HÂDÎ SEBZİVÂRÎ’DE FELSEFÎ VE MANTIKÎ KAVRAMLARIN TASDİKÂT MERKEZLİ AYRIMI

Yıl 2014, Sayı: 60, 114 - 134, 15.12.2014

Salih Aydın

Öz

Bu makalede aklî algıların oluşumu, bu algıların hissî ve hayalî
algılardan farkı, aklî algıların ilk aklî algılar ve ikincil aklî algılar
olarak ayrımına değindikten sonra, asıl araştırma konusu olarak ikincil
aklî algıların mantıksal ve felsefi olanının farkları ele alınmaktadır.
Sebzivârî’nin bu kuramı, kavramların bizzat kendisine değil, arız-maruz
ilişkisi veya sıfat-mevsuf ilişkisinin alanına yoğunlaşarak ve bir “tasdik”i
merkeze alarak, ayrım kriterlerini belirlemeye çalışmaktadır. O, uruzu ve
ittisafı beraberce dışta olan kavramlar ve böyle olmayan kavramlar olarak
ayırır. Birincisi birincil akledilirlere, ikinci kısım ise ikincil akledilirlere
denk düşmektedir. Bu ikinci kısım, uruz ve ittisafı zihinde olanlar ve uruzu
zihinde ittisafı dışta olan kavramlar olarak ayrılmaktadır. Bu ikinci kısmın birincisi mantıkî diğeri ise felsefî kavramlara karşılık gelmektedir. Burada,
mantıki ve felsefi kavramların ayrımı üzerine Sebzivârî’nin geliştirdiği
kuramı örnek olarak almak suretiyle, genel manada kavram analizi, özelde
ise felsefî ve mantıkî kavramların analizine yer vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ma’kûlât-ı evveliyye, ma’kûlât-ı sâniye mantıkiyye, ma’kûlât-ı sâniye felsefiye, mefhûm, mısdâk, tasdîk.

SEPARATION OF JUDGMENT-BASED PHILOSOPHICAL AND LOGICAL CONCEPTS IN HÂDÎ SABZİWÂRÎ

Öz

The paper at first will touch on the formation of intangible perception
and the difference of these perceptions from imaginary and sensual
perceptions and the separation of perceptions to primary intangible and
secondary intangibles. Afterward as a basic paper-topic the difference of
secondary logical secondary from the philosophical one will be examined.
Sabziwârî’s this theory do not focus on concept itself but on the relation
between attributive and attributed and try to settle the division standarts
by taking judgment in the center. He separates related and attributed
concepts all to concepts in the outside and concepts not in outside. First
suits for primary intangibles, second suits for secondary intangibles. As
a conclusion the paper investigate concept analyses in general and logical
and philosophical concepts analyses through the theory on the separation
of the logical and philosophical concepts improved by Sabziwârî.

Anahtar Kelimeler

Primary intelligible, logical secondary intelligibles, philosophical secondary intelligibles, concept-notion, the referent of a concept (denotation-extension), Judgement.

Kaynakça

• • Ebû Nasr Fârâbî, Harfler Kitabı Kitâbu’l-Hurûf, çev. Ömer Türker, Litera, İstanbul 2008.
• • Ebu’l-Hasan Behmeniyâr, et-Tahsîl, thk. Murtaza Mutahharî, Tahran, 1375.
• • Hacı Mollâ Hâdî Sebzevârî, Şerhu Ğurari’l-Ferâid (Şerhi Manzume Hikmet), thk. Mehdi Muhakkik ve Toshihiko Izutsu, Tahran 1386.
• • İbn Sînâ, et-Ta’lîkât, thk. Abdurrahman Bedevî, Bingazi 1972.
• • M. Naci Bolay, Fârâbî ve İbn Sînâ’da Kavram Anlayışı, MEB. yay., İstanbul 1990.
• • Muhammed Ali Tahânevî, Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn, thk. Ahmet Hasan Besic, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• • Muhammed İkbal, İslam Felsefesine Bir Katkı İran’da Metafizik İlimlerin Tekâmülü, çev. Cevdet Nazlı, İnsan yay., II. Baskı, İstanbul 1997.
• • Mutahhar Hıllî, Keşfu’l-Murâd fî Şerhi Tecrîdi’l-İtikâd, thk. Hasanzâde el-Âmulî, Kum 1432.