POZİTİVİST FELSEFENİN TÜRKİYE’YE YANSIMALARI

Yıl 2014, Sayı: 59, 60 - 76, 15.07.2014

Hüseyin Öztürk

Öz

Pozitivizme göre biz, sadece fenomenleri bilebiliriz. Bu bilgimiz de kesin
değil, rölatiftir. Pozitivist felsefenin kurucusu Fransız filozofu Auguste Comte’a
göre yaşanan çağ, 19. yüzyıl bilim çağıdır. Bu yüzden felsefe de pozitif olmalıdır.
Felsefenin pozitifleşmesi demek, onun teolojik ve metafizik unsurlarından
ayrılması anlamına gelir. Geçmişten günümüze insan zihni üç dönem geçirmiştir.
Bunlar; teolojik, metafizik ve pozitif dönemlerdir. Pozitif dönem, sadece olayları
ele alır. Olayları idare eden şeyin yalnızca tabiat kanunları olduğunu söyler. Bu
dönemin ürünü bilimdir. Oysa teolojik dönemin ürünü din, metafizik dönemin
ürünü ise felsefedir.
Pozitivist felsefenin Türkiye’ye yansımaları, Batıdan, özellikle Fransa’dan
tercümeler yoluyla başlamıştır. Yeni Osmanlılar, İttihat ve Terakki dernekleri ile
Servet-i Fûnun Ulum-u İktisadiye ve İçtimaiye gibi dergiler aracılığıyla olmuştur.
Bu etkileri görebileceğimiz filozoflar arasında Beşir Fuad, Ahmet Mithad,
Ziya Gökalp, Rıza Tevfik’i sayabiliriz.

Anahtar Kelimeler

Pozitivist felsefe, pozitif tabiat bilimleri, İnsanlık dini.

THE EFFECTS OF POSİTİVİST PHİLOSOPHY İN TURKEY

Öz

According to the Positivism, we are only capable of knowing phenomenon,
where knowledge of phenomenon is only relative. A French philosopher,
the founding father of the positive philosophy Auguste Comte argues that 19th
century is the age of positive sciences; hence, the philosophy must acquire characteristics
of a positive science by excluding its theological and metaphysical
ingredients. From past to the present time, human consciousness has been through
three different periods as theological period, metaphysical period and positive
period. The positive period, among those periods, is the only one that focuses
only on the events by setting forward the laws of nature as main drive behind the
ability of occurrences. Hence, the positive period led the growth of the science,
while the others, theological period and the metaphysical period, were majoring
the religion and the philosophy.
In Turkey, the very effects of the positivist philosophy has begun with the
arrival of literatures had been brought from the West, especially from France, and
translated into Turkish via magazines such as “Servet-i Fûnun” and “Ulum- u İktisadiye
ve İçtimaiye” as well as by the associations like “Yeni Osmanlılar” and
“İttihat ve Terakki”. We can remind Beşir Fuad, Ahmet Mithad, Ziya Gökalp,
Rıza Tevfik’s opinions that are shown the effects of positivism.

Anahtar Kelimeler

Positivist philosophy, positive nature sciences, religion of humanity.

Kaynakça

• • Ahmet Mithad, Beşir Fuad, İstanbul 1340
• • Akarsu Bedia, Çağdaş Felsefe, İstanbul- 1979
• • Becher H, Baness H, Social Thought From Love to Science, Dover Publications, New York 1961
• • Bolay S. Hayri, Felsefi Doktrinler Sözlüğü, B. IV, Ankara
• • Comte Auguste, Syntese Subjective, Paris 1971
• • --------------------, Cours de Philosophie Positive, Paris 1956
• • Çetin Halis, C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Sivas 2001
• • Çubukçu, İ. Agah, Şair Rıza Tevfikbölükbaşı ve Felsefi Düşüncesi, A. Ü, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1990
• • Fındıkoğlu Fahri, İçtimaiyat Dersleri, İstanbul 1971
• • François, F. Tableau de la Philosophie Moderne, Paris 1965
• • Gökalp Ziya, Doğru Yol, Hazırlayan Müjgan Cumbur, İstanbul 1976
• • Güngör Erol, Ziya Gökalp ve Türkçülükte Din Meselesi, İstanbul 1976
• • Kandemir F, Kendi Ağzından Rıza Tevfik, İstanbul 1943
• • Korlaelçi Murtaza, Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, İstanbul 1986
• • Maritain Jacque, La Philosophie Morale, Paris 1960
• Okay Orhan, İslâm Ansiklopedisi, Ziya Gökalp md.
• Öztürk Hüseyin, Düşünce ve Uygarlık Tarihi, İstanbul 1987
• • ----------------, Sosyolojik Yansımalar, B. II, Ankara 2005
• • Sevük, İ. Habib, Teceddüd Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1340
• • Şapolyo, E. B, Ziya Gökalp İttihat Terakki ve Meşrutiyet Tarihi, İstanbul 1974
• • Şehsuvaroğlu H, “Ahmet Rıza Beyin Hatıraları”, Cumhuriyet Gazetesi, 1950
• • Temo İbrahim, İttihat ve Terakki Cemiyetinin Teşekkülü ve Hidematı Vataniyye ve İnkılâbı Milliyeye Dair Hatıratım, Romanya 1930
• • Topçu Nurettin, Kültür ve Medeniyet, İstanbul 1970
• • Tütengil, O. C, Ziya Gökalp Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi, 1949
• Uriel Heyd, Ziya Gökalp ve Türk Milliyetçiliğinin Temelleri, Çev. Cemil Meriç, İstanbul 1970
• • Ülken H. Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ankara 1966
• Weber Alfred, Felsefe Tarihi, Çev. H. V. Eralp, İstanbul 1954
• • Yücebaş Hilmi, Bütün Cepheleriyle Rıza Tevfik, İstanbul 1950