Ortaokul ve Lise Ders Kitaplarında Ses Konusundaki Metinlerin Okunabilirliği

Yıl 2022, , 251 - 280, 29.06.2022

Müge Aygün , Yasemin Hacıoğlu

https://doi.org/10.56423/fbod.1076389

Öz

Bu araştırmanın amacı Türkiye’de ortaokul ve lise ders kitaplarında ses konusundaki metinleri okunabilirlik açısından incelemektir. Böylece öğrencilerin ses konusunu kavramaları için hazırlanmış olan bir öğretim materyalinin etkililiği hakkında fikir sahibi olmak mümkün olabilecektir. Bu nitel araştırmada 2021-2022 eğitim-öğretim yılında Eğitim Bilişim Ağından ulaşılan ortaokullar için üç farklı fen bilimleri 6. Sınıf ders kitabı ve liseler için iki farklı fizik 10. Sınıf ders kitabı doküman olarak ele alınmıştır. Bu kitaplardaki ses konusundaki toplam 46 metin okunabilirlik açısından üç farklı okunabilirlik formülüyle incelenmiştir: Ateşman, Çetinkaya-Uzun ile Bezirci ve Yılmaz’ın formülleri. Araştırma sonucunda ortaokul ve lise ders kitaplarındaki ses konusundaki metinlerin çoğunun kitabın hitap ettiği sınıf düzeyinin üstünde olduğu görülmüştür. Bu da ortaokul ve lise ders kitaplarının sesle ilgili bölümlerindeki metinlerin okuduğunu kavrama için temel unsurlardan biri olan okunabilirlikle ilgili beklentiyi karşılamadığını göstermektedir. Bu doğrultuda ses konusuyla ilgili ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik açısından ele alınarak sınıf düzeyine uygun hazırlanması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

ders kitabı, fen, fizik, okunabilirlik, ses

Kaynakça

• Ani, M. I., Ekeh, D. O., Obodo, A. C., Neboh, P. O. & Tafi, F. I. (2021). Readability of basic science textbooks for junior secondary schools in Enugu State, Nigeria. Journal of Educational Research in Developing Areas, 2(1), 13-23.
• Ateşman, E. (1997). Türkçe’de okunabilirliğin ölçülmesi. Ankara Üniversitesi TÖMER Dil Dergisi, 58, 171-174.
• Avcı, E. K. & Faiz, M. (2018). Investigation of the skills and values in the "Effective Citizenship" theme in 4th and 5th-grade social studies textbooks. International Journal of New Approaches in Social Studies, 2(1), 1-21.
• Aygün, M. & Hacıoğlu, Y. (2022). Teaching the sound concept: A review of science and physics education postgraduate theses in Turkey. Athens Journal of Education, 9 (2), 257-278.
• Bansiong, A. J. (2019). Readability, content, and mechanical feature analysis of selected commercial science textbooks intended for third grade Filipino learners. Cogent Education, 6(1), http://dx.doi.org/10.1080/2331186X.2019.1706395
• Barman, C. R. & Miller, J. A. (1996). Two teaching methods and students’ understanding of sound. School Science and Mathematics, 2, 63-67.
• Baş, B. & İnan-Yıldız, F. (2015). İlkokul Türkçe ders kitaplarının resim-metin ilişkisi açısından değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (28), 139-151.
• Bayır, E. & Kahveci, S. (2021). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının okunabilirlik açısından analizi. Trakya Eğitim Dergisi, 11 (3), 1561-1572.
• Beaty, W. J. (2000). Children’s misconceptions about science-A list compiled by the AIP Operation Physics Project. http://www.amasci.com/miscon/opphys.html
• Bezirci, B. & Yılmaz, E.A, (2010) Metinlerin okunabilirliğinin ölçülmesi üzerine bir yazılım kütüphanesi ve Türkçe için yeni bir okunabilirlik ölçütü. Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi, 12, 49-62.
• Bostan-Sarıoğlan, A. (2016). Conceptual level of understanding about sound concept: Sample of fifth grade students. e-International Journal of Educational Research, 7(1), 87-97.
