“Beşik-Eşik-Keşik” ya da Sivas Sözel Kültüründe Ölüm

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 85, 23 - 50, 15.01.2016

Nesrin T. Karaca Müjgan Üçer

Öz

Bütün canlıların kaçınılmaz ve ortak kaderi olan ölüm olgusuyla ilgili değişik disiplinlerde

birçok çalışma yapılmıştır. Özellikle din, felsefe, sanat, edebiyat, tıp, biyoloji ve hukuk alanında

yoğun çalışmaların yapıldığı ölüm fenomeninin psikolojik gerçekliğini anlama ve açıklamaya

yönelik çalışmaların tarihçesinin oldukça yeni olduğu söylenebilir. 20. yüzyılın başlarında Batı

dünyasında psikologların ilgisini çekmeye başlayan ölüm fenomeniyle ilgili psikolojik çalışmaların

bu yüzyılın ortalarına doğru bir ivme kazandığı, 1950’li yılların ortalarında yoğunlaşan bu

araştırmaların (thanatology researches) artarak devam ettiği gözlemlenmektedir. Gelişmişlik ve

kalkınma düzeyi ne olursa olsun her toplumun yazılı kültürünün dışında zaman içinde oluşan ve

süregelen bir sözel kültürü bulunmaktadır. Sosyo-kültürel bütünleşmenin sağlanmasında sözlü

kültürün önemi kaçınılmazdır. Çünkü “sözel/sözlü kültürde bilginin yeri insan hafızasıdır” gerçeği,

önemli bir zenginlik olarak karşımızda durmaktadır. Bu bağlamda Anadolu’da geleneksel sözel

kültürde ölüm teması; ölüm öncesi, ölüm anı ve ölüm sonrasına ilişkin boyutlarıyla, yaygın ve

zengin bir şekilde varlığını sürdürmektedir. Bunun din ve inanç ile doğrudan bir ilgisi bulunmakla

birlikte; ölüye saygı, ölüm hadisesine yaklaşım biçimi ve zengin kültürel geçmişin de önemli pay

sahibi olduğu gözden kaçırılmaması gereken bir gerçektir. Bu çalışmada, Sivas-merkez ölçeğinde,

sözel kültür unsurları ve gelenek içinde ölüm olgusu, bunun toplumsal inanç, sosyal hayat ve

davranışlar bağlamındaki yansımaları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

‘Ölüm’, sözlü kültür, Sivas, gelenek

Kaynakça

• Aşkun, Vehbi Cem (1941) Sivas Folkloru. Sivas: Kamil Matbaası.
• Ayral, Alparslan (1994) Sivas’ın ve Balıkesir’in Mezar Taşlarında Ölüm. Sivas.
• Ayvazoğlu, Beşir (1996) “Türkçe’de Ölüm”, Zaman, 13 Aralık.
• Baykara, Tuncer (1997) “Garipler Mezarlığı Bir Geçmiş Zaman Gerçeği”, V.Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Gelenek, Görenek, İnançlar Seksiyonu Bildirisi, Ankara, 82.
• Bilget, Burhan (1993) Sivas Anıt Mezarları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Boyraz, Şeref (1992) “Mezar Taşı Sözleri”, Kızılırmak, 9, 17.
• Çınargil, Saliha (1992) “Sivas’ta Yatırlar”(Yayınlanmamış Lisans Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Demir, N.- Özen, K. (1966) Hz. Peygamberin Sancaktarı Abdulvehhab Gazi ve Gaza Arkadaşları, Sivas: Dilek Matbaacılık.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki (1987) Anadolu İnançları, Geçit Kitabevi, İstanbul.
• Hökelekli, Hayati (1991) “Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikoloji”, UÜİFD, S.3, C.3, Yıl:3.
• Karaca, Faruk (2000) Ölüm Psikolojisi, Beyan Yayınları, İstanbul.
• Karaca-Tağızade, Nesrin (2002) “Sivas Halk Kültürü ve Müjgan Üçer Bibliyografyası”, Milli Folklor, Kış, 56, 136-148.
• Örnek, Sedat Veyis (1971) Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Örnek, Sedat Veyis (1995) Türk Halk Bilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (1981) Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançlar ın ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Rado, Şevket (1983) “Öldü Dememek İçin”, Tercüman, 4 Aralık
• Tan, Nail (1985) Folklorumuzda Ölçülü Sözler, Ankara: Folklor Araştırmaları Kurumu Yayınları (Özel Basım).
• Tahsin, Hasan (1932) Sivas Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası, Sivas: Sivas: T.C. Sıhhat ve İçtimaî Muavenet Vekaleti Neşriyatı.
• Üçer, Müjgan (1974-76) “Sivas’ta Doğum Folkloru”, Sivas Folkloru, Sivas, 22-49.
• ----------------, (1978-79) “Sivas’ta Evlenme Gelenekleri”, Türk Folkloru, İstanbul, 1-18.
• ----------------, (1976) “Sivas’ta Yoklatma”, I.Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Gelenek, Görenek ve İnançlar, Ankara, 363.
• ---------------, (1998) Atalar Sözü Yerde Kalmaz, Sivas Halk Kültürü Araştırmaları:2,İstanbul.
• ----------------, (1997) “Sivas Ulu Camii ve Halk İnançlarındaki Yeri”, Sivas Kültür, Sanat, 1,7.
• ----------------, (1985) “Kadı Burhaneddin Ahmed’in Ölümü ve Türbesi ile İlgili Menkıbeler ve İnanışlar”, Türk Kültürü, 265, 345.
• Ünver, Süheyl (1938) “İstanbul Halkının Ölüm Karşısındaki Duyguları”, Yeni Türk, İstanbul, 68, 312-32.