Farklı Yaş ve Eğitim Gruplarındaki Bireylerde Âşık Veysel Şatıroğlu’na İlişkin Metaforik Algılar

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 123, 605 - 626, 01.08.2025

Demet Aydınlı Gürler , Çiğdem Akyüz Öztokmak

https://doi.org/10.22559/folklor.3878

Öz

Âşık Veysel Şatıroğlu, XX. yüzyıl âşıklık geleneği içerisinde öne çıkan bir temsilci
olmanın ötesinde sesiyle, yaşadığı dönemin sınırlarını aşan ve günceli yakalayan
bir sanatçıdır. Âşık Veysel’in sanatı hakkında yapılan araştırmalar, giderek artan bir
ivmeyle hacimli bir yazın oluşturmaya başlamıştır. Sanatındaki başarısının, halk
nezdinde kavranması güç olan ölüm, kader, varlık, hiçlik gibi soyut mefhumları somutlaştırarak
aktarmayı başarmasından ileri geldiği ifade edilebilir. Bu bağlamda
halk şiirinde özgün imgeler ve kavramsallaştırmalar oluşturduğu; devrinin tinsel
özellikleri yanı sıra geleneğin arkaik köklerini de yaşadığı döneme taşıdığı belirti-
lebilir. Âşık Veysel insanlığı, (kendi) temsil ettiği Alevi-Bektaşi geleneği de dâhil
olmak üzere tüm ayrımları ortadan kaldıran geniş bir ufuk ile görmeyi önermiş ve
tüm toplumsal/dönemsel paradigmaların üzerinde evrensel bir dil kurmuştur.
Bu araştırmanın amacı, pek çok çalışmaya konu olan Âşık Veysel’in sanatçı kimliğinin
toplumda farklı yaş ve eğitim gruplarında nasıl algılandığının metafor analizi
yoluyla incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda, beşinci sınıftan itibaren ilköğretim
ve ortaöğretim düzeyindeki öğrencilerin; lisans ve lisansüstü eğitim düzeyindeki
öğrencilerin ve öğrenimini tamamlamış (artık öğrenci olmayan) meslek
hayatına atılmış ve/veya emekli olan kişilerin Âşık Veysel Şatıroğlu’na ilişkin geliştirdikleri
metaforlar derlenmiştir. Katılımcılar gönüllülük esasına göre çalışmada
yer almıştır. Araştırma verilerinin toplanması için katılımcılardan “Âşık Veysel
Şatıroğlu… gibidir; çünkü…” cümlesini tamamlamaları istenmiştir. Araştırmada
nitel araştırma yöntemlerinden biri olan fenomenolojik yaklaşım kullanılmış ve
elde edilen verilerin çözümlenmesi içerik analizi yöntemi ile yapılmıştır. Araştırma
bulguları, bir gelenek temsilcisinin yaşadığı dönem ile bugün arasında kurduğu bağın,
toplum nezdinde ne şekilde algılandığının çözümlenmesine katkı sunmuştur.
Araştırma bulgularından hareketle, Âşık Veysel’e ilişkin algıların zamanla değiştiği
sonucuna varılmıştır. Çalışma kapsamında en çok üretilen metaforlar, “Anadolu,”
“ozan” ve “toprak”tır. Araştırma sonucunda katılımcıların, Âşık Veysel’in evrensel
ve derinlikli sorgulamalar yapan, çağının sınırlarını aşan bir sanatçı olduğu
konusunda ortak kanaate vardıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel Şatıroğlu , metafor , Anadolu , ozan , toprak

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale, I. Uluslararası Bilim, Sanat ve Toplumda Âşıklık Geleneği Sempozyumu’nda (22-23 Mart 2024-Ankara) sözlü olarak sunulan “Âşık Veysel Şatıroğlu’na İlişkin Türk Halk Edebiyatı Anabilim Dalı Lisans Öğrencilerinin Metaforik Algıları” başlıklı bildirinin genişletilmiş hâlidir. Makalede, bildiride olmayan ilköğretim, ortaöğretim, lisansüstü öğrenciler ve çalışan ve/veya emekli olan katılımcıların da görüşleri değerlendirilmiş bu kapsamda bildiride 80 olan katılımcı sayısı 677’ye çıkarılmıştır. Çalışma, başka bir dergiye değerlendirilmek üzere gönderilmemiş; yazarlar, araştırma sürecinde etik ilke ve kurallara uymuştur. Yazarların katkı düzeyleri: Birinci yazar %50, ikinci yazar %50. Etik komite onayı: Bu çalışma, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Fen, Matematik ve Sosyal Bilimler Etik Kurulu tarafından 23-02-2024 tarihinde onaylanmıştır (Karar No:38). Finansal destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Metaphorical Perceptions of Aşık Veysel Şatıroğlu Among Individuals of Different Age and Education Groups