• Cardak, O., Dikmenli, M. & Guven, S. (2016). 7th grade science textbook readability and compatibility with the target age level. International Research in Higher Education, 1(1), 101-106.
• Chiang-Soong, B. & Yager, R. E. (1993). Readability levels of the science textbooks most used in secondary schools. School Science and Mathematics, 93(1), 24-27.
• Çakmak, G. & Çil, E. (2014). 4. Sınıf fen ve teknoloji ders kitabının okunabilirlik formülleriyle değerlendirilmesi: Canlılar dünyasını gezelim, tanıyalım ünitesi örneği. Turkish Journal of Educational Studies, 1(3), 1-26.
• Çepni, S., Gökdere, M. & Küçük, M. (2002). Adaptation of the readability formulas into the Turkish science textbooks. Energy Education Science and Technology, 10(1), 49-58.
• Çetinkaya, G. (2010). Türkçe metinlerin okunabilirlik düzeylerinin tanımlanması ve sınıflandırılması (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Demirçalı, S. & Alkan, B. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Fen Bilimleri 6 Ders Kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.
• Demirkaya, H. (2017). Sosyal bilgiler öğretiminde ders kitabı. R. Sever, & E. Koçoğlu (Ed.) Sosyal bilgiler öğretiminde eğitim teknolojileri ve materyal tasarımı içinde (s. 87-101). Ankara: Pegem Akademi.
• Dinçer, S.Ö. & Yiğit, E. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Fen Bilimleri 6 Ders Kitabı. Ankara: Anadol Yayıncılık.
• Driver, R., Sguires, A., Rushworth, P. & Wood-Robins, V. (1994). Making sense of secondary science: Research into children’s ideas. London: Routledge.
• DuBay, W. H. (2004). The principles of readability. California: Impact Information. http://www.impact-information.com/impactinfo/readability02.pdf
• Dukes, R. J. & Kelly, S. A. (1979). The readability of college astronomy and physics texts. The Physics Teacher, 17(3), 168-173.
• Eğitim Bilişim Ağı – EBA (2021). Öğretmen Girişi. http://www.eba.gov.tr.
• Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü [OECD]. (1999). Measuring student knowledge and skills: A new framework for assessment. Paris: OECD.
• Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü [OECD]. (2003). The PISA 2003 assessment framework: Mathematics, reading, science and problem solving knowledge and skills. Paris: OECD.
• Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü [OECD]. (2006). The PISA 2006 assessment framework for science, reading and mathematics. Paris: OECD.
• Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü [OECD]. (2013). PISA 2015 draft science framework. Paris: OECD.
• Emereole, H. U. & Rammiki, R. (2008). Content evaluation of Physics textbooks used in Botswana secondary schools. Mosenodi, Journal of Botswana Education Research Association. 12(1&2), 69-81.
• Ertürk, M. & Güler, E. (2017). 5. 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının öğretmen görüşlerine göre incelenmesi (Muğla ili örneği). Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2017(8), 64-76.
• Eshach, H. & Schwartz, J. L. (2006). Sound stuff? Naïve materialism in middle-school students’ conceptions of sound. International Journal of Science Education, 28(7), 733–764.
• Eshach, H., Lin, T. C. & Tsai, C. C. (2016). Taiwanese middle school students’ materialistic concepts of sound. Physical Review Physics Education Research, 12(1), 010119.
• Fry, E. B. (1989). Reading formulas: Maligned but valid. Journal of Reading. 32(4), 292–297.
• Gallagher, T. L., Fazio, X. & Gunning, T. G. (2012). Varying readability of science-based text in elementary readers: Challenges for teachers. Reading Improvement, 49(3), 93-112.
• Good, R. (1993). Editorial: Science textbook analysis. Journal of Research in Science Teaching, 30 (7), 619.
• Gül, Ş. & Kargin, P. D. (2021). Text readability level investigation about biology subjects-related units in 'Science 7 Text Book'. Journal of Science Learning, 4(4), 347-356.
• Gümüş, S. (2008). Kitap incelemesi: Genel fizik ve teknolojinin bilimsel ilkeleri, İlköğretim Online, 7(1), 1-2.
