Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nda Kadın: Feminist Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 2, 193 - 227, 15.12.2024

Nüket Paksoy Erbaydar , Serap Şahinoğlu

https://doi.org/10.46655/federgi.1472893

Öz

Bu niteliksel çalışmanın amacı, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun (UHK) kadınla ilgili maddelerini feminist bakış açısıyla değerlendirmektir. Bu amaçla kanunda kadını çağrıştıran/kapsayan sözcükler taranmış; sonuçlar gruplanarak UHK’nın kadın öznelliğini ele alış biçimlerine yönelik bir içerik analizi yapılmıştır. Kanunun yirmi dört maddesinde kadınlara atıfta bulunulmuş olup, kadın, sütanne, umumi kadın, kız, doğum, sütnine, valide, ana, doğum yardımı, emzikli kadın, evlenecek kadın, fuhuşla melûf kadın, fuhşu san’at ve maişet vasıtası ittihaz eden kadın ve gebe kadın olmak üzere on dört farklı ifade otuz yedi kez kullanılmıştır. Kanunun bazı maddelerinde kadın ve erkekler eşit olarak değerlendirilmiş; bazı maddelerinde ise kadın öznelliği dönemin toplumsal normları çerçevesinde sınıflandırılmaya tabi tutulmuş; “kadın”, “kız”, “genelev kadını” gibi ahlaki kategorilere ayrılmıştır. Sonuç olarak, UHK’nın dönemin eril bakış açısıyla kaleme alındığı, toplumda var olan cinsiyet normlarının kanun aracılığıyla yeniden üretildiği söylenebilir. Sağlık politikaları ve ilgili kanunların tarihsel bağlam, kadın hakları ve refahı üzerindeki etkisini dikkate alan feminist eleştirel değerlendirmelerine ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Feminizm, kadın, sağlık politikaları, tıp tarihi, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu

Women In General Health Law: A Feminist Enquiry

Öz

The purpose of this qualitative study is to evaluate the provisions related to women in Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (UHK) (General Health Law) from a feminist perspective. For this purpose, words that evoke/ encompassing women in the law were examined; the results were grouped, and a content analysis was conducted regarding how the UHK) addresses the subjectivity of women.The law refers to women in twenty-four articles, using fourteen different expressions such as woman, wet-nurse, common woman, girl, childbirth, mother, childbirth assistance, nursing woman, woman to be married, woman involved in prostitution, woman practicing prostitution, and pregnant woman a total of thirty-seven times. In some articles of the law, women and men are considered equally; in some articles, however, the female subjectivity is subjected to classification within the framework of the period's societal norms, being divided into moral categories such as "woman," "girl," "brothel woman." In conclusion, it can be said that the UHK was written from a masculine perspective of the period, reproducing gender norms existing in society through the law. Considering the historical context of health policies and related laws, there is a need for feminist critiques regarding their impact on women's rights and welfare.

Anahtar Kelimeler

Feminism, health policies, medical history, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, women.

