A Holistic Naming Proposal for Trickster Narrative Heroes in Turkish: Playful

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 119, 575 - 588, 01.08.2024

Işılay Kara Tekgül , Aynur Koçak

https://doi.org/10.22559/folklor.2738

Öz

Various cultures with distinct names such as Coyote, Ananse, Susa-No-o, Bauba,
Sun Wukong, Keloğlan, and Tastarakay. While the term trickster has been broadly
used to categorize these narrative heroes in international studies, its adequacy
has been questioned. In Turkish, translated texts and original works alike employ
terms like trickster, cheater, or deceiver to depict this character. A crucial aspect to
consider regarding these figures is their dual nature, encompassing both positive
and negative qualities. This study investigates whether the terms trickster, cheater,
or deceiver comprehensively capture the essence of these characters across diverse
folk narratives. To underscore their dualistic nature, we analyze protagonists
from various narrative genres such as Chickpea Boy, Fatmacık, Köse, Behlül’s
Sleep, and Maaday-Kara, selected from Turkic cultures. Apart from the tale of
The Chickpea Boy, our examination reveals that the central characters in all four
narratives exhibit wisdom, benevolence, and positive traits. We argue that in
Turkish, the terms trickster, cheater, or deceiver imply negative connotations such
as fraud or deceit, thus potentially limiting their portrayal of these characters to
only one aspect. Therefore, we propose the term “playful” as a comprehensive
and culturally resonant alternative in Turkish. This suggestion is grounded in the
significance of play within Turkish folk culture and game theories.

Anahtar Kelimeler

folk narratives, trickster, playful, cheater, deceiver

Etik Beyan

Research and publication ethics statement:This article was planned, conducted and sent to the relevant journal after being reported with the results as a completely original research. The research has not been presented at any symposiums, congresses, etc. It was sent to another journal for evaluation, but it was withdrawn because the process did not proceed as desired. Contribution Rates of Authors to the Article: First author %50, second author %50. Ethics Committee Approval: Ethics committee approval is not required for the study. Support Statement (Optional): No financial support was received for the study. Statement of Interest: There is no conflict of interest between the authors of this article.

Hilebaz Anlatı Kahramanlarına Türkçede Bütüncül Bir Adlandırma Önerisi: Oyunbaz

Öz

Türkçe literatürde sıklıkla hilebaz olarak adlandırılan anlatı kahramanları, farklı
kültürlerin halk anlatılarında, Coyote, Ananse, Susa-No-o, Bauba, Sun Wukong,
Keloğlan, Tastarakay örneklerinde olduğu gibi özel isimleri ile varlık gösterir. Bu
anlatı kahramanlarına, uluslararası çalışmalarda genel bir adlandırma ile trickster
ismi uygun görülmüştür ancak bu adlandırmanın yeterliliği de sorgulanmıştır.
Türkçede ise figürü ifade etmek üzere hem çeviri metinlerde hem de özgün çalış-
malarda hilebaz, hilekâr ya da düzenbaz adlandırmaları kullanılmaktadır. Figür söz
konusu olduğunda üzerinde durulması gereken en önemli nokta, onun iyi ve kötü
çift yönlü doğaya sahip olmasıdır. Bu çalışmada, hilebaz, hilekâr ya da düzenbaz
kelimelerinin figürün özelliklerini bütüncül şekilde ifade edip etmediğini farklı
halk anlatıları üzerinden irdeledik. Onun çift yönlü doğasını vurgulamak üzere
Türk dünyasından seçtiğimiz Nohut Oğlan, Fatmacık, Köse, Behlül’ün Uykusu
ve Maaday-Kara gibi farklı anlatı türlerinin merkezindeki kahramanları ele aldık.
Nohut Oğlan masalı dışında, seçilen dört anlatının da merkezindeki kahramanların
bilge, kurtarıcı ve olumlu özellikler taşıdıklarını ortaya çıkardık. Hilebaz, hilekâr
ya da düzenbaz kelimelerinin Türkçede sahtekârlık ya da dolandırıcılık gibi
gayriahlaki anlamlara geldiğini yani figürün bir tek yönünü temsil edebileceğini
belirterek Türkçede bütüncül ve ortak bir adlandırma önerisi olarak oyunbaz terimini
sunduk. Bu önerinin gerekçelerini ise oyun kavramının Türk halk kültüründeki
yeri ve oyun kuramları çerçevesinde temellendirdik.

