Kaybolmaya Yüz Tutan Bir Halk Geleneği: Çelüm Çelüm Çemçecük veya Çemçegelin

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 97, 29 - 40, 11.02.2019

Kelime Erdal

https://doi.org/10.22559/folklor.850

Öz

Tüm insanlık için hayati değere sahip olan su ve onun kaynağı olan yağmur,
doğal olarak kültürümüzde kutsanmış, suyun ve yağmurun yokluğu ya da azlığı
halkı endişelendirmiştir. Bu endişe, halkın kendi içinde sorgulama, kendince
çözüm üretme yollarını araştırmasına yol açmıştır. İşte bu arayışlar sonucunda
halkın ürettiği çözüm yolları zaman içinde kabul görerek kültüre mal olmuş,
nesilden nesile aktarılarak günümüze ulaşmış, kültürümüzün önemli yapı
taşlarını oluşturmuştur.
Çelüm çelüm çemçecük ya da çemçegelin, çıkış itibariyle bir inanışı temsil
etse de çocuklar bunu sahiplenmiş, oyuna dönüştürmüş, yayılmasında ve
yaşatılmasında önemli rol oynamışlardır. Bu inanış ve oyun, tüm halk kültürü
değerlerinde olduğu gibi farklı yörelerde farklı şekillerde yer alsa da Muş kültürü denince ilk akla gelen ve kaybolmaya yüz tutmuş değerlerdendir. İlahi
ve maniler eşliğinde oynanan oyun, hem çocuklar için bir eğlence aracı hem de
yağmur yağması için edilen bir halk duasıdır.
Çelüm Çelüm Çemçecük, tahta bir çömçenin ya da bir araya getirilen çubuk
şeklindeki tahta parçalarının çeşitli bez parçaları ile süslenerek gelin haline
getirilmesiyle oynanır. Çocuklar bunu kapı kapı dolaştırıp bir yandan yağmur
yağması için maniler söylerken diğer yandan kapısını çaldıkları evlerden
kendilerine de bir şeyler isterler. Ev sahibi, kapı kapı dolaştırılan bu tahtadan
oyuncağın üzerine yağmur yağması dileğiyle su döker, çocuklara da başta
şeker olmak üzere evinde var olan yiyeceklerden verir.
Araştırmada, farklı yörelerde farklı şekillerde oynansa da daha çok Muş
ile özdeşleşen Çelüm Çelüm Çemçecük geleneği ve çocuk oyunu; tarihsel
geçmişi, içerdiği mani, ilahi ya da inanışlarıyla ayrıntılı olarak incelenmiş,
günümüzde unutulmaya yüz tutan bu geleneksel oyunun geleceğe taşınması
hedeflenmişti

Anahtar Kelimeler

Muş, gelenek, çelüm çelüm çemçecük, çemçegelin, yağmur duası

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1964). Türkiye’de yağmur duası. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXII (3- 4), Temmuz - Aralık, 221-250.
• Akalın, F. (1970). Muş İl Yıllığı, Muş.
• Aliyeva Esen, M. (2008). Geleneksel çocuk oyunlarının eğitimsel değeri ve unutulmaya yüz tutmuş Ahıska oyunları. Eğitim Fakültesi Dergisi XXI (2), 357-367.
• And, M. (2003). Oyun ve bügü. 2. baskı. İstanbul: Yapı Kredi.
• Bulakçıbaşı, D. S. (2018, Mart Perşembe). Çemçegelin oyunu. (K. Erdal, Röportaj yapan) Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı.
• Demren, Ö. (2006 / 12). Yağmur yağdırma ritüeli çerçevesinde Ortaköy “yağmur duası”. Türkbilig, 76-92.
• Gökşen, G. (2016). Çomçalı Gelin-Belgesel. (Yönetmen, G. M. Bozokul)
• Huizinga, J. (1995). Homo ludens, oyunun toplumsal ı̇şlevi üzerine bir deneme, (Çev. M. A. Kılıçbay). İstanbul: Ayrıntı.
• Özdemir, N. (2006). Türk çocuk oyunları. Cilt I, Ankara: Akçağ.
• Sayar, A. (2016). Çomçalı gelin-Belgesel. Gaziantep (Yönetmen, G. M. Bozokul) Sel, R. (1974). Eğitsel oyun. Ankara: Ayyıldız.
• Sınar Çılgın, A. (2007). Çocuk edebiyatı. İstanbul: Morpa Kültür.
• Şimşek, E. (2003). Anadolu’da yağmur duasına bağlı olarak oynanan bir oyun: Çömçeli gelin. Milli Folklor, Sayı 60, s. 79-87.
• Taşkın, H. (Yöneten). (1986, Muş). Muş’un genel özellikleri. İl İl Türkiye. TRT Belgesel [Sinema Filmi]