Kaynakça

• Akça Bigat, Büşra. “Menemen (Kubilay) Olayı Hakkında Yapılmış Çalışmalar Üzerinden Bir Değerlendirme.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 20, no. 32 (2022): 47-77.
• Aksakal, Halil İbrahim. “Dr. Refik Saydam Önderliğinde Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetlerini Modernleştirme Çabaları.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 27, no. 1 (2017): 219-232.
• Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. Etnografya Müzesi. https://ankara.ktb.gov.tr/TR-260403/etnografya-muzesi.html/ (Son erişim tarihi 17.04.2024)
• Arıkan, Ayten. Milli Türk Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri (İstanbul: Türkiye Tıp Akademileri, 2010).
• Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. Atatürk Ansiklopedisi. “Atatürk Döneminde Meydana Gelen Ayaklanmalar (1924-1938).” https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-doneminde-meydana-gelen-ayaklanmalar-1924-1938/ (Son erişim tarihi 17.04.2024)
• Aydın, Erdem. “Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluş Yıllarında Sağlık Hizmetleri.” Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi 31, no. 3 (2002): 183-192.
• Baytal, Yaşar. “Atatürk Döneminde Nüfusu Artırma Çalışmaları ve Gürbüz Türk Çocuğu Projesi.” Cumhuriyet Araştırmaları Dergisi 5, no. 10 (2009): 117-137.
• Berktay, Fatmagül. “Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye.” Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları no. 7 (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi: Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi, 2004).
• https://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/02/01/berktay_std_7.pdf (Son erişim tarihi 17.04.2024)
• Bostancı Bozbayındır, Gülşah. “Fuhuş”, Özel Ceza Hukuku Cilt VII: Genel Ahlaka Karşı Suçlar-Aile Düzenine Karşı Suçlar (İstanbul: On iki Levha Yayıncılık, 2020).
• Bozok, Mehmet. Ebeveynlik, Erkeklik ve Çalışma Hayatı Arasında Türkiye’de Babalık. 2018.
• https://www.acev.org/wp-content/uploads/2018/05/EbeveynlikErkeklikCalismaHayati.pdf/ (Son erişim tarihi 17.04.2024)
• CDC, Web sitesi, https://www.cdc.gov/nchhstp/newsroom/docs/factsheets/stds-women.pdf./ (Son erişim tarihi 17.04.2024)
• Cagan, Beth. “Review of the Prostitution of Sexuality. Kathleen Barry.” Cleveland State University The Journal of Sociology & Social Welfare 23, no. 2 (1996): 145-148.
• Cengiz, Gül Hanım. “19. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı çocuk beslenmesinde yaygın bir gelenek: sütannelik ya da sütninelik.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 37, (2020): 1-25.
• Ceylan, Okan. “Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Edirne Serüveni: Türkiye Demokrasi Tarihinden Notlar.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 21, no. 42 (2021): 269-294.
• Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi (İstanbul: Metis Yayınları, 1996).
• Çoban, Mustafa, Afsun Ezel Esatoğlu, Mustafa Cumhur İzgi. “Türkiye’de evde sağlık ve bakım hizmetleri uygulamalarının mevzuat içindeki tarihsel değişimi.” Türkiye Biyoetik Dergisi 1, no. 3 (2014): 154-76.
• Cumhuriyet Gazetesi, “Adana Felaketi Büyüktür,” s. 143, Kânunuevvel 17, 1930.
• Dedeoğlu, Saniye. “Eşitlik mi ayrımcılık mı? Türkiye’de sosyal devlet, cinsiyet eşitliği politikaları ve kadın istihdamı.” Çalışma ve Toplum Dergisi 2, (2009): 41-54.
• Demir, Müslim. “Umumi Hıfzıssıhha Kanunu Üzerine Bir İnceleme.” Çalışma ve Toplum 3, no. 62 (2019): 2015-2030.
• Dirican, Rahmi. “Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenmesinin Kısa Tarihçesi.” Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Bülteni 2, no. 7 (1970): 184-193.
• Engels, Friedrich. Ailenin Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni (Ankara: Sol Yayınları, 2008).
• Ergin, Ahmet, Süleyman Utku Uzun. “Turkish women’s knowledge, attitudes, and behaviors on wet-nursing, milk sharing and human milk banking.” Maternal and Child Health Journal 22, (2018): 454-460.
• Ertem, Barış. “Siyasal bir muhalefet denemesi olarak Serbest Cumhuriyet Fırkası. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 1, no. 2 (2010.): 71-92.
• Foucault, Michel. Özne ve İktidar/Seçme Yazılar 2 (İstanbul: Ayrıntı, 2021).
• Fraser, Nancy. Mapping the Feminist Imagination:From Redistribution to Recognition to Representation. Constellations 12, no. 3 (2005): 295-307.
• Genç, Hanife Nalan. “Women Education in Emile by Jean-Jaccques Rousseau.” Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8, no. 1 (2015): 25-34.
• Güler, Çağatay ve Songül Vaizoğlu. Türkiye’nin Sağlık Tarihi Bağlamı İçinde 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve Cumhuriyetin Sağlık Sorununa Yaklaşımı (Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Raporları, 2010).
• İlikan Rasimoğlu, Ceren Gülser. “A Sanitary Journal for Common People: Yaşamak Yolu.” Health, Culture and the Human Body: Epidemiology, Ethics and History of Medicine, Perspectives from Turkey and Central Europe ed. İlhan İlkılıç, Hakan Ertin, Rainer Brömer ve Hajo Zeeb (İstanbul: Hayat Foundation for Health and Social Services, 2014), 299-311.
