Sosyal Gösterim Modeli Üzerinden Bağrıyanık Ömer Adlı Romanı Okuma Denemesi

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 100, 775 - 787, 22.11.2019

Tülin Arseven

https://doi.org/10.22559/folklor.1007

Öz

İlhan Başgöz’ün (D.1923- Sivas) bilimsel araştırmaları üzerine akademisyen Serdar Öztürk kapsamlı ve dikkate değer bir çalışma yapmıştır. Araştırmacı Serdar
Öztürk bu çalışmasında İlhan Başgöz’ün bilimsel çalışmalarına dair çok önemli
saptamalarda bulunmuştur. Bunlardan biri de İlhan Başgöz’ün iletişim bilimi ile
halkbilimi birleştirmiş olduğudur. Serdar Öztürk, İlhan Başgöz’ün halk hikâyelerini
incelerken kullandığı yöntemin ana çatısını gösterimci ekolün argümanlarının
oluşturduğunu öne sürer ve İlhan Başgöz’e göre “sözlü anlatım sosyal bir gösterimdir” saptamasında bulunur. Serdar Öztürk, hikâye anlatımının sosyal gösterim
olduğu düşüncesinden ve bu çerçevede öne sürdüğü görüşlerden yola çıkarak İlhan Başgöz’ün sosyal gösterim anlayışını modelleştirir. Hikâye anlatıcısının uzak
ve yakın toplumsal çevre ile dinleyici arasındaki iletişimini şematik bir çerçeveye
oturtur. Bu şema ile Serdar Öztürk, İlhan Başgöz’ün hikâye inceleme tarzını açık
ve anlaşılır hale getirir. “Sosyal Gösterim Modeli Üzerinden Bağrıyanık Ömer Adlı
Romanı Okuma Denemesi” başlıklı bu çalışma da Serdar Öztürk tarafından oluşturulan şemayı temel alarak romanı incelemeyi amaçlamaktadır. Mahmut Yesari
(1895-1945) tarafından yazılan bu romanın ilk basımı 1930 yılında yapılmıştır. Kahramanının bir çocuk olması bakımından edebiyatımızın ilkleri arasında sayılan
bu roman, geleneksel ve modern anlatıyı birleştirmektedir. Bu çalışma, geleneksel
anlatıyı incelemek üzere İlhan Başgöz tarafından uygulanan bir yöntemin modern
bir anlatı metnine uygulaması şeklindedir. Başka bir ifade ile İlhan Başgöz’ün Serdar Öztürk tarafından “sosyal gösterim” olarak formüle edilen yönteminin romana
uygulanmasıdır. Bu uygulama ile İlhan Başgöz’ün iletişim bilimi ile halkbilimi
birleştiren yaklaşımının geleneksel olan ile modern olanı birleştiren, ancak sözlü
değil yazılı kültürün ürünü olan bir metin üzerinde gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Böylece Bağrıyanık Ömer, edebî metin incelemeleri için yeni bir bakış
açısıyla ve birden çok disiplini kapsayan bir model ile incelenmiş; ele alınan roman
sosyal bir gösterim midir sorusuna yanıt aranmıştır.

Anahtar Kelimeler

İlhan Başgöz, Serdar Öztürk, sosyal gösterim, hikâye

Kaynakça

• Alemdar, K.; Kaya, R. (1983). Kitle iletişiminde temel yaklaşımlar. Ankara: Savaş.
• Alemdar, K.; Erdoğan, İ. (1994). Popüler kültür ve iletişim. Ankara: Ümit.
• Arkonaç, S. A. (2001). Sosyal psikoloji (genişletilmiş 2. baskı). İstanbul: Alfa.
• Başgöz, İ. (1998). Sözlü anlatım türlerinde konudan sapmalar (digresyon). folklor/edebiyat İlhan Başgöz Özel Sayısı. Cilt: III. Sayı: 14. s.99-112.
• Debord, G. (2006). Gösteri toplumu ve yorumlar (2. basım). (A. Ekmekçi, O. Taşkent, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Doubtfire, D. (1999). İnsanlarla iyi geçinmenin yöntemleri (3. Baskı). İstanbul. Rota.
• McQuail, D.; Windhal, S. (1997). Kitle iletişim modelleri. (K. Kumlu, Çev.) Ankara: İmge.
• Yesari, M. (2017). Bağrıyanık Ömer. İstanbul: Özgür.
• Aydın, O.; Baran, G. (Ekim 2010). Toplumsal değişme sürecinde evlenme ve boşanma. Toplum ve Sosyal Hizmet. Cilt: 21. Sayı: 2. s. 117-126. (http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423931266.pdf) (E.T.: 19.04.2019) Doğan, C. (1998). Türkiye’de boşanma sorununun sosyolojik ve istatistiki açıdan değerlendirilmesi. Sosyoloji Konferansları. Cilt: 0. Sayı: 25. sf. 59-69. (http://dergipark.gov.tr/iusoskon/issue/9525/119014. E.T. 04.04.2019)
• Maydaer, S. (2007). Klasik dönem Osmanlı toplumunda boşanma (Bursa Şer’iyye Sicillerine Göre). T.C. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: 16, Sayı: 1, s. 299-320. (http://dergipark. gov.tr/download/article-file/143797 E.T. 5.04.2019)
• Moscovici, S. (1984). The Phenomenon of social representations. In R.M. Farr & S. Moscovici (Eds.), Social Representations. Cambridge: Cambridge Press. / Moscovici, S. (1988). Notes tovvards a description of social representations. European Journal of Social Psychology, 18, 211-250.
• Öner, B. (2002). Sosyal temsiller. Kriz Dergisi. Cilt: 10. Sayı: 1. s. 29-35. (http://dergipark.gov.tr/kriz/ issue/41084/496543 E.T. 06.4.2019)
• Öztürk, S. (2006).İletişim bilimi ile halkbilimi buluşturan bir bilim insanı: İlhan Başgöz. Folklor/Edebiyat. Cilt: 12, Sayı :48, s. 45-59. [https://www.academia.edu/36831267/%C4%B0LET%C4%B0 %C5%9E%C4%B0M_B%C4%B0L%C4%B0M%C4%B0_%C4%B0LE_HALKB%C4%B0L%C 4%B0M%C4%B0N%C4%B0_BULU%C5%9ETURAN_B%C4%B0R_B%C4%B0L%C4%B0M _%C4%B0NSANI_%C4%B0LHAN_BA%C5%9EG%C3%96Z (E.T. 04.04.2019)]