MİZAH, TANRI’DAN BİR ARMAĞAN MI YOKSA ŞEYTANIN GETİRDİĞİ BİR CEZA YÖNTEMİ Mİ?* SOSYAL NORMLARIN CEZALANDIRMA YAPTIRIMI BOYUTUNDA ‘SOSYAL CEZA OLARAK GÜLME’

Yıl 2017, Cilt: 23 Sayı: 92, 49 - 62, 01.11.2017

Gülin Öğüt Eker

Öz

Acımasızlıktan haz alma duygusuyla yaratılan insan, mizahı, olumlu bir pekiştireç aracı

mı yoksa olumsuz bir ceza yöntemi olarak mı kullanır? Bu sorunun cevabını endokronolojik

sistem üzerinden analiz eden gelotoloji (gülme bilimi), özelde gülmenin, genelde mizahın,

insan vücudundaki etkilerini araştıran fizyolojik ve psikolojik bir çalışma disiplinidir.

Gündelik hayat içinde, yüzey yapıda, ciddiyetten uzak, eğlenceli, hoş ve önemsiz olarak

algılanan mizahın kökeni, insanlık kültür tarihinde, derin yapıda, bilinenin aksine, fiziksel

kusurlar, ruhsal bozukluklar, bayağılık, acımasızlık ve gaddarlık gibi olumsuz temellere dayanmaktadır.

Bu makalede, negatif mizahın insan psikolojisi üzerindeki tartışılmaz iktidarı,

1600’lı yıllarda Yeni Dünya olarak keşfedilen Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleşen

göçmenlerin mizah anlayışlarından hareketle, 1840’lı yıllarda Mormon kilisesi liderlerine

takılan lakaplardan Amerika’daki müzik, askerî, siyasî, edebî ve gösteri sanatları gibi farklı

alanlardaki veriler üzerinde analiz edilecektir. Mizahın temel alanlarından olan etnik mizahın,

‘farklı etnisitedekileri değersizleştirme ve kendi varlığını üstün gösterme’ algısı üzerine

hazırlanan makalede, Yeni Dünya yerleşimcilerinin, etnik grupların kimliklerini belirlemede

karşıtlıkları asli kriter olarak görerek Üstünlük Kuramı üzerinden, kendinden olmayanı

küçümseme, aşağılayarak değersizleştirme felsefesiyle negatif mizahın kullanıldığı tespiti

üzerinde durulacaktır. Mizaha yüklenen farklı hatta birbirine zıt anlamlar, Amerikan kültürel

dokusu içinde negatif ve pozitif mizah paradoksu çerçevesinde ‘sosyal ceza’ olarak

gülme’, sosyal normların ‘teşhir edilmek, alay objesi olmak, eleştirilmek, suçlanmak, reddedilmek,

dışlanmak, yargılanmak, aşağılanmak’ gibi cezalandırma yaptırımları boyutuyla ele

alınacaktır. Araştırmada, bilişsel algılama olan mizah ve mizahın fiziksel göstergesi gülme

eylemi, toplumsal yapının belirleyici unsuru şeklinde ‘sosyal cezaların zaman ve mekân sınırsızlığı’

boyutuyla değerlendirilecektir. Amerikan tarihinden örnekleme yöntemiyle seçilen

veriler, Üstünlük Kuramı perspektifinden hareketle mizah eylemini gerçekleştiren kişinin,

benliğini rakiplerinden daha üstün görme ve benlik algısını tescilleme duygusundan kaynaklandığını

ortaya koyacaktır. Makalenin sonunda, pozitif mizahın Tanrı’dan bir armağan,

negatif mizahın ise, şeytanın getirdiği bir ceza yöntemi olduğu düşüncesine ulaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Amerika, etnik mizah, sosyal ceza, negatif mizah

Kaynakça

• BAUDELAIRE, Charles (1997). Gülmenin Özü, (Çev. İrfan YALÇIN), İstanbul: İris Yayıncılık.
• BERGER, Arthur Asa (1999). An Anatomy of Humor, NJ USA: Transaction Publishers.
• BERGSON, Henri (1996). Gülme, (Çev. Yaşar AVUNÇ), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BLAIR, Walter-MCDAVID, Jr (1983). The Mirth of a Nation: America’s Great Dialect Humor, Minneapolis: U of Minnesota P.
• BREMMER, Jan-ROODENBURG, Herman (1997). “Introduction: Humour and History”, A Cultural History of Humour, (Ed. Jan BREMMER-Herman ROODENBURG), USA: Polity Press.
• CAMERON, Keith (1993). Humour and History, United Kingdom: Intellect Books.
• DUDDEN, Arthur Power (1987). American Humor, New York: Oxford University Press.
• FREUD, Sigmund (1993). Espriler ve Bilinçdışı ile İlişkileri (Çev. Dr. Emre KAPKIN), İstanbul: Payel Yayınevi.
• GOLDSTEIN, H. Jeffrey, McGHEE, Paul E. (1972). The Psychology of Humor, New York and London: Academic Press.
• GÜLER, Çağatay-GÜLER, Bilge Ufuk (2010). Mizah, Gülme ve Gülme Bilimi, Ankara: Yazıt Yayıncılık. KEITH-SPIEGEL, Patricia (1972). “Early Conceptions of Humor: Varieties and Issues”, The Psychology of Humor, (Ed. H. Jeffrey GOLDSTEIN-Paul E. McGHEE), New York and London: Academic Press, pp. 4-39.
• KOÇ, Saliha (2009). İyileşme ve İyileştirmede Gülümsemenin Gücü/Hastane Palyaçoları, İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• MCCREADDIE, May-WIGGINS, Sally (2008). The purpose and function of humour in health, health care and nursing, Journal of Advanced Nursing 61(6), 584-595.
• MEIJER, Fik (2008). Gladyatörler-Tarihin En Ölümcül Sporu, İstanbul: Homer Kitabevi. ÖĞÜT EKER, Gülin (2014). İnsan Kültür Mizah, 2. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ÖZDEMİR, Nebi (2010). “Mizah, Eleştirel Düşünce ve Bilgelik”, Millî Folklor, Ankara: Yıl: 22, Sayı: 87. PETERSON, Gary R. (2004). Humor Scene Investigation: An Operator’s Manual fort he Laf-Graf Model 1300 Humor Analyzer, USA: Universe.
• RASKIN, Victor (1985). Semantic Mechanisms of Humor, Netherland: D. Reidel Publishing Company, Texts and Studies in Linguistics and Philosophy.
• SANDERS, Barry (2001). Kahkahanın Zaferi/Yıkıcı Tarih Olarak Gülme (Çev. Kemal ATAKAY), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• SENNETT, Richard. (2011). Ten ve Taş: Batı Uygarlığında Beden ve Şehir, İstanbul: Metis Yayınları.
• SÖZEN, Edibe (1991). “Sosyal Kimlik Kavramı’nın Sosyolojik ve Sosyal Psikolojik Bir İncelemesi”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 1, s. 93-108.
• ŞAHİN, İlkay (2011). “İlahi, Ritüel ve Kadın: Boğazlıyan Örneği”, Millî Folklor, Ankara: Yıl: 23, Sayı: 90.
• WEBSTER’S Third New International Dictionary (1993). (Ed. Philip Babcock GOVE), Germany: Könemann, Parzeller-Fulda Printing: 1102.
• ZIV, Avner (1988). National Styles of Humor,New York: Green Wood Press.