• Güven, S. (2010). İlköğretim 6. sınıf fen ve teknoloji ders kitabının okunabilirliği ve hedef yaş düzeyine uygunluğu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Güzel, H. & Adıbelli, S. (2011). 9. Sınıf fizik ders kitabının eğitsel, görsel, dil ve anlatım yönünden incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 201-216.
• Gyasi, W. K. (2013). The role of readability in science education in Ghana: A readability index analysis of Ghana Association of Science Teachers Textbooks for senior high school. IOSR Journal of Research and Method in Education, 2(1), 9-19.
• Hapkiewics, A. & Hapkiewics, W. (1998). Misconceptions in science. Paper presented at National Science Teachers Association regional meeting. Denver, CO.
• Harlen, W. (2001a). The assessment of scientific literacy in the OECD/ PISA project. H. Behrendt, H. Dahncke, R. Duit, W. Gräber, M. Komorek, & A. Kross (Ed.), Research in science education—past, present, and future içinde (s. 49–60). Kluwer Academic Publishers. https://doi.org/10.1080/03057260108560168
• Harlen, W. (2001b). The assessment of scientific literacy in the OECD/ PISA project. Studies in Science Education, 36, 79–104.
• Hrepic, Z. (1998). Students’ conceptions in understanding of sound. (Bachelor’s thesis). University of Split, Croatia.
• Hrepic, Z. (2002). Identifying students’ mental models of sound propagation (Unpublished Master’s Thesis). Kansas State University, Manhattan.
• International Association for the Evaluation of Educational Achievement [IEA] (2008). TIMSS 2007 International Science Report. https://timssandpirls.bc.edu/TIMSS2007/PDF/TIMSS2007_InternationalScienceReport.pdf
• Izgi, U. & Sezginsoy-Seker, B. (2012). Comparing different readability formulas on the examples of science-technology and social science textbooks. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 178-182.
• Jegede, S. A. & Awodun, A, O. (2013). The impact of text readability indices in the learning of physics in secondary schools. Case Studies Journal, 2(2), 16-22.
• Kaderoğlu, A., Kaya, N., Karaaslan, V. E. & Koç, Y. S. (2021). Ortaöğretim Fizik 10 Ders Kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.
• Kalkınma Bakanlığı. (2018). On birinci kalkınma planı (2019-2023): Eğitimde kalitenin artırılması özel ihtisas komisyonu raporu. Ankara: Kalkınma Bakanlığı.
• Kavaz, S. (2006). Analysis of high school physics textbooks. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Middle East Technical University The Graduate School of Natural and Applied Sciences, Ankara.
• Keskin, H. K., & Akıllı, M. (2013). Fen ve teknoloji ders kitaplarının okunabilirliğinin farklılaştırılmış boşluk doldurma testleri ile ölçülmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(27), 47-66.
• Küçüközer, A. (2009). Fen bilgisi öğretmen adaylarının ses konusundaki kavram yanılgılarının incelenmesi. İlköğretim Online, 8(2), 313-321.
• Ladachart, L. & Nashon, S. (2010). Alternative Frameworks in Conceptions of Sound: A Historical Evolution. International Journal of Education, 33(2), 3-24.
• Lanka, M. & Pēks, L. (2013). Flesch reading ease score as an indicator for selecting textbooks in Physics. In Rural Environment Education Personality. Proceedings of the International Scientific Conference (pp. 227-234), Latvia: Latvia University.
• Linder, C. J. (1987). Tertiary physics: A case study in students’ conceptions of sounds. J. Novak (Ed.), Proceedings of the second international seminar on misconceptions and educational strategies in science and mathematics (Vol 3) içinde (s. 322-334). New York: Cornell University.
• Linder, C. J. (1992). Understanding sound: So what is the problem? Physics Education, 27(5), 258-264.
• Linder, C. J. & Erickson, G. L. (1989). A study of tertiary physics students’ conceptualizations of sound. International Journal of Science Education, 11, 491-501.
• Liu, Y. & Khine, M. S. (2016). Content analysis of the diagrammatic representations of primary science textbooks. Eurasia Journal of Mathematics Science & Technology Education, 12(8), 1937-1951.
