HEP ÇOCUK KALMIYORLAR TÜRKİYE’DE ZİHİN YETERSİZLİĞİ OLAN YETİŞKİNLERLE YAPILAN AKADEMİK ÇALIŞMALAR

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 22 - 37, 09.08.2022

Ali Kaya

Öz

Zihin yetersizliği veya zihinsel engel kelimeleri telaffuz edildiğinde insanların akıllarında ilk anda bir çocuk canlanabilmektedir. Fakat günümüz dünyasında zihin yetersizliği yaşam boyu devam eden bir durumdur. Buradan hareketle zihin yetersizliği olan çocuklar da tipik gelişim gösteren akranları gibi büyürler ve birçoğu yetişkinlik dönemlerine ulaşırlar. Bu makalede zihin yetersizliği olan yetişkinlerle ilgili Türkiye alanyazınında yapılan araştırmalara odaklanılmıştır. Bu amaçla incelenen 24 araştırmanın 4’ü makale 10’ lisansüstü tezlerden oluşmaktadır. Araştırmalara yıllara göre bakıldığında 1999-2022 yılları arasında en fazla çalışmanın 2020 yılında gerçekleştirildiği görülmektedir. Bununla birlikte zihin yetersizliği olan yetişkinlerle yapılan lisansüstü tezlerin en fazla Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü tarafından yayınlandığı görülmektedir. Ayrıca araştırmalarda zihin yetersizliği olan yetişkinlerin ve özel gereksinimli öğrencilerin araştırmalara dahil edilme oranlarının yüksek olduğu görülmektedir. Buna paralel olarak zihin yetersizliği olan yetişkinlerin ebeveynlerinin de 123 katılımcı ile araştırmalara dahil olma sayılarının yüksek olduğu söylenebilir. Araştırmaların toplam sayıları ve yıllara göre dağılımlarına bakıldığında özel eğitim alanında çalışılan diğer yaşam dönemlerine göre son derece düşük olduğu söylenebilir. Yetişkinlik alanını çalışan araştırmacı ve çalışma sayısının sınırlı olması yetişkinlik dönemlerinde zihin yetersizliği olan bireylere ulaşımın güç olması ve yaşam boyu eğitim teoriğinin özel eğitim de uygulamaya koşulmamasından kaynaklı olabilir. Bu bulgulara genel olarak bakıldığında zihin yetersizliği olan yetişkinler çalışma alanının ülkemiz için çok yeni ve sınırlı sayıda araştırmaya sahip bir kategori olduğu söylenebilir. Bununla birlikte zihin yetersizliği olan yetişkinlerin bağımsızlıkları, yaşam boyu eğitimleri, öze belirlenimleri ve yaşam kaliteleri açısından yeni çalışmalara gereksinim bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zihin yetersizliği, yetişkinlik, Türkiye, derleme

Teşekkür

Bu güzel dergi ve sizinle çalışmaktan memnuniyet duyarım.

Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5 (Vol. 10). Washington, DC: American Psychiatric Association.
• Ar, Ö. F. (2020). Yetişkin zihinsel engelli bireylerin istihdam edilme durumlarına göre yaşam doyumu, sosyal destek ve öz yeterlilik düzeylerinin incelenmesi. [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Artar, T.M. (2018). Çalışma arkadaşlarının zihin yetersizliği olan bireylerin çalışma yaşamına ilişkin görüş ve önerileri. [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Aslan, Y., & Eratay, E. (2009). Zihin engelli bireylere kumaş üzerine çizilen desene pul işleme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 10(02), 15-39.
• Atalay, A. (2020). Bir üniversite hastanesinde 2012-2019 yılları arasında suç işlediği değerlendirilen zihinsel yetersizlik tanılı yetişkinlerin sosyodemografik klinik ve kriminolojik özellikleri. [Uzmanlık tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Bigby, J., & Pérez-Stable, E. J. (2004). The challenges of understanding and eliminating racial and ethnic disparities in health. Journal of General Internal Medicine, 19(2), 201.
• Bugan, G..M. (1999). Yetişkin zihinsel engelli kadınların günlük yaşam becerilerini gerçekleştirme durumlarının belirlenmesi. [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Cavkaytar, A. (2012). Teaching café waiter skills to adults with intellectual disability: A real setting study. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 47(4), 426-437.
• Cavkaytar, A., Acungil, A. T., & Tomris, G. (2017). Effectiveness of teaching café waitering to adults with intellectual disability through audio-visual technologies. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 52(1), 77-90.
• Cesur-Yakaboylu, G. (2016). Özel gereksinimli öğrenciler için yetişkinliğe geçiş becerileri ölçme aracının geliştirilmesi. [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Coppus, A. M. (2013). People with intellectual disability: what do we know about adulthood and life expectancy?. Developmental disabilities research reviews, 18(1), 6-16.
• Corbin, J. & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Thousand Oaks: Sage.
• Eliçin, Ö., & Kaya, A. (2016). Zihinsel yetersizliği olan yetişkin bireylere doğrudan öğretim yöntemi ile tablet bilgisayarda oyun oynama becerisinin kazandırılması. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 33(2), 1-19.
• Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2022, Ocak 30). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni. https://www.aile.gov.tr/eyhgm/sayfalar/istatistikler/engelli-ve-yasli-istatistik-bulteni/
• Görmez, A. Family Caregiving Burden of Adults with Intellectual Disability and Associated Factors. Anatolian Clinic the Journal of Medical Sciences, 22(3), 169-176.
• Harris, J. C. (2006). Intellectual disability: Understanding its development, causes, classification, evaluation, and treatment. New York: Oxford University Press.
• Kaya, A. ve Yöntem, M.K., (2020). Zihin yetersizliği olan yetişkin bireylere yönelik tutum ölçeği’nin geliştirilmesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli University Journal of ISS, 10(1), 60-72.
• Kaya, A., & Cavkaytar, A. (2022). Development of A Daily Living Education Program For Individuals with Intellectual Disabilities Under Protective Care. Rehabilitation Research, Policy, and Education, 35(4), 280-297.
• Kaya, A., & Yıkmış, A. (2014). Bakim Hizmeti Veren Personelin Zihin Engellilerin Yaşadiklari Sorunlara İlişkin Görüş ve Önerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 365-404.
• Kaya, A., & Yontem, M. (2021). Adaptation of AIR Self-Determination Scale to Turkish (AIR SDS-TR). International Electronic Journal of Elementary Education, 14(1), 79-86.
• Kaya, D., & Eratay, E. (2009). Yetişkin zihin engelli bireylerin sosyal becerilerinin gelişiminde yaratıcı drama yönteminin etkililiğinin incelenmesi. Yaratıcı Drama Dergisi, 4(8), 53-74.
• Kurt, Ö. (2016). Zihinsel yetersizliği olan yetişkinlere dinamik germe egzersizlerinin öğretiminde ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretim sürecinin etkililiği. [Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kurt, Ö., ve Coşkun, İ. (2018). Yetişkin Zihin Engelli Bireye Sahip Ailelerin Çocuklarının Fiziksel Aktivite Düzeylerinin İncelenmesi. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 04(3), 1-9.
• McConkey, R., Mulvany, F., & Barron, S. (2006). Adult persons with intellectual disabilities on the island of Ireland. Journal of Intellectual Disability Research, 50(3), 227-236.
• Miles, M. B., and A. M. Huberman. 1994. An Expanded Sourcebook Qualitative Data Analysis. Thousand Oaks, California: Sage Publications.
• Öncül, N., & Yücesoy Özkan, Ş. (2010). Orta ve ileri düzeyde zihin yetersizliği olan yetişkinlere videoyla model olma kullanılarak günlük yaşam becerilerinin öğretilmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 143-156.
• Özdemir, S. (2009). Yetişkin zihin engelli bireylerin sosyal becerilerinin gelişiminde yaratıcı drama yönteminin etkililiğinin incelenmesi. [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• P. Janicki, M., Dalton, A. J., Michael Henderson, C., & Davidson, P. W. (1999). Mortality and morbidity among older adults with intellectual disability: health services considerations. Disability and rehabilitation, 21(5-6), 284-294.
• Schalock, R. L. (2004). The concept of quality of life: what we know and do not know. Journal of intellectual disability research, 48(3), 203-216.
• Shaw, K., Cartwright, C., & Craig, J. (2011). The housing and support needs of people with an intellectual disability into older age. Journal of Intellectual Disability Research, 55(9), 895-903.
• Thompson, J. R., Bradley, V. J., Buntinx, W. H., Schalock, R. L., Shogren, K. A., Snell, M. E., ... & Yeager, M. H. (2009). Conceptualizing supports and the support needs of people with intellectual disability. Intellectual and developmental disabilities, 47(2), 135-146.
• Uçar, K. (2020). Kafede garson olarak çalışan zihin yetersizliği olan bireylerin mesleğe ilişkin matematik becerilerinin iyileştirilmesi. [Dokotora tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Ulugöl, F. (2018). Zihinsel yetersizliği olan bireylere tarım becerilerinin öğretiminde video modelle öğretim yönteminin etkililiği. [Yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Ulugöl, F., & Cavkaytar, A. (2020). Zihin Yetersizliği Olan Bireylere Ev İçi Becerilerinin Öğretiminde Aile Eğitimi Programının Etkililiği. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 10(2), 930-957.
• World Health Organization. (2022, Ocak 30). Definition of key terms. https:// www.who.int/hiv/pub/guidelines/arv2013/intro/keyterms/en/ Yıldırım, A. ve Şimsek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldız, G. & Cavkaytar, A. (2020). Independent Living Needs of Young Adults with Intellectual Disabilities. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 11(2), 193 - 217. Doi: 10.17569/tojqi.671287
• Yıldız, G. and Cavkaytar, A. (2022). Effectiveness of pre-employment independent life education program designed for young adults with intellectual disability. International Journal of Developmental Disabilities. https://doi.org/10.1080/20473869.2022.2036920