Anahtar Kelimeler

halk anlatıları, trickster, oyunbaz, hilebaz, hilekâr

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale tamamıyla özgün bir araştırma olarak planlanmış, yürütülmüş ve sonuçları ile raporlaştırıldıktan sonra ilgili dergiye gönderilmiştir. Araştırma herhangi bir sempozyum, kongre vb. sunulmamıştır. Başka bir dergiye değerlendirilmek üzere gönderilmiş ancak süreç arzu edildiği gibi ilerlemediği için geri çekilmiştir. Yazarların katkı düzeyleri: Birinci yazar %50, ikinci yazar %50. Etik Komite Onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Finansal Destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır.

Kaynakça

• And, M. (2022). Oyun ve bügü. Yapı Kredi.
• Alangu, T. (2017). Billur köşk masalları. Yapı Kredi.
• Babcock-Abrahams, B. (Mar., 1975) A Tolerated margin of mess: the trickster and his tales Reconsidered. Journal of the Folklore Institute, 11 (3), 147-186.
• Başgöz, İ. (1999). Geçmişten günümüze Nasreddin Hoca. Pan.
• Bekki, S. (2007). Maaday-Kara Altay kahramanlık destanı. Ötüken.
• Bergson, H. (2014). Gülme (D. Çetinkasap, Çev.) Türkiye İş Bankası Kültür.
• Boratav, P. N. (1992). Zaman zaman içinde. Adam.
• Boratav, P. N. (2001). Uçar leyli. Tarih Vakfı.
• Boratav, P. N. (2015). Az gittik uz gittik. İmge kitabevi.
• Caillois, R. (2001). Man play and games. University of Illinois Press.
• Carroll, M. P. (1984). The trickster as selfish-buffoon and culture hero. Ethos, 12 (2) 105-131.
• Daniels, M. (2014). Bir nefeste dünya mitolojisi (P. Üstel, Çev.) Maya.
• Demir, N. (2018). Anadolu Türk masallarından derlemeler. Ötüken.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro.
• Ergun, P. (2004). Altay destanlarında ve Anadolu Türk masallarında Tastarakay-Keloğlan. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 18, 37-45.
• Harmancı, M. (2010). Keloğlan’ın hilebazlığı. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 1(2).
• Harmancı, M. (2012). Keloğlan’ın mitik aynadaki görüntüsü. Milli Folklor, 94, 72-80. Huizinga, J. (2006). Homo ludens. (M. A. Kılıçbay, Çev.) Ayrıntı.
• Hyde, L. (2019). Hilekârın marifeti bu dünya. (E. Ayhan, Çev.) Alfa.
• Hynes, W. J. ve William G. D. (1993). Mythical trickster figures. University of Alabama Press.
• İsmayilov, R. (2011). Bəhlul danəndə lətifələri. Altun Kitap.
• Jung, C. G. (2016). Analitik psikoloji sözlüğü. (N, Nirven, Çev.) Pinhan.
• Jung, C. G. (2019). Dört arketip. (Z. A. Yılmazer, Çev.) Metis.
• Koçak, A. ve Fatma Zehra, U. (2021). Gerçekleri ters yüz eden aykırı kahramanlar. Millî Folklor, 131, 87-96.
• Leeming, D. A. (2020). A’dan z’ye dünya mitolojisi (N. Soysal, Çev.) Say.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi II. Türk Tarih Kurumu.
• Ölçer Özünel, E. (2005). Kel Ata’dan Keloğlan’a ‘hilebaz’ dönüşüm. Milli Folklor, 67, 47-52.
• Radin, P. (1956). The trickster: a study in American Indian mythology. Philosophical Library.
• Ricketts, M. L. (1966). “The north American Indian trickster”. History of Religions, 5 (2), 327-350.
• Sakaoğlu, S. (2003). Masal araştırmaları. Akçağ.
• Tecimer, Ö. (2006). Sinema modern mitoloji. Plan B.
• Teit, J. (1898). Traditions of the Thompson River Indians of British Columbia. Houghton Mifflin.
• Uçkun, R. (2018). Keloğlan tipinin Gagauz masallarındaki yansımaları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18 (2), 542-569.
• Elektronik Kaynaklar: Kubbealtı Lugatı. Erişim adresi: https://www.lugatim.com/s/hilebaz (Erişim Tarihi: 06.04.2024).
• Uludağ, S. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/behlul-i-dana (Erişim Tarihi: 06.04.2024).