Çizgiden Göste rgeye 1990’lı Yıllarda Trabzon’da Cinsiyet Halleri: Hamsi Dergisi Örneği

Yıl 2017, Cilt: 23 Sayı: 91, 49 - 75, 25.08.2017

Aysula Kurt

Öz

Doğu Karadeniz kültürünün kendine has mizah anlayışı içerisinde karikatür sanatı, çok

yeni olmamakla beraber bölgenin kültürel unsurlarını yansıtmaktadır. Karikatürler göstergeler

olarak okunduğunda toplumsal yapıya ilişkin veri kaynağı olarak kullanılabilir. Bu makale,

1990’lı yılların başında Trabzon’da yayınlanan Hamsi dergisi üzerine göstergebilimsel

bir çözümleme çalışmasıdır. Cinsiyete dayalı işbölümü çerçevesinde ayrımcılığın kültürel

yapıyla içselleştirildiği Doğu Karadeniz’de kadın ve erkek olma hali, Hamsi dergisinden

seçilen karikatürlere yansıyan dizgelerin yan anlamlarının okunmasıyla anlamlanmıştır. Dergide

cinsiyet temsillerinin yanı sıra, söz konusu yıllarda Trabzon-Sarp Sınır Kapısı arasında

göçün çizgiye yansımasını sağlayan toplumsal değişme, yabancı uyruklu kadın temsiline

ilişkin karikatürler üzerinden okunmuştur. Buradan hareketle çalışmanın amacı, Doğu Karadeniz

cinsiyet kültürü içinde oluşan tipleştirme ve etiketlemelere ilişkin söylensel dizgelerin

temsil ettiği toplumsal cinsiyet göstergelerini anlamlamaktır. Zaman ve mekânın şahitliğinde

oluşan toplumsal tahayyülde kadın, erkek ve yabancı uyruklu kadın olma hali, anlamlamanın

kendisini belli işlevler aracılığıyla sunduğu ve göstergeler aracılığıyla inşa edildiğini belirten

Ronald Barthes’in göstergebilimsel yaklaşımı kullanılarak çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

karikatür, toplumsal yapı, gösterge, toplumsal cinsiyet

Kaynakça

• Adnan, A. (2006). “Karadeniz İnsanı”, (içinde); Temel Kimdir, Heyamola Yayınları: İstanbul.
• Aksoy, H. (1998). Karikatürün Trabzon Boyutu, Trabzon Valiliği Kültür Müdürlüğü Yayınları: Trabzon.
• Balcıoğlu, S. (1983). Cumhuriyetin 75. Yılında Türk Karikatürü, İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Balcıoğlu, S. (2003). Memleketimden Karikatürcü Manzaraları, Can Yayınları: İstanbul.
• Barthes, R. (1979). Gösterge Bilim İlkeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara
• Barthes, R. (2012). Gösterge Bilimsel Serüven, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Barthes, R. (2014). Çağdaş Söylenler, Metis yayınları: İstanbul.
• Bauman, Z. (2013). Sosyolojik Düşünmek, Ayrıntı Yayınları: İstanbul.
• Bergson, H (2011). Gülme, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Butler, B. (2012). Cinsiyet Belası, Metis Yayınları, İstanbul
• Bourdieu, P. (2014). Eril Tahakküm, Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Connell, R.W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar, Ayrıntı Yayınları: İstanbul.
• Cuche, D.(2013). Sosyal Bilimlerde Kültür Kavramı, Bağlam Yayınları: Ankara
• Culler, J. (2007). Yazın Kuramı, Dost Yayınları: Ankara.
• Culler, J. (2008). Barthes, Dost Yayınları: Ankara.
• Çeviker, T (1986). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü I (Tanzimat Dönemi), Adam Yayınları: İstanbul.
• Çeviker, T (1988). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü II (Meşrutiyet Dönemi), Adam Yayınları: İstanbul.
• Çeviker, T (1989). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü III (Kurtuluş Savaşı Dönemi), Adam Yayınları: İstanbul.
• Çeviker, T. (2010). Karikatürkiye: Karikatürlerle Cumhuriyet Tarihi I, NTV Yayınları: İstanbul.
• Delaney, C. (2014). Tohum ve Toprak, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Demren, Ç. (2008). “Kadınlık Dolayımıyla Erkeklik Öznelliği” C.Ü Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 32 No:1 73-92
• Düzenli, Y. (2007). “Doğu Karadeniz Örneğinde Ateşin Yakmadığı Kadın: Fadime” (içinde), Fadime Kimdir, Heyamola yayınları: İstanbul.
• Eker, Ö. Gülin (2014). İnsan Kültür Mizah, Grafiker Yayınları: Ankara.
• Ertuğrul, G. (2007). “Kenardalığın Suç Ortakları: Cinsellik ve Beden” (içinde); Çizgili Kenar Notları, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Kandiyoti, D. (2011a). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar, Metis Yayınlar: İstanbul.
• Kandiyoti, D. (2011b). “Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözümlenmesine Yönelik Notlar” (İçinde), 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Karaca, N. (2009). “Türban: Söylenbilimsel Bir “Anlamlama” ve Göstergebilimsel Bir “Çözümleme” Denemesi, Folklor /Edebiyat, Cilt:15, Sayı: 57.
• Kümbetoğlu, B. (2011). “Kadınlara ilişkin Projeler” (içinde), 90’larda Türkiye’de Feminizm, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Koloğlu, O. (2005). Türkiye Karikatür Tarihi, Bileşim Yayınları: İstanbul.
• Özben, M. (2012). “Sahip(lik) Algısı ve Kadına (Çocuğa) Şiddet” , (içinde); Uluslararası Katılımlı Kadına Ve Çocuğa Karşı Şiddet Sempozyumu Bildiri Kitabı, (744-747).
• Özer, A. (2007). Karikatür Yazıları, Anadolu Üniversitesi Yayınları: Eskişehir.
• Öztürk, Ö. (2006). “Bizum Temel”, (içinde); Temel Kimdir, Heyamola Yayınları: İstanbul.
• Rifat, M (1996). Homo Semioticus, Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.
• Rifat, M (2013). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları, Yapı Kredi yayınları: İstanbul.
• Sayın, Ö. (2014). Göstergebilim ve Sosyoloji, Anı Yayıncılık, Ankara
• Scott, J. W. (2007). Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi, Agora Yayınları: İstanbul.
• Sezer, Ç. (2007). “Hanesi Hüzün Olan Kadınlar” (içinde), Fadime Kimdir, Heyamola yayınları: İstanbul.
• Taşkın, N. (2006). “Laz Fıkraları Üzerine”, (içinde); Temel Kimdir, Heyamola Yayınları: İstanbul.
• Tekeli, Ş. (2011). “1980’ler Türkiyesi’nde Kadınlar” (içinde): 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, İletişim yayınları: İstanbul.
• Yüksel, A. (1995). Yapısalcılık ve Bir Uygulama, Gündoğan Yayınları: Ankara.
• Walby, S. (2016). Patriyarka Kuramı, Dipnot Yayınları, Ankara.
• Trabzonlu Karikatüristler, (1989). Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.