A Comparative Study on Seneca’s and Al-Kindi’s Understanding of Human and Moral

Yıl 2015, Sayı: 62, 174 - 207, 15.12.2015

Fatma Zehra Pattabanoğlu

Öz

Ancient Stoic philosopher Seneca (d. 65) and first Islamic
philosopher Kindi (d. 873), who come together with the definition “Human
is an intelligent and mortal existence”, are the main philosophers of this
study. Both philosophers made important observation in the context of
God-world-human relationships and developed a human philosophy,
which also involves morals. Since the Stoics see the universe as macro
cosmos and the human as micro cosmos, they accept that a human, who
lives naturally, becomes happy. Seneca continues on this opinion and
desires mind, which he sees as the first condition to be a human, to be
used on course of the philosophy and proper to the nature. Therefore, to
make an effort for wisdom and comply with the order of nature underlies
the human concept. Kindi, who carries the traces of Stoic moral, draws
attention to nafs, intelligence and sense of human powers, whom he sees
as a particle of the nature. Like Seneca he explains that the human can
reach virtues by going towards the fear of death instead of running from
it, and studies how the human can be happy by trying the alternatives on
overcoming the sadness. In this study, it has been aimed to point out the
approaches of both philosophers to the human philosophy within the frame
of their differences and common grounds and to determine whether there
is an interaction between them or not.

Anahtar Kelimeler

Seneca, Kindi, human, death, nature, philosophy

SENECA VE KİNDİ'NİN İNSAN VE AHLAK ANLAYIŞI ÜZERİNE MUKAYESELİ BİR ÇALIŞMA

Öz

“İnsan akıllı ve ölümlü bir varlıktır” tanımında buluşan İlkçağ Stoa
filozofu Seneca (ö.65) ve ilk İslâm filozofu Kindî (ö.873) bu çalışmanın
temel filozoflarıdır. Her iki filozof Tanrı-âlem-insan ilişkisi bağlamında
önemli tespitlerde bulunmuş, ahlâkla iç içe olan bir insan felsefesi
geliştirmiştir. Stoacılar evreni makro-kozmos, insanı mikro-kozmos olarak
gördükleri için, doğaya uygun yaşayan insanın mutlu olacağını kabul
etmişlerdir. Seneca da bu düşünceyi devam ettirerek, insan olmanın ilk şartı
olarak gördüğü aklın, felsefe yolunda ve doğaya uygun kullanılmasını arzu
etmektedir. Bu sebeple bilgelik için çaba sarf etmek ve doğadaki düzene
razı olmak, insan anlayışının temelini oluşturmaktadır. Stoa ahlâkının
izlerini taşıyan Kindî, tabiatın bir parçası olarak gördüğü insanın, nefs,
akıl ve duyu güçlerine dikkat çekmektedir. Seneca gibi ölüm korkusundan
kaçmak yerine bu korkunun üzerine gitmenin insana kazandıracağı
erdemleri anlatmakta ve üzüntüyü yenme çarelerine başvurarak insanın
nasıl mutlu olacağını araştırır. Makalede farklılıkları ve ortak noktaları
çerçevesinde her iki filozofun insan felsefesine yaklaşımları ortaya
konulmaya çalışılacak, sonrakinin öncekinden etkilenip etkilenmediğine
dair tartışma ve tespitlerde bulunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Seneca, Kindi, insan, ölüm, doğa, felsefe

