FOLKLORDA ÖRTÜK VE BOZUK İŞLEV

Yıl 2017, Cilt: 23 Sayı: 90, 47 - 58, 15.05.2017

Mehmet Aça Mehmet Ali Yolcu

Öz

Folklorun 19. yüzyıl serüveni ulusların köken arayışları ile halk anlatılarının metinsel

yayılımlarını belirlemeyle sınırlı kalmış olsa da 20. yüzyılda ortaya çıkan birtakım yaklaşımlar,

halkı anlamaya yönelik analizlerin kapılarını aralamış görünmektedir. Halkı ve onun ürettiği

kültürü parçalardan hareketle bir bütün olarak ele almak, hem folklor disiplininin ontolojik

sorunlarına çözüm üretmede bize yardımcı olacağı gibi halkı anlama ve yorumlamada mevcut

sorunlara pragmatik çözümler üretecek hem de olası dönüşüm ve katmanlaşmalar bu teorik

perspektifle daha doğru okunabilecektir. Bu yazı, şimdiye kadar folklorda kullanılan işlevsel

ve yapısal işlevsel teorilerin yöntem ve yaklaşımlarının bazı durumlarda tersine çevrilebileceği

hipotezinden hareket etmiştir. Folklorda işlevsel çözümlemelerin daha çok Malinowski ve

Bascom’un sayıltılarından etkilendiği bilinmektedir, ancak her iki araştırmacının da ön kabulleri,

sistemin işleyişindeki denge ve uyumun hatasız işlediği yönündedir. Ancak şu sorular, açıklığa

kavuşturulmadan teori üzerindeki tartışmalar bitecek gibi değildir: Folklorun doğası hep “olumlu”

mudur? Her işlev, toplumsal sistemin hayatta kalmasına mı odaklanır? Yapısal ve kurumsal

çatışmalarda gerilimi yatıştırıcı folklorik ögelerin etkisi ne yöndedir? Folklor, basit bir eğlence

aracı olmanın dışında toplumun ilerleme ve duraklamasında etkili bir öge midir? Makalede, bu

sorulardan hareketle folklor incelemelerinde bozuk ve örtük işlevin varlığı tartışmaya açılmıştır.

Anahtar Kelimeler

folklor, yapısal işlevselcilik, bozuk işlev, örtük işlev

Kaynakça

• Abrahamson, Mark. (1990). İşlevselcilik (Fonksiyonalizm). (Çev. Nilgün Çelebi). Konya: Sebat Ofset.
• Bascom, William R. (2010). “Folklorun Dört İşlevi”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Ed. M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, s. 71-86.
• Çelebi, Nilgün. (2007). Sosyoloji Notları. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Durkheim, Emile. (2004). Sosyolojik Yöntemin Kuralları. (Çev. Cenk Saraçoğlu). İstanbul: Bordo Siyah Yayınları. Edgerton, Robert B. (2015). Hasta Toplumlar. (Çev. Harun Turgut). Ankara: Buzdağı Yayınevi. Eriksen, T. H.; Nielsen, F. S. (2012). Antropoloji Tarihi. (Çev. Aksu Bora). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erkilet, Alev. (2007). Toplumsal Yapı ve Değişme Kuramları. Ankara: Hece Yayınları.
• Gluckman, Max. (1955). Custom and Conflict in Africa. Oxford: Basil Blackwell.
• Gluckman, Max. (1965). Politics, Law and Ritual in Tribal Society. Oxford: Basil Blackwell. Malinowski, Bronislaw. (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. (Çev. Saadet Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Merton, Robert K. (1968). Social Theory and Social Structure. New York: The Free Press.
• Moore, Wilbert E. (1997). “İşlevselcilik”. Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi. (Ed. Tom B. Bottomore, R. Nisbet). Ankara: Ayraç Yayınları.
• Özbudun, Sibel ve diğerleri. (2007). Antropoloji; Kuramlar, Kuramcılar. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Poloma, Margaret M. (2011). Çağdaş Sosyoloji Kuramları. (Çev. Hayriye Erbaş). Ankara: Palme Yayıncılık.
• Wallace, Ruth; Wolf, Alison. (2004). Çağdaş Sosyoloji Kuramları. (Çev. L. Elburuz ve M. R. Ayas), İzmir: Punto Yayınları.