DAVRANIŞSAL İKTİSAT VE RASYONELLİK VARSAYIMI: LİTERATÜR İNCELEMESİ

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 1, 168 - 199, 01.06.2018

Sibel Can Kamber

Öz

İktisadi modeller, bireyin rasyonelliği üzerine kuruludur. Ancak, ekonomilerin istikrarsızlaşması ve yaşanan krizler nedeniyle kusursuz rasyonellik varsayımı sorgulanmaya başlamıştır. İnsanın sınırlı rasyonellik sahibi olduğunu, bu nedenle faaliyetlerin mükemmellikten uzak sonuçlar verdiğini savunan davranışsal iktisat, ana akım iktisadi modelleri daha gerçekçi aksiyomlara dayandırmaya çalışır. Gelişmekte olan bir disiplin olan davranışsal iktisat, bireyin aldığı tüm kararlarda rasyonelliğin gözetilebileceğini iddia eden ana akım iktisadi geleneğin aksine, rasyonelliğin genel bir açıklayıcı değil, bir istisna olduğunu öne sürer. Kısıtlı seçenekler, zihinsel ya da fiziksel yetenekler ya da sahip olunan bilginin sınırlı olması ve sezgisel eğilimler; bireyin rasyonel olmayan kararlar almasına neden olmaktadır. Ana akım iktisadi görüşler, insanı mükemmel rasyonellik sahibi olarak gördüğünden söz konusu sınırları kabul etmez ya da söz konusu sınırların rasyonel faaliyetler ile giderilebileceğini savunur. Bu çalışma, mükemmel rasyonelliğin bir istisna olduğunu iddia eden çalışmaların görüşünü benimsemektedir. Dolayısıyla bu çalışmada, bireyin rasyonel olmadığını iddia eden çalışmaların bir derlemesi yapılacaktır. Bu çalışmada sınırlı rasyonelliğin varlığını doğrulayan sezgisel eğilimler ve önyargılar ile karar alma sürecinin rasyonellikten nasıl saptığını ortaya koyan davranışsal iktisat literatürü incelenecek ve davranışsal iktisadın bulguları, bireyin rasyonel olmadığına kanıt olarak sunulacaktır. Davranışsal iktisat literatürünün taramasının yapıldığı pek çok çalışma daha önce de yapılmış olmakla birlikte bu çalışma, rasyonelliği sorgulayan her insan için bilgi edinebileceği bir kaynak, bu alandaki literatürün bir özeti olma görevini üstlenmiştir. Davranışsal iktisadın bulguları neticesinde sınırlı rasyonellik iddiasının, daha gerçekçi ve açıklayıcı olduğu düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Rasyonellik, Sınırlı Rasyonellik, Davranışsal İktisat JEL Kodu: D91

Anahtar Kelimeler

Rasyonellik, Sınırlı Rasyonellik, Davranışsal İktisat

BEHAVIORAL ECONOMICS AND RATIONALITY ASSUMPTION: LITERATURE REVIEW

Öz

Economic models are based on the rationality of the individual. However, the assumption of perfect rationality began to be questioned because of the destabilization of the economies and the crises that lived. Behavioral economics, which argues that people have limited rationality and that their results are far from perfect, try to base the mainstream economic models on more realistic axioms. Behavioral economics, an emerging discipline, argues that rationality is an exception, not a general explanation, as opposed to the mainstream economic tradition, which claims that rationality can be observed in all decisions an individual makes. Limited choices, mental or physical abilities or limited knowledge and intuitive tendencies; causing the individual to make non-rational decisions. Mainstream economic views argue that people do not accept boundaries because they regard them as perfect rationalists, or that the boundaries can be removed by rational activities. This work adopts the view of studies claiming that perfect rationality is an exception. Therefore, in this study, a collection of studies claiming that the individual is not rational will be made. In this study, the intuitive tendencies confirming the existence of bounded rationality and the prejudices and the behavioral economics literature revealing how the decision making process deviates from the rationality will be examined and the findings of behavioral economics will be presented as proof that the individual is not rational. While many studies on the behavioral economics literature have been done before, this study has undertaken the task of being a source of information for every person questioning rationality, a summary of the literature in this area. It is thought that the claim of bounded rationality as a result of the findings of behavioral economics is more realistic and revealing