• Mallinson, G. G. (1951). The readability of high school science texts. The Science Teacher, 18(5), 253-256.
• Maurines, L. (1993). Spontaneous reasoning on the propagation of sound. J. Novak (Ed.), Proceedings of the third international seminar on misconceptions and educational strategies in science and mathematics içinde. New York: Ithaca. http://www2.ucsc.edu/mlrg/proc3abstracts.html
• Mazensa, K. & Lautrey, J. (2003). Conceptual change in physics: Children’s naive representations of sound. Cognitive Development, 18, 159–176.
• Menchen, K. V. M. & Thomson, J. R. (2005). Student understanding of sound propagation: Research and curriculum development. AIP Conference Proceedings, 790, https://doi.org/10.1063/1.2084706.
• Merino, M. J. (1998a). Complexity of pitch and timbre concepts. Physics Education, 33(2), 105-109.
• Merino, M. J. (1998b). Some difficulties in teaching the properties of sounds. Physics Education, 33(2), 101-104.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]- Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı [EARGED]. (2008). Sınıf öğretmenlerinin hizmet içi eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2005). Fen ve teknoloji öğretim programı. Ankara: Talim terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018a). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018b). Ortaöğretim fizik dersi öğretim programı (9, 10, 11 ve 12. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2020). Güçlü yarınlar için 2023 eğitim vizyonu. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2021, Ekim 14). Millî Eğitim Bakanlığı ders kitapları ve eğitim araçları yönetmeliği. (31628). Ankara: Resmî Gazete.
• Nielsen, J. (2015). Legibility, readability, and comprehension: Making users read your words. https://www.nngroup.com/articles/legibility- readability-comprehension/#:~:text=Legibility%2C%20Readability%2C%20and%20Comprehension%3A,can%20test%20all%20of%20this.
• Nwafor, C. E., Abonyi, O. S., Onyema, E. M., Oka, O. O. & Igba, E. C. (2022). Content coverage and readability of science textbooks in use in Nigerian secondary schools. Journal of Education and Practice, 13(7), 43-52.
• Omebe, C. A. (2010). Readability of approved integrated science textbooks in Ebonyi State junior secondary school. The Nigerian Journal of Research and Production, 17(1), 1-7.
• Ogan-Bekiroglu, F. (2007). To what degree do the currently used physics textbooks meet the expectations? Journal of Science Teacher Education, 18(4), 599-628.
• Okafor, T. U. (2010). Readability and content evaluation of recommended physics textbooks in Anambra state secondary schools. Journal of The National Association for Science, Humanities and Education, 8(1), 170-177.
• Özbek, A. B. & Ergül, C. (2018). İlkokul 4. sınıf ders kitaplarının okunabilirliklerinin değerlendirilmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 653-668.
• Öztürk, D. (2011). İlköğretim 6. ve 8. sınıf öğrencilerinin Ay’ın evreleri konusunda kavram yanılgıları ve kavram değişimlerinin işbirliğine dayalı ortamda incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Öztürk, N. & Atalay, N. (2012). Öğretmen adaylarının ses konusundaki kavram yanılgılarının incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 43-58.
• Pekel, F. O. (2019). 8. sınıf fen bilimleri ders kitabının eğitsel, görsel, dil ve anlatım yönünden incelenmesi. EKEV Akademi Dergisi, 23(78), 221-259.
• Roberts, D. A. (2007). Scientific literacy/Science literacy. S. K. Abell & N. G. Lederman (Ed.) Handbook of Research on Science Education (s.729-780) içinde. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Roberts, D. A. & Bybee, R. W. (2014). Scientific literacy, science literacy, and science education. N. Lederman & S. K. Abell (Ed.) Handbook of Research on Science Education Volume II (s. 545-558) içinde. London: Routledge.
• Rusnayati, H., Herviana, G. & Sari, I. M. (2019). Analysis of scientific literacy-based junior high school physics teaching materials readability on students increasing scientific literacy skills. Journal of Physics: Conference Series, 1280, http://dx.doi.org/10.1088/1742-6596/1280/5/052010
• Simpson, D. Y., Beatty, A. E. & Allen, C. (2021). Teaching between the Lines: Representation in science textbooks. Trends in Ecology & Evolution, 36(1), 4-8.
