Nasrettin Hoca Fıkralarında Yoksulluk Eleştirisi

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 97, 55 - 70, 11.02.2019

Selma Sol

Öz

Bu çalışma Nasrettin Hoca fıkralarında
dile getirilen “yoksulluk eleştirisi”ni ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu nedenle
öncelikle kavramsal olarak yoksulluk olgusu üzerinde durulmuştur. Söz konusu
olgunun kavramsal ve kuramsal çerçevesi gözden geçirilerek, Nasrettin Hoca
fıkralarından hareketle, fıkra metinlerine sindirilmiş yoksulluk göstergeleri
tespit edilmiştir. 

Yoksulluk kavramı, sözlük anlamı ile
“variyetsizlik, sefillik, sefalet ve fakirlik” olarak açıklanmaktadır.
İnsanoğlunun bedensel varlığını sürdürebilmesi için gerekli olan beslenme,
barınma, giyinme ve sağlığını koruma gibi temel ihtiyaçlarını kısmen ya da
büyük oranda karşılayamadığı zaman, söz konusu durum yoksulluk kavramı ile
ifade edilir. Genellikle beşeri ihtiyaçlar söz konusu olduğunda karşılaştığımız
bu kavram,  birden fazla boyutu olmakla
birlikte, toplumdan topluma hatta kişiden kişiye bile değişkenlik gösterebilir.
Ekonomik, kültürel ve sosyolojik olarak farklı başlıklar altında
değerlendirilen yoksulluk kavramı, toplumların kültürüne, sanatına ve
edebiyatına da konu bakımından malzeme teşkil etmektedir. Yoksulluğu ve
getirilerini/sonuçlarını konu alan kültürel ve sanatsal çeşitlilikten de
bahsetmek mümkündür.

Türk halk edebiyatı çerçevesinde de
sosyal bir eleştiri konusu olarak yoksulluğun tema olarak işlendiği hikâye,
türkü, ninni ve fıkra gibi geleneksel türlerin varlığı bilinmektedir. Bu
düşünceden hareketle, bu çalışma bir halk filozofu olan Nasrettin Hoca’ya bağlı
olarak anlatılan fıkralardaki yoksulluk kavramı ve eleştirisini sosyolojik bir
bakış açısıyla incelemeyi hedeflemiştir. Halk edebiyatında tahkiyeye dayalı bir
tür olarak fıkra, ilgili toplumun sosyal ve kültürel ortamında şekillenir. Söz
konusu türde,  fıkra tipinin
şahsiyetinde,  mizah ve eleştirel düşünce
harmanlanarak gerek bireysel gerekse toplumsal çıkarımlar yapılır.  Ferdi ya da toplumsal aksaklıklar,  sosyal düzendeki karmaşa, fıkranın dilinde
mizahi bir boyut kazanarak gülme dinamiği sağlanır. Bu çalışma kapsamında
yapılan incelemede, Nasrettin Hoca’ya atfedilen fıkra metinlerinden hareketle
hem bireysel hem de toplumsal açıdan değerlendirilebilecek bir eleştiri konusu
olarak “yoksulluk” temasına dair göstergeler tespit edilmeye çalışılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

fıkra, yoksulluk, Nasrettin Hoca, eleştiri

Kaynakça

• Açıkgöz, R., Yusufoğlu, Ö.Ş., (2012), “Türkiye’de Yoksulluk Olgusu ve Toplumsal Yansımaları”, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, C.1, S.1.
• Ak, Muammer, (2016), “Toplumsal Bir Olgu Olarak Yoksulluk”, Akademik Bakış Dergisi, S.54, Mart-Nisan, İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız-Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat- Kırgızistan.
• Aksan, Gamze, (2012), “Yoksulluk ve Yoksulluk Kültürünün Toplumsal Görünümleri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.27, Konya.
• Başgöz, İlhan, (1999), Geçmişten Günümüze Nasrettin Hoca, Pan Yayıncılık, İstanbul.
• Bilgin, Vejdi, (2005), “ Nasreddin Hoca Fıkralarında Toplumsal Hiciv ya da Halk Bilgeliğinin Toplum Eleştirisi”, I. Uluslararası Akşehir Nasrettin Hoca Sempozyumu, Akşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Akşehir.
• Boynukara, Hasan, (2003), “Edebiyatın Tükenmez Malzemesi: Yoksulluk”, Yoksulluk Sempozyumu Bildirileri, Deniz Feneri Yayınları, C.3. İstanbul.
• Çiğdem, Ahmet, (2016), “Yoksulluk ve Dinsellik”, Yoksulluk Hâlleri –Türkiye’de Kent Yoksulluğunun Toplumsal Görünümleri-, Ed. Necmi Erdoğan, 3. Baskı, İletişim, İstanbul, s. 203-247.
• Giddens Anthony, Sutton W. Phillips, (2018), Sosyolojide Temel Kavramlar, (Çev. Ali Esgin), Phoenix, Ankara.
• Kabacalı, Alpay, (1991), Bütün Yönleriyle Nasrettin Hoca, ÖzgürYayın Dağıtım, İstanbul.
• Kurgan, Şükrü, (1986), Nasrettin Hoca, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Marshall, Gordon, (1999), Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
• Oktik, Nurgün, (2008), “Yoksulluk Olgusuna Kavramsal ve Kuramsal Yaklaşımlar”, Türkiye’de Yoksulluk Çalışmaları, (Ed. Ayça Duru Salıcı), Yakın Kitabevi, İzmir.
• Okumuş, Ejder, (2009), “Bir Sosyal Eşitsizlik Örneği Olarak Yoksulluğun Dini Meşrulaştırımı”, Uluslararası Yoksulluk Sempozyumu, Deniz Feneri Yayınları, Yayına Haz. Prof. Dr. Korkut Tuna vd., III.Cilt, İstanbul.
• Özdemir, Nebi (2010), “Mizah, Eleştirel Düşünce ve Bilgelik: Nasreddin Hoca”, Milli Folklor, Y.22, S.87, Ankara.
• Parin, Suvat, (2009), “Dilencilik Bir Yoksulluk Kategorisi midir?”, Uluslararası Yoksulluk Sempozyumu, Deniz Feneri Yayınları, Yayına Haz. Prof. Dr. Korkut Tuna vd., III.Cilt, İstanbul.
• Sakaoğlu, Saim, (2006), Nasrettin Hoca Fıkralarından Seçmeler, Akçağ, Ankara.
• Sakaoğlu, Saim, Alptekin, Ali Berat, (2009), Nasrettin Hoca, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
• Subaşı, Necdet, (2007), Sınırları Yoklamak Din Sosyolojisi Okumaları, Ötüken, Ankara.
• Şişman, Bekir, (2010), “ Nasreddin Hoca Fıkralarındaki Şahısların Sosyal Statülerine Göre Sınıflandırılması ve Değerlendirilmesi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 28, Samsun.
• Topgül, Seda, (2013), “Türkiye’de Yoksulluk ve Yoksulluğun Kadınlaşması”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C.14, S. 1, Sivas.
• Yıldırım, Dursun, (1999), Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Akçağ, Ankara.
• http://www.canaktan.org/ekonomi/yoksulluk/birinci-bol/aktan-vural-yoksulluk.pdf (erişim tarihi 20.11.2018)
• e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi -www.e-sarkiyat.com- ISSN: 1308-9633 Sayı: V, Nisan 2011