Öz

Âşık Veysel Şatıroğlu is not only a prominent representative of the 20th-century
minstrel tradition but also an artist whose voice transcends the boundaries of the
period in which he lived and remains relevant today. Research on Âşık Veysel’s
art has begun to generate a voluminous body of literature that continues to grow
steadily. His success in art can be attributed to his ability to embody and convey
abstract concepts such as death, fate, existence, and nothingness-ideas that are
difficult for the general public to grasp. In this context, it can be said that he created
original images and conceptualizations in folk poetry, carrying both the spiritual
characteristics of his era and the archaic roots of the tradition into his own time.
Âşık Veysel encouraged a vision of humanity with a broad horizon that transcended
all distinctions, including the Alevi-Bektashi tradition he himself represented, and
established a universal language above all social and historical paradigms.
The purpose of this research is to examine how the artistic identity of Âşık Veysel,
which has been the subject of many studies, is perceived in society by different
age and education groups through metaphor analysis. For this purpose, metaphors
developed by students from the fifth grade onwards in primary and secondary
education; students in undergraduate and graduate education; and people who
have completed their education and who have started their careers and/or retired
were compiled. Participants took part in the study on a voluntary basis. To collect
the research data, participants were asked to complete the sentence: “Âşık Veysel
Şatıroğlu is like… because…” The phenomenology model, one of the qualitative
research methods, was used in the study, and the obtained data were analyzed using
the content analysis method. The research findings contributed to the analysis of
how the connection between the period in which a representative of tradition lived
and the present day is perceived in society. Based on the research findings, it was
concluded that perceptions of Âşık Veysel have changed over time. The most
common metaphors identified in the study are “Anatolia,” “poet,” and “earth.” As
a result of the research, it was determined that participants shared a common view
that Âşık Veysel was an artist who engaged in universal and profound reflections
and went beyond the boundaries of his time.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel Şatıroğlu , metaphor , Anatolia , poet , earth

Kaynakça

• Açıkel, C. (2009). Meta analiz ve kanıta dayalı tıptaki yeri. Klinik Psikofarmoloji Bülteni, 19(2), 164- 172.
• Akalın, Ş. H. (Haz.). (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Aytemur, B. (Ed.). (2023). Müzik araştırmalarında nitel veri analizi. Ü.S. Şen, Y. Şen ve Ş.Ö. Akçay (Ed.), Müzik Araştırmalarında Bilimsel Yöntem ve Yaklaşımlar. Nobel, 233-261.
• Baki, Y. (2017). Türkçe öğretmeni adaylarının Nasreddin Hoca’ya ilişkin algıları. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(2), 114-134.
• Batur, Z. ve Özcan, H. Z. (2019). Ortaokul öğrencilerinin Dede Korkut algıları: Metaforlar. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8(19), 83-99.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem.
• Çelikten, L. ve Doğan, S. (2024). Öğretmen adaylarının gözünden Âşık Veysel: Metaforik algı çalışması. Turkish Academic Research Review, 9(1), 41-54.
• Çeribaş, M. (2011). Âşık Veysel’in duygu ve düşünce dünyasında toprak. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 11(134), 70-72.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı şiir geleneği ve destan türü. Akçağ.
• Dur, B. İ. U. (2016). Metafor ve ekslibris. Uluslararası ekslibris dergisi, 3(5), 122-128.
• Gümüş, İ. (2019). Âşık Veysel’in “Kara Toprak” şiirine ontolojik bir yaklaşım. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 176-187.
• Güneş, D. ve Ökten, C. E. (2022). Âşık Veysel’de Kara Toprak. İdil, 90, 219-232.
• Kılcan, B., Akbaba, B. ve Gülbudak, B. (2017). Altıncı ve yedinci sınıf öğrencilerinin Hoca Ahmed Yesevî algıları. Journal of History Culture and Art Research, 6(2), 549-564.
• Köprülü, M. F. (2004). Saz şairleri antolojisi. Akçağ.
• Kuzu, A. (2013). Araştırmaların planlanması. A. A. Kurt, (Ed.) Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Anadolu Üniversitesi Web-Ofset, 19-46.
• MEB. (2019). İlkokul 2. sınıf müzik ders kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• ____. (2019). İlkokul 3. sınıf müzik ders kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• ____. (2019). İlkokul 4. sınıf müzik ders kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Lakoff, G. ve Johnson M. (2015). Metaforlar, hayat, anlam ve dil (G. Y. Demir, Çev.) İthaki.
• Levine, P. M. (2005). Metaphors and images of classrooms. U. S. Departmant of Education ERIC: EJ724893.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Thousand Oaks, Sage.
• Özcan, H. Z. ve Batur, Z. (2023). Ortaokul öğrencilerinin Köroğlu algısı: Metaforik bir analiz. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(38), 274-297.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. Pegem.
• Sezer, E. (2003). Dilde ve edebiyatta yol metaforu. Kitaplık, 65, 88-92.
• Şahin, Ç. (2017). Nitel veri analizi. R.Y. Kıncal (Ed.) Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel, 185-192.
• Üstün, H. (2022). İlkokul müzik ders kitaplarında yer alan Türk müziği unsurlarının incelenmesi. Social Science Development Journal, 7(30), 96-106. http://dx.doi.org/10.31567/ssd.580
• Üstün, H. ve Demirtaş, E. (2023). Ortaokul müzik dersinin kültür aktarımı bağlamında incelenmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16(41), 347-366.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.