15. Yüzyılda Hıtay’da Bir Timurlu Sefir: Gıyaseddin Nakkaş’ın Hıtay Gözlemleri

Yıl 2011, Cilt: 18 Sayı: 67, 125 - 136, 01.10.2011

Betül Mutlu

Öz

1422’de Hoca Gıyaseddin Nakkaş tarafından Farsça yazılan, 1728’de Küçükçelebizade
İsmail Asım tarafından Osmanlı Türkçesine çevrilen Hıtay Sefaretnamesi, bilinen en eski
gezi kitabımızdır. Timurlu mirzalarından Mirza Baysungur’un sefir olarak görevlendirdiği
Nakkaş, resmî görevini yerine getirirken sadece fiziksel gözlemlerle yetinmemiş, Hıtay
toplumunun sosyal ve kültürel yapısıyla da ilgilenmiş, bunları hazırladığı rapora ayrıntılı
olarak aktarmıştır. Bu yönüyle Hıtay Sefaretnamesi, ilk gezi kitabımız olmasının yanı sıra
15. yüzyıl araştırmaları için de göz ardı edilemeyecek bir kaynak olarak önemlidir. Makalede
Sefaretname’nin içerdiği gözlem notları ve anlatım biçimi incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hıtay Sefaretnamesi, sefir, gezi kitabı, Timurlu-Ming ilişkileri

A Timurid Ambassador in Hıtay and on 15. Century: Gıyaseddin Nakkaş’s Hıtay Observations

Öz

Hıtay Sefaretnamesi is our oldest known travel book written by Hoca Gıyaseddin
Nakkaş in Persian in 1422 and transleted into Ottoman Turkish in 1728 by Küçükçelebizade
İsmail Asım. Mirza Baysungur of the Timurid Mirza’s was commissioned as an envoy Hoca
Gıyaseddin Nakkaş , while performing the embassy official duty, has not only satisfied with
the physical observations but also dealt with social and cultural structure of Hıtay society
and transfferred them to his prepared report in detail. İn this regard Hıtay Sefaretnamesi can
not be ignored as a source is important in the 15th century research as well as being our first
travel book. The present paper analyses the narration and observation notes of the Hıtay
Sefaretnamesi.

Anahtar Kelimeler

Hıtay Sefaretnamesi, ambassador, travel book, Timurid-Ming contacts

Kaynakça

• Ahmet Haşim (2004). Frankfurt Seyahatnamesi Mektuplar-Mülâkatlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Aka, İsmail (1994). Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Asiltürk, Bâki (2009). Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler. Turkish Studies, 4(1), 911-995.
• Çandarlıoğlu, Gülçin (1995). Orta Asya’da Timurîler, Çin’de Ming Münâsebetleri, Ch’en Ch’eng Elçilik Raporu. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Matbaası.
• Dilek, Kaan (2007). İran Seyyahları ve Farsça Seyahatnameler. Kebikeç, 24: 213-220.
• Hecker, Felicia J. (1993). A Fifteenth-Century Chinese Diplomat in Herat. Journals Royal Asiatic Society, 3(1) , 85-98.
• Gıyaseddin Nakkaş (1913). Hıtay Sefaretnamesi (Çev. Küçükçelebizâde İsmail Asım). İstanbul: Kader Matbaası.
• Gökyay, Orhan Şaik (1973). Türkçede Gezi Kitapları. Türk Dili Dergisi, Gezi Özel Sayısı, 258, 457-467.
• Gürsoy, Belkıs Altıniş (2002). Sefaretnameler. Türkler Ansiklopedisi, C.12(582). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• İnayet, Alimcan (2007). Divanü Lûgat-it-Türk’te Geçen “Çin” ve “Maçin” Adı Üzerine. Turkish Studies, 2(4), 1174-1184.
• Kaşgarlı Mahmud (1998). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (Çev. Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köprülü, Fuat (1913). Kitâbiyyât Tenkidleri. Millî Tetebbular Mecmuası, 2(5), 356-368.
• Macit, Muhsin (2002). Cihanşah ve Türkçe Şiirleri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Mahir, Banu (1993). Osmanlı Saz Üslubu Resimlerinde Ejder İkonografisi, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar: Güner İnal’a Armağan (271-294). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Armağan Dizisi.
• Özerdim, Mukaddire N. (1950). Acâib-ül-Letâif (Hıtay Sefâret-nâmesi) ile Çin Kaynakları Arasında İlgi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 8(3), 345- 371.
• Roemer , Robert H. (1974). Timurlular, İslâm Ansiklopedisi, C. 12( 346-370). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Senemoğlu, Yavuz ( 1990). Hıtay Sefaretnamesi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 68, 63-84.
• Taşağıl, Ahmet (1998). Hıtâynâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17( 404- 405). İstanbul.
• Togan, Zeki Velidi (1940). Ali Ekber. MEB İslâm Ansiklopedisi, C.1( 318-319).
• Unat, Faik Reşit (2008). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yih-Min, Lin (1967). Ali Ekber’in Hıtayname Adlı Eserinin Çin Kaynakları ile Mukayese ve Tenkidi.Tai-Pei.
• Zsombor, Rajkai (2010), Japanese and Chinese Research on the Timurid-Ming Chinese Contacts. Acta Orientalia, 63 (1), 63–103.