Anahtar Kelimeler

Rationality, Bounded Rationality, Behavioral Economics

Kaynakça

• Akdere, Ç., & Büyükboyacı, M. (2015). Davranışsal İktisat ve Sınırlı Rasyonellik Varsayımı. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse, & E. Ruben içinde, İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar (s. 105-138). Ankara: İmge Kitabevi.
• Altunöz, U., & Altunöz, H. (2017). Davranışsal Ekonomi (Nörofinans). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Ariely, D. (2017). Akıldışı Ama Öngörülebilir. İstanbul: Optimist Yayım Dağıtım.
• Barak, O. (2008). İMKB'de Aşırı Reaksiyon Anomalisi ve Davranışsal Finans Modelleri Kapsamında Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 10 (1), 207-229.
• Bayrak, O. K. (2012). Davranışsal Finans. Sermaye Piyasasında Gündem , 6-18.
• Daniel, K., Hirschleifer, D., & Subrahmanyam, A. (1998). Investor Psychology and Security Market Under- and Overactions. Journal of Finance , 53 (6), 1839-1885.
• Demirel, S. K., & Artan, S. (2016). Nöroiktisat ve İktisat Biliminin Geleceğine İlişkin Tartışmalar. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi , 2 (1), 1-28.
• Diş, S. B. (2016). Bernard Williams'ın Ahlak Kavramı Analizi ve Sistem Eleştirisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı Doktora Tezi .
• Dumludağ, D., Gökdemir, Ö., Neyse, L., & Ruben, E. (2015). İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar. Ankara: İmge Kitabevi.
• Estrada, F. (2010). Economics and Rationality of Organizations: An Approach to the Work of Herbert A. Simon. Munich Personal RePEc Archive (31).
• Güngör, K. (2014). İktisadın Tarihine Kısa Bir Bakış ve Merkantilizmden Günümüze İktisadi http://kisi.deu.edu.tr/asuman.altay/%C4%B0KT%C4%B0SADIN%20TAR %C4%B0H%C4%B0NE%20KISA%20B%C4%B0R%20BAKI%C5%9E%20V E%20MERKANT%C4%B0L%C4%B0ZMDEN%20G%C3%9CN%C3%9C M%C3%9CZE%20%C4%B0KT%C4%B0SAD%C4%B0%20D%C3%9C%C5 %9E%C3%9CNCELER.pdf adresinden alındı
• Hatipoğlu, Y. Z. (2012). Davranışsal İktisat: Bilişsel Psikoloji İle Krizi Anlamak. 2017 tarihinde teacongress.org/papers2012/HATIPOGLU.pdf adresinden alındı
• Kahneman, D. (2018). Hızlı ve Yavaş Düşünme (8.baskı b.). (O. Ç. Deniztekin, & F. N. Deniztekin, Çev.) Varlık Yayınları.
• Kahneman, D. (2003). Maps of Bounded Rationality: Psychology for Behavioral Economics. The American Economic Review , 93 (5), 1449-1475.
• Kahneman, D., & Tversky, A. (1984). Choices, Values, and Frames. American Psychologist , 39 (4), 341-350.
• Kahneman, D., & Tversky, A. (1979). Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk. Econometrica , 47 (2), 263-291.
• Kahneman, D., Knetsch, J. L., & Thaler, R. H. (1991). Anomalies The Endowment Effect, Loss Aversion, and Status Quo Bias. Journal Of Economic Perspectives , 5 (1), 193-206.
• Kaymakçı, Ö. B. (2015). Politik İktisadın 'Rasyonel' Temelleri. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse, & E. Ruben içinde, İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar (s. 51-72). Ankara: İmge Kitabevi.
• Knight, F. H. (2012). Risk Uncertainty and Profit. Courier Corporation.
• Krugman, P., & Wells, R. (2010). Mikro İktisat. (S. Işık, M. Aslan, A. Ateş, C. Dişbudak, & K. Türkcan, Dü) Ankara: Palme Yayıncılık.
• Kurt, S. D. (2011). Davranışsal Ekonomi Yaklaşımlarının Tüketici Karar Verme Tarzları İle Açıklanması ve Bir Uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı İşletme Programı Doktora Tezi .
• North, D. C. (2010). Kurumlar, Kurumsal Değişim ve Ekonomik Performans. (G. Ç. Güven, Çev.) İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
• Öztürkmen, M. (2012). İktisatta Rasyonellik Varsayımı. Selçu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Dönem Projesi .
• Ritter, J. R. (2003). Behavioral Finance. Pacific-Basin Finance Journal , 11 (4), 429- 437.
• Ruben, E., & Dumludağ, D. (2015). İktisat ve Psikoloji. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse, & E. Ruben içinde, İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar (s. 31-50). Ankara: İmge Kitabevi.
• Saral, A. S. (2015). Laboratuvar Deneyleri: Metodolojik Bir Giriş. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse, & E. Ruben içinde, İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar (s. 319-338). Ankara: İmge Kitabevi.
• Simon, H. A. (1955). The Quarterly Journal of Economics , 69 (1), 99-118.
• Simon, H. A. (1972). Theories of Bounded Rationality. C. B. Radner içinde, Decision and Organization (s. 161-176). North-Holland Publishing Company.
• Simon, H. A., & Newell, A. (1970). Human Problem Saving: The State of the Theory in 1970. American Psychologist , 26 (2), 145-159.
• Soyer, E. (2015). Davranışsal İktisat ve Politika Geliştirme. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse, & E. Ruben içinde, İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar (s. 73-104). Ankara: İmge Kitabevi.
• Thaler, R. H. (1999). Mental Accounting Matters. Journal of Behavioral Decision Making , 12 (3), 183-206.
• Thaler, R. H., & Sunstein, C. R. (2017). Dürtme (5. baskı b.). (E. Günsel, Çev.) Pegasus Yayınları.
• Thaler, R. H., & Sunstein, C. R. (2003). Libertarian Paternalism. American Economic Review , 93 (2), 175-179.
• Tversky, A., & Kahneman, D. (1974). Judgment Under Uncertainty: Heuristics and Biases. Science New Series , 185 (4157), 1124-1131.