Halide Edip Adıvar’ın “Tatarcık” Romanında Sosyal/Kültürel Değişimin İzleri

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 85, 107 - 122, 15.01.2016

Türkan Fırıncı Orman

Öz

Halide Edip Adıvar, erken Cumhuriyet dönemindeki toplumsal değişme ve modernleşme

sorunsalını ele aldığı Tatarcık Roman’ında Batılılaşmanın getirdiği yabancılaşmayı konu

etmektedir. Tatarcık romanı ilk olarak 1939 yılında Yedigün dergisinde yazı dizisi olarak

yayınlanmış, 1968’den sonraki baskılarında ise sadeleştirilerek yayınlanmıştır. Bu çalışmada

Tatarcık romanı, dönemin bireysel ve toplumsal değişme ile ilgili özellikleri çerçevesinde

analiz edilmekte ve nitel bir değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Bu amaçla, öncelikle Halide

Edip Adıvar’ın yaşamı ve eserleri kısaca tanıtılmakta ve Tatarcık romanı genel hatlarıyla

özetlenmektedir. Ardından da Tatarcık romanındaki sosyal/kültürel değişmenin izleri tartışma

konusu edilmektedir. Roman, Cumhuriyet ile birlikte değişen değer ve değer yargılarını,

yaşayış tarzlarını, maddi ve manevi kabulleri ve bunlara yöneltilen bakışları edebi bir üslupla

harmanlayarak aktarmaktadır. Bu çalışmada da romandaki sosyal/kültürel değişmenin izleri

modernleşme/batılılaşma ekseninde ele alınarak gözlemlenen değişim dinamikleri, dini değerler,

eğitim, kadına bakış, alafranga kültür, kültürel yozlaşma vb. temaları ile tartışılmaktadır.

Romanda, ayrıca toplumsal sorunların birer aktarıcısı/taşıyıcısı görevini gören karakterlerin,

modernleşmeyi biçimsel olarak kabullenenler ve içselleştirenler olarak farklılaştıkları

gözlenmiş ve karşılaşılan toplumsal sorunların kaynağında ise dönemin bir geçiş dönemi

olmasından kaynaklandığı sonucuna varılmıştır. Tatarcık karakteri, dönemin kadınlarını doğrudan

temsil etmiyor olsa da, yaşanılan değişim sürecinde adeta Doğu ve Batı’nın kültürel

bir sentezi olarak somutlaşmaktadır ve bu bağlamda dönemin Batılılaşma idealinin kendisini

temsil ettiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyo-kültürel değişme, Batılılaşma, Halide Edip Adıvar

Kaynakça

• Alver, Köksal (Ed.) (2004). Edebiyat Sosyolojisi, Ankara: Hece Yayınları.
• Bekiroğlu, Nazan (1999). Halide Edip Adıvar, İstanbul: Şule Yayınları.
• Boran, Behice (1992). Edebiyat Yazıları, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Calayir Küçükgörmen, G. (2010). ‘Halide Edip Adıvar’ın romanlarında kadın ve kadın eğitimi’. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Orta Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, İzmir.
• Enginün, İnci (1978). Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Er [Uğuzman], Tülay (1986). Kemal Tahir’in Altı Romanının Halkbilimsel Açıdan Değerlendirilmesi. Feryal Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
• Er [Uğuzman], Tülay (1987). ‘Sinekli Bakkal Romanında Kültürel Öğeler ve Kültürel Süreçler’, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 49-65.
• Mardin, Şerif (1991). Türk Modernleşmesi, Makaleler IV, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, Berna (2004). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Önertoy, Oycaş (1984). Cumhuriyet dönemi Türk roman ve öyküsü, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Önertoy, Oycay (2011). ‘Halide Edip Adıvar’ın Romanlarında Toplumsal Eleştiri.’ Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18(1), 37-46.
• Tezcan, Tuğba (2012). ‘Halide Edib Adıvar’ın Vurun Kahpeye, Sinekli Bakkal, Tatarcık; Peyami Safa’nın Sözde Kızlar, Cumbadan Rumbaya, Yalnızız romanlarında Doğu-Batı İkileminde Eğitim Problemlerinin Karşılaştırılması’. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı, Denizli.
• Uygun Aytemiz, B. (2001). ‘Halide Edib-Adıvar ve Feminist Yazın’. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Edebiyatı Bölümü, Ankara.
• Wellek, R. ve WARRN, A. (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri, (çev. Ahmet Edip Uysal), Ankara: MEB Yayınları.