• Kadıoğlu, Ayşe. “Cinselliğin İnkârı Büyük Toplumsal Projelerin Nesnesi Olarak Türk Kadınları.” 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler ed. Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1998), 89-100.
• Kandiyoti, Deniz. “Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözülmesine Yönelik Notlar”. Kadın Bakış Açısından 1980’ler Türkiye’sinde Kadın ed. Şirin Tekeli (İstanbul: İletişim Yayınları, 1995), 367-382.
• Karabulut, Sezen. “Çağdaşlaşma Sürecinde Türk Kadını ve Amerikan Basını (1923-1938).” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 32 (2018): 287-295.
• Kırkpınar, Leyla. “Türkiye’de Toplumsal Değişme Sürecinde Kadın”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler ed. Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1998), 13-28.
• Millet, Kate. Cinsel Politika (İstanbul: Payel Yayınları, 2011).
• Neumann William Lawrence. Toplumsal Araştırma Yöntemleri (Ankara: Siyasal Kitabevi, 2022).
• Özdemir, Murat.” Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerine Bir Çalışma.” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11, no. 1 (2010): 323-343.
• Özkaya Duman, Olcay ve Volkan Payaslı. “Cumhuriyet Döneminde Modernleşmenin Kadın Simgesi: Afet İnan.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 17, no. 33 (2018): 65-122.
• Öztan, Güven Gürkan. Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2019).
• Öztan, Meltem ve Serap Şahinoğlu. “Siyasette Bir Cumhuriyet Kadını: Fatma Feriha Öztürk.” Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi 5, no. 1 (2021): 53-76.
• Panchanadeswaran, Subadra et. al. “Gender differences in the prevalence of sexually transmitted infections and genital symptoms in an urban setting in southern India.” Sexually Transmitted Infections 82, no. 6 (2006): 491-495.
• Pınar, Mehmet. “Cumhuriyet döneminde unutulmuş bir siyasi hareket Ahali Cumhuriyet Fırkası.” Tarih Okulu Dergisi 9, no. 26 (2016): 337-362.
• Ramazanoglu, Caroline, Janet Holland. Feminist Methodology: Challenges and Choices (London: Sage Publications, 2002).
• Sallan Gül, Songül, Özlem Kahya Nizam. “Sosyal Bilimlerde İçerik ve Söylem Analizi.” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 42, no. Özel sayı 1 (2021): 181-198.
• Sancar, Serpil. Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti (İstanbul: İletişim Yayınları, 2013).
• Şahinoğlu Pelin, Serap. “Kız Öğrencilerin Tıp Fakültesine kabulünün 75. Yılını Kutlarken.” Sağlık Alanında Türk Kadını Cumhuriyet’in ve Tıp Fakültesine Kız Öğrenci Kabulünün 75. Yılı ed. Nuran Yıldırım (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1998), 486-489.
• Şevki Mutlu, Kamile. “Hekimlik Mesleğinde Türk Kadını.” İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası 16, no.1 (1953): 98-115.
• T. C. Resmi Gazete. Belediyeler Kanunu. 03.04.1930
• T. C. Resmi Gazete. Belediye Yapı ve Yollar Kanunu. 21.06.1933
• T. C. Resmi Gazete. Evlenme Muayenesi Hakkında Nizamname. 21.09.1931
• T. C. Resmi Gazete. Genel Kadınlar ve Genelevlerin Tabi Olacakları Hükümler ve Fuhuş Yüzünden Bulaşan Zührevi Hastalıklarla Mücadele Tüzüğü. 19.04.1961
• T. C. Resmi Gazete. İş Kanunu. 15.06.1936
• T. C. Resmi Gazete. Türk Kanuni Medenisi. 04.04.1926
• T. C. Resmi Gazete. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu. 06.05.1930
• Tekeli, Şirin. “Türkiye’de Kadının Siyasal Hayattaki Yeri.” Türk Toplumunda Kadın ed. Nermin Abadan Unat. (Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği, 1979), 376-381.
• Toksöz, Gülay. “Kalkınmada Farklı Yörüngeler Kadın İstihdamında Farklı Örüntüler Işığında Türkiye’de Kadın İstihdamı.” Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği ed. Ahmet Makal ve Gülay Toksöz. (Ankara: Ankey Yayıncılık Ltd. Şirketi, 2012), 181-182.
• Toprak, Zafer. Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935) (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014).
• Toska, Zehra. “Cumhuriyetin Kadın İdeali: Eşiği Aşanlar ve Aşamayanlar.” 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler ed. Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1998), 71-88.
• Tunç, Gökhan. “Cumhuriyetin ilk yıllarında meydana gelen depremler sonrası uygulamalar ve ilk Türk deprem yönetmeliği.” Herkese Bilim Teknoloji Dergisi, (2017).
• https://dspace7.atilim.edu.tr/server/api/core/bitstreams/813b38a4-d85a-4402-8e49-b38d0c098496/content (Son erişim tarihi 17.04.2024)
• Üskül Engin, Zeynep Özlem. “Birey Kavramının Gelişimi ve İnsan Hakları.” Journal of İstanbul University Law Faculty 72, no. 1 (2014): 201-217.
• Vergili, Ayhan. “Milli Türk Tıp Kongrelerinin Cumhuriyet Dönemi Sağlık Politikalarına Tesiri.” Sağlık Sosyolojisine Giriş ed. Ertan Eğribel ve Yüksel Yıldırım (İstanbul: Doğu Kitabevi, 2019).
• Zengin, Aslı. İktidarın Mahremiyeti İstanbul’da Hayat Kadınları Seks İşçiliği ve Şiddet (İstanbul: Metis Yayınları, 2011).
• Zihnioğlu, Yaprak. Kadınsız İnkılap (İstanbul: Metis Yayınları, 2003).