• Škorecová, I., Teleki, A. & Zelenicky, L. (2017). Long terms and readability of physics school text. CBU International Conference Proceeding, 5, 815-819, http://dx.doi.org/10.12955/cbup.v5.1031
• Snow, C. E. & Sweet, A. P. (2003). Reading for Comprehension. A. P. Sweet & C. E. Snow (Ed.) Rethinking Reading Comprehension (s. 1-11) içinde. New York: The Guilford Press.
• Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı [TTKB] Ders Kitapları ve Öğretim Materyalleri Daire Başkanlığı. (2021). Ders kitaplarında okunabilirlik. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı [TTKB] İzleme ve Değerlendirme Daire Başkanlığı. (2021). Ders kitaplarını değerlendirme raporu (Öğretmen görüşleri). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tekbıyık, A. (2006). Lise fizik I ders kitabının okunabilirliği ve hedef yaş düzeyine uygunluğu. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 441-446.
• Tunç, T. & Bağcı, N. (2021). Ortaöğretim Fizik 10. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Ekoyay.
• Uçar, C. & Somuncuoğlu-Özerbaş, D. (2017). Ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders kitabının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), 1373-1388.
• Ünsal, Y. & Güneş̧, B. (2002). Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak M.E.B. ilköğretim 8. sınıf fen bilgisi ders kitabına fizik konuları yönünden eleştirel bir bakış̧. Kastamonu Eğitim Dergisi, 11(2), 387-394.
• Ünsal, Y. & Güneş, B. (2003). İlköğretim 6. Sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabının Konuları Yönünden İncelenmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(3), 115-130.
• Valverde, G. A., Bianchi, L. J., Wolfe, R. G., Schmidt, W. H., & Houng, R. T. (2003). According to the book: Using TIMSS to investigate the translation of policy into practice through the world of textbooks. British Journal of Educational Studies 51 (4): 437–438.
• Vojíř, K. & Rusek, K. (2019). Science education textbook research trends: a systematic literature review. International Journal of Science Education, 41(11), 1496-1516.
• Wahyudi, W., Pambudi, N. A., Biddinika, M. K., Ranto, R. & Rudiyanto, B. (2019). Readability of geothermal energy information in vocational textbooks. Journal of Physics: Conference Series, 1402, http://dx.doi.org/10.1088/1742-6596/1402/4/044060.
• Wall, S. (1969). Readability — a neglected criterion in secondary textbook selection. Journal of the Reading Specialist, 9(1), 12-22, https://doi.org/10.1080/19388076909557070
• Wissing, G. J., Blignaut, A. S. & Van den Berg, K. (2016). Using readability, comprehensibility and lexical coverage to evaluate the suitability of an introductory accountancy textbook to its readership. Stellenbosch Papers in Linguistics, 46, 155-179.
• Yaylak, E. (2021). Analysis of thinking skills targeted for development by activities in life science textbooks. International Online Journal of Educational Sciences, 13(2), 390–412. https://doi.org/10.15345/iojes.2021.02.005
• Yıldırım, A. (2007). Seçilen bir ders kitabı değerlendirme ölçeğinin lise II fizik ders kitabına uygulanması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Yıldırım, F. S., Aydın, A. & Sarıkavak, İ. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Fen Bilimleri-6 Ders Kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.
• Yong, B. C. S. (2010). Can student read secondary science textbooks comfortably? Brunei International Journal of Science and Mathematics Education, 2(1), 59-67.
• Yurd, M. & Olğun, Ö. S. (2008). Effect of problem based learning and know-want-learn strategy to remove misconceptions. Hacettepe University Journal of Education, 35, 386-396.
• Yurttaş-Kumlu, G. D. (2016). Doğrudan ve akranla öğretimin fen bilgisi öğretmen adaylarının ısı–sıcaklık konusundaki kavramsal anlamalarına etkisinin okuma stratejileri bakımından incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.