From Patriarchal Structure to Revolutionary Equality: The Transformation of Gender Roles in Zunun Qadiri’s Plays

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 124, 1021 - 1036, 01.11.2025

Ecem Gül İlek , Orhan Söylemez

https://doi.org/10.22559/folklor.4998

Öz

Zunun Qadiri (1912–1989) was a prominent writer from East Turkistan who
made significant contributions to Uyghur literary history. Over his fifty-year
career, he produced numerous plays, stories, poems, and tales that helped shape
modern Uyghur literature. This study focuses on four of Kadiri’s plays “Gunçem”
[Gunchem], “Gülnisa” [Gulnisa], “Toy” [Celebration] and “Uçraşkanda” [When
We Meet] to examine the representation of social roles among Uyghur women and
characters subjected to male violence, persistent gender inequalities, social and
psychological struggles faced by both genders, and the disproportionate burden
of family provision placed upon men. Kadiri’s female characters generally fall
into three archetypal categories: The “angelic woman” (innocent and selfsacrificing),
the “demonic woman” (deceitful and self- serving), and the “ideal
woman” (independent and resilient). In “Gunçem”, “Gülnisa”, and “Uçraşkanda”
women are depicted as individuals oppressed by a patriarchal social order, leading
constrained lives that often culminate in tragedy. In contrast, “Toy” presents women
as achieving parity with men, reflecting the Chinese Communist Party’s post1950
propaganda emphasizing women’s social rights and gender equality. Male
characters, by comparison, are primarily portrayed as upholders and transmitters
of patriarchal norms. Kadiri’s critical realism draws attention to social injustices
and contradictions. While his female characters oscillate between submission and
the liberation struggle, his male figures predominantly embody the continuity of
patriarchal structures. Within this framework, Kadiri’s works serve as an important
corpus for both literary and gender studies. Through his plays, the author provides
a crucial perspective for understanding the historical transformation of gender
relations within Uyghur society.

Anahtar Kelimeler

Zunun Qadiri , Uyghur theatre , women , men , gender

Etik Beyan

Research and publication ethics statement: This article has been derived from the master’s thesis entitled “Gender in the Plays of Zunun Kadiri” and subsequently submitted to the relevant journal. The study has not been presented at any symposium, congress, or similar academic event, nor has it been submitted to any other journal for evaluation. Contribution Rates of Authors to the Article: First author %50, second author %50. Ethics committee approval: Ethics committee approval is not required for the study. Support Statement (Optional): No financial support was received for the study. Statement of interest: There is no conflict of interest between the authors of this article.

Ataerkil Yapıdan Devrimsel Eşitliğe: Zunun Kadiri’nin Piyeslerinde Toplumsal Cinsiyetin Dönüşümü

Öz

Zunun Kadiri, 1912-1989 yılları arasında Doğu Türkistan’da yaşamış ve Uygur
edebiyat tarihi içerisinde öne çıkmış bir yazardır. Elli yıllık yazın yaşamı içerisinde
birçok piyes, hikâye, şiir ve masal kaleme almış ve Uygur edebiyatının şekillenmesine
katkıda bulunmuştur. Yazdığı eserlerinde dönemin ideolojisi etrafında
şekillenen Uygur halkının toplumsal yaşamına dair önemli veriler sunmuş, kadın
ve erkek rollerine ve bu rollerin değişimine eserlerinde sıklıkla değinmiştir. Bu
çalışmada Zunun Kadiri’nin “Gunçem” [Goncam], “Gülnisa” [Gülnisa], “Toy”
[Kutlama] ve “Uçraşkanda” [Karşılaşınca] piyesleri merkez alınarak Uygur kadını
ve erkeğinin toplumsal rollerine ilişkin incelemelerde bulunulmuştur. Bu incelemeler
sonucunda erkek şiddetine maruz kalan kadın karakterler, cinsiyetler arası
eşitsizlikler, kadınların ve erkeklerin sosyal ve bireysel sorunları, yalnızca erkeklere
yüklenen ev geçindirme sorumluluğu gibi birçok konu saptanmıştır. Kadiri’nin
oyunlarında kadın karakterler genellikle üç farklı şekilde temsil edilmiştir: “melek
kadın” (masum ve fedakâr), “şeytani kadın” (hilekâr ve çıkarcı) ve “ideal kadın”
(bağımsız ve güçlü). “Gunçem”, “Gülnisa” ve “Uçraşkanda” piyeslerinde kadınlar,
ataerkil toplumun baskılarına maruz kalan, kısıtlanmış ve trajik bir sona sürüklenen
bireyler olarak betimlenmiştir. Buna karşın “Toy” piyesinde, 1950’de
Çin Komünist Partisi’nin kadınlara getirdiği sosyal haklar ve eşitlik propagandası
çerçevesinde, kadınların erkeklerle eşit konuma yükseltilişi, ideolojik bir yeniden
inşa süreci olarak betimlenir. Erkek karakterler ise genellikle ataerkil yapının
taşıyıcıları ve uygulayıcıları olarak yer almışlardır. Kadiri’nin eserlerinde eleştirel
bir üslup kullanarak toplumsal sorunlara dikkat çektiği görülmektedir. Kadın
karakterler, bazen boyun eğen, bazen ise özgürlük mücadelesi veren bireyler olarak
resmedilirken, erkek karakterler ise çoğunlukla ataerkil düzenin bir parçası olarak
sunulmuştur. Bu bağlamda Kadiri’nin oyunları, sadece edebî açıdan değil, toplumsal
cinsiyet çalışmaları açısından da önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır. Yazar,
Uygur toplumundaki cinsiyet rollerinin tarihsel süreçteki değişimini anlamak için
tiyatro aracılığıyla önemli bir perspektif sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zunun Kadiri , Uygur tiyatrosu , kadın , erkek , toplumsal cinsiyet

