Türkçede Ses Kavramsal Alanının Yapılandırılmasında İmge Şemaları, Kavramsal Metafor ve Metoniminin Rolleri

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 103, 577 - 596, 01.08.2020

Özay Önal

https://doi.org/10.22559/folklor.1232

Öz

Bu çalışmada ses; müzik ve dil alanlarındaki görünümleri çerçevesinde ele alınarak, üstdil ve günlük dildeki kavramsallaştırılma eksenlerinde incelenmiştir. Çoğu alanda olduğu gibi, ses hakkında da yapılandırılmış bilgilere sahibiz. Sesin yükseklik, gürlük, tını gibi alt bileşenleri; ezgi, dizi, hareket, tonlama gibi oluşumları incelendiğinde, bunların zihin tarafından somutlaştırılmaya ihtiyaç duyulan soyut kavramlar olarak görüldüğü, müzik ve sesbilim metinleri ile günlük dildeki kalıp sözlerde karşılaşılan imge şemaları, kavramsal metafor ve metonimi örüntülerinden anlaşılmaktadır. Buradan hareketle, Türkçede ses kavramının iç düzenlenişinde bu örüntülerin rollerinin incelenmesi bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu doğrultuda, çeşitli müzik teorisi, müzik ansiklopedisi, ses fiziği ve sesbilim kaynaklarından bilimsel üstdil örnekleri derlenmiştir. Diğer yandan, ses kavramsallaştırmasının kültürel/naif yönü hakkında günlük dildeki kalıplaşmış söz, deyim ve atasözlerinden yararlanılmış, internet sitelerindeki kullanımlara başvurulmuştur. Bulgular, sesin betimlenmesinde müzik ve sesbilim üstdilinin yanı sıra günlük dilin de imge şemaları, kavramsal metafor ve metonimi örüntüleri açısından zengin olduğunu göstermektedir. Bilgi alanları arasında örtüşen yanlar olmakla birlikte farklılıklar da tespit edilmiştir. Ayrıca müzik ve sesbilimdeki ses terimlerinin çoğunlukla günlük dil kaynaklı oldukları ve metafor üzerinden anlam genişlemesine uğrayarak terimleştikleri de gözlemlenmiştir. Ses, şüphesiz müzik ve dil alanları ile sınırlandırılamayacak kadar zengin bir olgudur. Bu çalışmanın tespitlerinin, sesin diğer türlerinin kavramsallaştırılma biçimleri hakkında da önemli sezdirimler yaratması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

ses, metafor, metonimi

Kaynakça

• Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler. (2016). Ankara: TDK.
• Danhauser, A. ve Baran, İ. (1997). Temel müzik kuralları. Ankara: Evrensel Müzikevi.
• Demircan, Ö. (2015). Türkçenin sesdizimi. İstanbul: Der.
• Ergenç, İ. (2002). Konuşma dili ve Türkçenin söyleyiş sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Evans, V. ve Green, M.G. (2006). Cognitive linguistics: An introduction. Edinburg University
• Gibbs, R. (1994). The poetics of mind: Figurative thought, language, and understanding. New York: Cambridge University. Göktepe, M. (2000). Müzikte-ses-süre-hız yoğunluk. Ankara: Başar Ofset.
• Güray, C. ve Tokaç, M.S. (2013). XVII.yy Osmanlı müzik geleneği ve BuhurizadeMustafa Itri Efendi. Folklor/Edebiyat. Cilt 19 Sayı 75.
• Gürer Yücel, F. (2014). Ses bilgisi ve akustik konusunun disiplinler arası öğretimi. Ankara: Nobel.
• Jackendoff, R. (1983). Semantics and cognition. Cambridge: MIT.
• Johnson, M. (1987). The body in the mind. Chicago: The University of Chicago.
• Lakoff, G. (1987). Women fire and dangerous things. The University of Chicago.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: The University of Chicago.
• Langacker, R. (1983). Foundations of cognitive grammar. Indiana University.
• Longman dictionary of contemporary English (2003). Longman.
• Karaosmanoğlu, M.K.(2017). Müzik aritmetiği ve ses sistemleri. İstanbul: İTÜ Vakfı.
• Kay, P. (1989). Linguistics competence and folk theories of language:two English hedges. Cambridge University.
• Önal, Ö. (2012). Ses, dil ve müzik. Dil Dergisi, Sayı 155. Ocak Şubat Mart. s.7-23.
• Önal, Ö. (2018). Bilişsel düşünce modelleri ve etkileşimleri. (Ed) Zeynel Karacagil ve Efecan Anaz. Sosyal Bilimlerde Güncel Tartışmalar İnsan Çalışmaları I. s. 692- 699. Ankara: Bilgin Kültür Sanat.
• Özsoy, S. (2002). Türkçe’nin yapısı-I Sesbilim. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Öztuna, Y. (2000). Türk mûsıkîsi kavram ve terimleri ansiklopedisi. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.Parlatır, İ. (2007). Atasözleri. Ankara: Yargı.
• Say, A. (1985). Müzik ansiklopedisi. Ankara: Başkent.Say, A. (2005). Müzik ansiklopedisi. Ankara: Müzik Ansiklopedisi.
• Sethares, W. (2005). Tuning, timbre, spectrum, scale. Springer.
• Shayan, S., Öztürk, Ö., Sicoli, M.A. (2011). The thickness of pitch:Crossmodal metaphors in Farsi, Turkish, and in Zapotec. Senses&Society. Volume issue 1, 96-105.
• Taylor, J.R. (2003). Cognitive grammar. Oxford: Oxford University.
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: Akşam Sanat Okulu.
• Ungerer, F. ve Schmid, H. (2006). An introduction to cognitive linguistics. Ediburgh: Pearson.
• Vardar, B. (2001). Dilbilimin temel kavram ve ilkeleri. İstanbul: Multilingual.
• Vardar, B. (2002). Dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Yavaşça, A. (2002). Türk mûsıkîsinde kompozisyon ve beste biçimleri. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı.
• Yılmaz, Z. (1994). Türk mûsıkîsi dersleri. İstanbul: Çağlar.Zeren, A. (1997). Müzik fiziği. İstanbul: Pan.
• Zbikowski, M.L. (2002). Conceptualizing music. New York: Oxford University.
• İnternet kaynakları: http://www.alparslan.edu.tr/icerik.xhtml?icerik=5060. 13 Aralık 2108. [Erişim 31 Mart 2019]
• http://www.enbursa.com/haber/soloturk-gokleri-titretti-52242.html/01.03.2019. [Erişim 31 Mart 2019]
• https://www.haberler.com/senol-gunes-ulker-stadi-koridorlarinda-emek-10062740-haberi/ 25.09.2017. [Erişim 31 Mart 2019]
• https://www.haberler.com/ilk-defa-hizli-trene-binen-genc-kiz-ciglik-6454502-haberi/ 6 Eylül 2014. [Erişim 31 Mart 2019]
• http://www.milliyet.com.tr/amerika-yi-salladi-magazin-2326141/ 13 Ekim 2016.[Erişim 14 Aralık 2018]
• https://www.yeniakit.com.tr/yazarlar/ali-osman-aydin/tekbilek-konseri-uskupu-titretti-19986.html. [Erişim 14 Aralık 2018]