Arnavutça Konuşma Dilinde Türkizmalar: Kosova Sözlü Tarihi Örneği

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 100, 883 - 898, 22.11.2019

Zeqije Xhafçe

https://doi.org/10.22559/folklor.1034

Öz

Bir sözcüğün farklı bağlam ve durumlarda, farklı dil kesitlerinde farklı anlamlar
alabileceği, modern dilbiliminde kanıtlanan bir gerçektir. Kesit dillerini toplum
dilbilimine yerleştirmeye çalışan Biber (1994) kesit dillerinin yazılı ve sözlü olmak üzere de iki ayrı sınıfa ayrılmasının önemini vurgularken birçok toplum dilbilimcinin konuşma dilinin dilin temel şekli olduğunu savunduğunu söylemektedir.
Bu tespitlerin ışığında, Arnavutça sözcükleriyle değiştirilmesi gereken yabancı
sözcükler olarak nitelendirilen ve Türkizma adıyla bilinen sözcüklerin konuşma
dilinde ve diğer kesit dillerindeki kullanımı ele alındı. Arnavutça sözvarlığının tarih, kültür ve dil açısından önemli bir parçası olan türkizmaların genel olarak konuşma ve özel olarak diğer kesit dillerindeki kullanımının incelenmesi yapılmadan
konumları hakkında doğru bilginin edinemeyeceğini düşünüyoruz. Dolayısıyla,
çalışmamızda 100’e yakın konuşmacının yer aldığı Kosova Sözlü Tarihi projesinin
videoları esas alınarak, türkizmaların konuşma dilindeki kullanımları incelendi.
Toplumdilbilimsel yöntemleri ile türkizmaların kullanım sıklığı, konu odaklı kategorilerdeki dağılımı ele alındı, nicel ve nitel incelemesi yapıldı. 19. yüzyılın ilk yarısından bu yana pürizm konusu olan türkizmaların Arnavutçadaki güncel konumu tespit edilmeye çalışıldı. Arnavutçada yer alan türkizmaların ister güçlü bir deyiş/
biçem aracı olarak kullanımı ister Arnavut sözvarlığının aktif unsuru olup olmadığı
modern dilbilim yöntemleri uygulanarak araştırıldı.

Anahtar Kelimeler

türkizm, ödünçlemeler, toplum dilbilimi, kesit diller, biçem, Kosova sözlü tarihi

Kaynakça

• Aksan, D. (2003). Her yönüyle dil. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aronoff, M. (1985). Orthography and linguistic theory. Language, (pp. 28-72) Language Society of America.
• Demiraj Sh. (2013). Gjuha shqipe dhe historia e Saj, Akademia e Shkencave të Republikës së Shqipërisë. Tiranë: Onufri.
• Dizdari, T. (2005). Fjalor i orientalizmave në Gjuhën Shqipe. Tiranë:AIITC. Friedman, V. (2002). Macedonian. Skopje: Lincom Europa .
• Douglas, B. and Finegan, E. (1994). Sociolinguistic perspective on register. New York &Oxford: Oxford University.
• Halliday, M.A.K. (1990). Spoken and written language. New York: Oxford University.
• Halliday, M.A.K. and Hasan, R. (1989). Language, context and text: Aspects of Language in a Social-Semiotic Perspective. New York & Oxford: Oxford University.
• İmer, K. ve diğ. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Jašar-Nasteva, O. (1998). Kontaktet gjuhësore në hapësirat Ballkanike. Shkup:Logos-A.
• Krajni A., (1965), Hymja e turqizmave në shqipen dhe përpjekjet për zëvendësimin e tyre. Studime Filologjike. No.1, pp.143-151.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri- Şekil dilbilgisi. Ankara: TDK.
• Reinkowski, M. (2002). Kulturerbe oder erblast? Zum status der turzismen in den staaten südosteur pas, insbesondere des Bosnischen. Mediterranean Language Review 14. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Rugova, B ve Rugova, L.S. (2015). Hyrje në gramatikën e tekstit të gjuhës shqipe. Prishtinë: Trembelat.
• Rugova, L. (2017). The formal and informal status of Turkish ioanwords in Albanian. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (VII (13) cilt). ss. 225-234.
• Vajzović, H. (1999). Orijentalizmi u književnom djelu (Lingvistička analiza). Sarajevo: Orijentalni Institut.
• Wierzbicka, A. (1999). Semantics primes and universals. New York: Oxford University.
• Xhanari, L. (2012). Turqizmat dhe semantika e tyre në fjalorët e shqipes. Tiranë: Botimet Dudaj.
• http://oralhistorykosovo.org/?s=h
• http://web-corpora.net/AlbanianCorpus/search/common-search-start-en.html
• http://www.fjalori.shkenca.org/
• https://www.sketchengine.eu/