Kaynakça

• Ağçoban, S. (2016). Kadın olgusunun kültürel gelişimi ve İslam’da kadının yeri üzerine tartışmalar. International Journal of Cultural and Social Studies (INTJCSS), 2(1), 14-24.
• Ahmetbeyoğlu, A. Uygurlar. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, Tarih Lisans Programı Ders Notu.
• Can, S. (2008). Selçuklular döneminde kadın. Ufuk Ötesi.
• Cappelletti, A. (2020). Socio-economic development in Xinjiang Uyghur autonomous region. Palgrave Macmillan.
• Connell, R. W. (2019). Erkeklikler. Phoenix.
• Çandarlıoğlu, G. (1977). Türk destan kahramanları. And.
• Gilbert, S. & Gubart, S. (2000). The mad woman in the attic. Yale Univercity Press.
• Hebibulla, A. (2019). Uygur etnografyası (Prep. Ayhan Çelikbay) Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Horzum, Ş. (2018). Erkek ve erkeklik çalışmaları: sorunsaldan kuramsala. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (4), 75-101.
• İnayet, A. (2009). Çağdaş Uygur edebiyatında bir hikâye: Çeniqiş. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9 (2), 73-117.
• İzgi, Ö. (1989). Çin elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur seyahatnamesi. Türk Tarih Kurumu.
• Qadiri, Z. (1992). Zunun Qadiri eserliri (Prep. Muhemmet Polat) Şinçañ Xelq Neşriyati.
• Kaşgarlı, R. A. (2016). Çağdaş Uygur hikâyelerinden seçmeler. N. Harbalioğlu (Ed.) Gazi Kitabevi.
• Katanov, N. F. (2004). Türk kabileleri arasında. Kömen.
• Laloğlu, P. (2018). Hegemonik erkeklik ve şiddet. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, Special Issue 1 (ASM5), 393-397.
• Lin, J. (2003). Chinese women under economic reform: Gains and losses. Harvard Asia Pacific Review, 7(1), 88-90.
• Moran, B. (2021). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İletişim.
• Qarluq, A. C. (2005). Günümüz Uygur aile yapısındaki gelişmeler. Bilig, (34), 33-44.
• Sakallı-Uğurlu, N. ve Akbaş, G. (2013). Namus kültürlerinde “namus” ve “namus adına kadına şiddet”: sosyal psikolojik açıklamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 16 (32), 76-91.
• Sultan, A. ve Abdürehim, K. (2002). Uyğur bugünki zaman edebiyat tarixi. Şinçañ Üniversiteti Neşriyati.
• Tekin, T. (1982). Kuzey Moğolistan’da yeni bir Uygur anıtı: Taryat (terhin) kitabesi. Belleten. 46 (184), 795-838.
• Ulusoy, D. ve Celil, A. (2005). Uygurlarda aile. Sosyoloji Konferansları, 0 (32), 1-29.
• Zaman, N. (1995). Uygur edebiyatı tarixi - 4. Şinçañ Maarip Neşriyati.