Edebiyatta Yeni Bir Eleştirel Eylem Olarak Rizomatik Eleştiri ve Gilles Deleuze’ün Rizomatik Kavramı

Yıl 2022, , 461 - 480, 01.05.2022

Bülent Yıldız

https://doi.org/10.22559/folklor.2184

Öz

Yirminci yüzyılın en etkili filozoflarından Deleuze, Guattari ile birlikte kendilerine ait özel bir terminoloji geliştirmiştir ve bu terminoloji içinde kullandıkları kavramlar pek çok konuda zihin açıcı ve yol gösterici olmuştur. Botanik biliminden ödünç aldıkları Rizom ya da Köksap da bu kavramlardan biridir. Rizom, yersizyurtsuzluk gibi, göçebe oluş ya da organsız beden gibi Deleuzeyen felsefenin anahtar kavramlarından biri, hatta en önemlisidir. Bunu önemli yapan, ağaç gibi dikey büyümesi değil, yatay gelişmesidir. Bu nedenden dolayı Deleuze ve Guattari’ye farklı bir bakış kazandırmıştır. Bu anlamıyla Rizom klasik, rasyonalist biçiminin önündeki duvarları yıkan ve göçebe ya da yersiz-yurtsuz bakışı mümkün kılan bir içeriğe sahiptir ve bu durum bize edebiyat eleştirisinde farklı bir alımlama pratiğinin de yolunu açar. Bu yazıda Rizomatik kavramı bu bilinçle ele alınacak ve edebiyat eleştirisinde yeni bir bakma biçimi için düşünsel anahtar ve kılavuz olacaktı.

Anahtar Kelimeler

Deleuze, rizom, rizomatik eleştiri, göçebe düşünce, yersiz yurtsuzluk, edebiyat eleştirisi

Rhizomatic Criticism as a New Critical Action in Literature and Gilles Deleuze’s Rhizomatic Concept

Öz

Deleuze, one of the most influential philosophers of the twentieth century, developed
a special terminology of his own together with Guattari. The concepts they applied
in this terminology have been eye-opening and guiding on many issues. Rhizome,
which is borrowed from botanical science, is also one of these concepts.
Rhizome, like deterritoriality, nomadic becoming or body without organs, is one of
the key concepts of Deleuzean philosophy, in fact, it is the most important one. The
rhizome does not grow vertically like a tree, but expands horizontally. Therefore, it
has given Deleuze and Guattari a different perspective. In this sense, Rhizome has
a content that breaks down the walls in front of its classical, rationalist form and
enables a nomadic or deterritorialized view, and this leads the way for a different
reception practice in literary criticism. The concept of Rhizomatics, which is
covered with this awareness in this article, will be the intellectual key and guide
for a new way of approach towards literary criticism.

Anahtar Kelimeler

Deleuze, rhizome, rhizomatic criticism, nomadic thought, deterritoriality, literary criticism

Kaynakça

• Barthes, R. (1990). Yazı ve yorum (T. Yücel, Çev.) Metis.
• Barthes, R. (1996). S/Z (S. Ö. Kasar, Çev.) YKY.
• Colebrook, C. (2013). Gilles Deleuze (C. Soydemir, Çev.) Doğubatı.
• Deleuze, G., & Guattari, F. (1987). A thosunad Plateaus –Capitalism and schizophrenia- (B. Massumi, Çev.) University of Minnesota Press.
• Deleuze, G., & Guattari, F. (1990b). Kapitalizm ve şizofreni 1-Göçebebilim incelemesi: Savaş makinesi (A. Akay, Çev.) Bağlam.
• Deleuze, G., & Parnet, C. (1990a). Diyaloglar (A. Akay, Çev.) Bağlam.
• Deleuze, G., & Guattari, F. (2000). Kafka-Minör bir edebiyat için- (Ö. Uçkan, & I. Ergüden, Çev.) YKY.
• Deleuze, G., & Guattari, F. (2017). Anti-Ödipus (F. Ege, H. Erdoğan, M. Yiğitalp, Çev.) Bilim ve Sosyalizm.
• Deleuze, G. (2007). Leibniz (U. Baker, Çev.) Kabalcı.
• Deleuze, G. (2000). Spinoza üzerine 11 Ders (U. Baker, Çev.) Öteki.
• Deleuze, G. (2005). Spinoza, pratik felsefe (U. Baker, Çev.) Norgunk.
• Deleuze, G. (2002). Proust ve göstergeler (A. Meral, Çev.) Kabalcı.
• Eagleton, T. (1990). Edebiyat kuramı (E. Tarım, Çev.) Ayrıntı.
• Eco, U. (1996). Yorum ve aşırı yorum (K. Atakay, Çev.) Can.
• Goodchild, P. (2005). Deleuze&Guattari – Arzu politikasına giriş- (R. G. Öğdül, Çev.) Ayrıntı.
• Hünler, S. Z. (2003). Spinoza. Paradigma.
• Spinoza, B. (2011). Etika (H. Z. Ülken, Çev.) Dost.