniz Rus gazetesine konuştu: Akdeniz'de ortak faaliyet icra edilebilir”, (“Amiral Gürdeniz spoke to the Russian newspaper: Joint activity can be carried out in the Mediterranean,”) Ulusal Kanal (December 1, 2020). Retrieved from https://www.ulusal.com.tr/gundem/amiral-gurdeniz-rus-gazetesine-konustu-akdeniz-de-ortak-faaliyet-icra-edilebilir-h244612.html
• Waltz, S. (2014). “The Top 5 Foreign Policy Lessons of the Past 20 Years,” Foreign Policy (November 18)
• “Kıbrıs limanlarını Rus donanmasına açıyor,” (“Cyprus is opening its ports to Russian Navy,”) BBC News, (February 26, 2015). Retrieved from http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/02/150226_kibris_liman
• “Egypt-Turkey tensions continue to rise in wake of newsroom raid,” Al Monitor, (January 18, 2020). Retrieved from https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/01/egypt-security-raid-turkish-anadolu-agency-relations.html