Kaynakça

• • Ağaoğulları, Mehmet Ali-Köker, Levent, İmparatorluktan Tanrı Devletine, İmge Kitabevi, Ankara 2011.
• • Akarsu, Bedia, Mutluluk Ahlâkı, İnkılap Yayınları, İstanbul 1998.
• • Arkan, Atilla, “Kindî ve İbn Rüşd’de İnsan Tasavvuru”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sayı:12, ss.:27-54, İstanbul 2004.
• • Arslan, Ahmet, İlkçağ Felsefe Tarihi, c. I, IV, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• • Çağrıcı, Mustafa, “Kindî’nin Def’u’l-Ahzân Adlı Risâlesi, Kaynakları ve Tesirleri”, M.Ü.İ.F. Dergisi, sayı: 7-10. İstanbul 1995.
• • ______, İslâm Düşüncesinde Ahlâk, M.Ü.İ.F.V. Yayınları, İstanbul 1989.
• • Cevizci, Ahmet, Felsefe Tarihi, Say Yayınları, İstanbul 2012.
• • Çevik, Cengiz, Seneca’nın Naturales Quaestıones Adlı Eserinde Doğa ve Ahlâk Anlayışı, İstanbul 2010, İ.Ü.S.B.E. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• • Dürüşken, Çiğdem, “Stoa Mantığı”, İ.Ü. Felsefe Arkivi Dergisi, sayı: 28, İstanbul 1991.
• • Fahri, Macid, İslâm Felsefesi Tarihi, Çev.: Kasım Turhan, İklim Yayınları, İstanbul 1992.
• • ______, “Mutezile’nin İnsan Anlayışı”, A.Ü.İ F. Dergisi, Çev.: Muhammet Koçak, sayı: 40, ss.390-404, Erzurum 2013.
• • Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1990.
• • Günay, Mustafa, Felsefe Tarihinde İnsan Sorunu, Karahan Kitabevi, Adana 2010.
• • İmamoğlu, Tuncay, “Seneca ve Kötülük”, Ekev Akademi Dergisi, sayı: 24, Erzurum 2005.
• • Kaya, Mahmut, “Kindî”, DİA, c. XXVI, Ankara 2002.
• • ______, “Revakıyyun,” DİA, c. XXXIV, İstanbul 2008.
• • Kindî, İlk Felsefe Üzerine (Felsefi Risâleler içinde), Çev.: Mahmut Kaya, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• • ______, Âlemin sonluluğu Üzerine (Felsefi Risâleler içinde), Çev.: Mahmut Kaya, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• • ______, Tarifler Üzerine (Felsefi Risâleler içinde), Çev.: Mahmut Kaya, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• • ______, Gerçek ve Mecâzî Etkin Üzerine (Felsefi Risâleler içinde), Çev.: Mahmut Kaya, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• • ______, Nefis Üzerine (Felsefi Risâleler içinde), Çev.: Mahmut Kaya, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• • ______, Göklerin Allah’a Secde ve İtaat Edişi Üzerine (Felsefi Risâleler içinde), Çev.: Mahmut Kaya, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• • ______, Akıl Üzerine (Felsefi Risâleler içinde), Çev.: Mahmut Kaya, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• • ______, Risâle fi’l-Hile li Def’il-Ahzân, (Üzüntüden kurtulma Yolları İçinde), Ed. ve Çev.: Mustafa Çağrıcı, M.Ü.İ.F.V. Yayınları, İstanbul 1998.
• • Kutluer, İlhan, “İnsan”, DİA, c. XXII, İstanbul 2000.
• • Nasr, Seyyid Hüseyin, İnsan ve Tabiat, Çev.: Nabi Avcı, Ağaç Yayıncılık, İstanbul 1991.
• • Özlem, Doğan, Felsefe Yazıları, İnkılap Yayınları, Ankara 2002.
• • Paksüt, Fatma, Seneca’da Ahlâk Görüşü-Zevk Anlayışı, Ulusal Basımevi, Ankara 1971.
• • ______, Seneca’nın Tuttuğu Işıkta Platon ve Sonrası, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1980.
• • Pattabanoğlu, Fatma Zehra, “Âmirî ve Gazzâlî’de İrade Hürriyeti”, Dörtöge Dergisi, sayı: 2, Ekim 2012.
• • Platon, Platon, Phaidon Diyaloğu (Toplu Diyaloglar I, içinde ), Önsöz: Selahattin Hilav, Eos Yayınevi, Ankara, 2007, ss.67-141
• • ______, Sokrates’in Savunması, Çev.: Özgü Çelik, Say Yayınları, İstanbul 2010.
• • Seneca, Tanrısal Öngörü (De Providentia), Çev.: Çiğdem Dürüşken, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1997.
• • ______, Ahlâki Mektuplar (Epıstulate Morales), Çev.: Türkan Uzel, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• • ______, Doğa Araştırmaları (Naturales Quaestiones), Çev.: Cengiz Çevik, Jaguar Kitap, İstanbul 2014.
• • ______, Hoşgörü Üzerine (De Clementia), Çev.: Bedia Demiriş, Doğu Batı Yayınları, İstanbul 2014.
• • ______, Ruh Dinginliği Üzerine (De Tranquillitate Animi), Çev.: Bedia Demiriş, Doğu Batı Yayınları, İstanbul 2014.
• • Turhan, Kasım, Kelâm ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri, M.Ü.İ.F.V. Yayınları, İstanbul 1996.
• • Uysal, Enver, “Kindî ve Fârâbî’de Akıl ve Nefs Kavramlarının Ahlâkî İçeriği”, U.Ü.İ.F. Dergisi, c. XIII, sayı: 2, Bursa 2004.
• • Versenyi, Laszlo, Sokrates ve İnsan Sevgisi, Çev.: Ahmet Cevizli, Gündoğan Yayınları, İstanbul 2010.