Karagöz-Hacivat Oyunlarında Doğa İkilemi

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 100, 1133 - 1144, 22.11.2019

Zümre Gizem Yılmaz Karahan

https://doi.org/10.22559/folklor.1053

Öz

Geleneksel gölge oyunları insan-insan olmayan ve doğa-kültür ilişkilerini sorunsallaştırmakta, hem Anadolu insanı ve fiziksel çevre arasındaki karşılıklı bağlılığı
hem de bu tür maddesel ilişkilerin nasıl doğa üzerinde güç ve kontrol sağlamaya bağlı olduğunu göstermektedir. Böylece Anadolu kültüründeki gölge tiyatrosu
insan davranışlarındaki doğa ikilemini sahneye taşır. Gölge oyunları (KaragözHacivat oyunları) doğayı ve maddesel varlıkları ironik bir biçimde hem insanlığa
katkıda bulunan sezgili hem de sosyal sınırların ortadan kalktığı ve kaosun ve yasa
dışı işlerin döndüğü uğursuz ve lanetli varlıklar olarak iki şekilde tasvir eder. Bu
sebepten, verimli olması gereken ‘doğal’ bir çevre insanların korktuğu ve nefret
ettiği endişe veren bir yere dönüşür. Benzer bir şekilde, çoğu gölge oyununda,
fiziksel çevreler ve doğa medeni sistemin ‘uyumlu’ düzenini tehdit eden hain varlıkların mesken tuttuğu yerlermiş gibi anlatılır. Bu çerçevede, bu çalışma doğaya
hem olumlu hem olumsuz anlamlar veren ve tehdit edici roller biçen bazı Karagöz
oyunlarını inceleyecektir. 

Anahtar Kelimeler

geleneksel gölge tiyatrosu, Karagöz, Hacivat, hayal sahnesi, doğa

Kaynakça

• And, M. (2012). Başlangıcından 1983’e Türk tiyatro tarihi. Istanbul: İletişim.
• And, M. (1975). Karagöz: Turkish shadow theatre. Ankara: Dost.
• And, M. (1999). Traditional performances in Turkey. In M. Özhan (Ed.), The traditional Turkish theatre (ss. 7-52). Ankara: Ministry of Culture.
• Arda, Z. (2016). Türk halk kültüründe Karagöz-Hacivat imgesi ve Nuri Abaç’ın resimlerine yansımaları. KSBD, S.8, ss. 1-15.
• Akın, B. A. (2013). Osmanlı’da islami hükümlerin belirleyiciliğinde varolabilen ‘gösteri’ türleri: ‘Meddah, Karagöz ve Orta Oyunu.’ Zeitschrift für die Welt der Türken – Jounral of World of Turks 5. S.2, ss. 33-42.
• Babadoğan, H. (2013). Understanding the transformations of Karagöz. Middle East Technical University, PhD Dissertation.
• Cavaleri, P. (2001). The animal question: Why nonhuman animals deserve human rights. Oxford: Oxford UP.
• Estok, S. (2011). Ecocriticism and Shakespeare: Reading Ecophobia. New York: Palgrave Macmillan.
• Estok, S. (2018). The Ecophobia Hypothesis. New York: Routledge.
• Evliya Çelebi (1969). Evliya Çelebi seyâhatnâmesi. (Z. Danışman, Çev.). İstanbul: Kardeş.
• Güven, O. (2008). Politik ideolojinin icat ettiği gelenek: Karagöz. Millî Folklor 20. S.79, ss. 78-83.
• Kudret, C. (2004). Karagöz. Three Volumes. İstanbul: Yapı Kredi.
• Nutku, Ö. (1985). Dünya tiyatrosu tarihi 1: Başlangıcından – 19. yüzyıla kadar. Ankara: Remzi.
• Öngören, F. (1983). Türk mizahı ve hicvi. Ankara: Türkiye İş Bankası.
• Sevilen, M. (1969) Karagöz. İstanbul: Milli Eğitim.
• Sokullu, S. (1979). Türk tiyatrosunda komedyanın evrimi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Miller, A. (2013) Turkish shadow puppetry and the carnivalesque. Modern Languages and Literatures Annual Graduate Conference 1-12. Retrieved from https://ir.lib.uwo.ca/cgi/viewcontent.cgi?article =1003&context=mllgradconference