MİSTİSİZM VE TASAVVUF FELSEFESİNDE HİKMET DİLİ

Yıl 2020, Sayı: 72, 93 - 123, 15.12.2020

Mehmet Kasım Özgen

Öz

İnsan sosyal ve manevi bir varlıktır. Aynı zamanda insan kendini “olgunlaştırma” ve “öteki” ile birlikte yaşama” eğilimine doğuştan sahiptir. Bir başka deyişle insan bu yetileriyle kâmil insan olmak için hikmet ve hayat sahibi olmak zorundadır. İnsanı olgunlaştıran bir dil ancak hikmet dilidir. İnsan aynı zamanda kendini yetkinleştirmek isteyen bir varlıktır. Bütün mistik ve felsefi geleneklerde bu yetkinleşme serüvenin düşünce özeti vardır. Yetkinleşme veya benliğin erdemli ve hikmet sahibi olmasını sağlayan da yine dil yetisidir. Dil, anlamı taşıyan ve düşünceyi aktaran bir yetkinleştirici bir araçtır. Ancak insan sadece fiziksel bir varlık (düşünce) değil; aynı zamanda metafiziksel (mana/hikmet sahibi) bir varlıktır. Hikmet dilinde söz iki yönlüdür. Birinci yönünde söz, zihnin dille ürettiği anlamlı seslerdir. İkinci yönden ise logosu çağrıştıran metafizik bir boyuta sahiptir. Söz/kelam/hikmet bilinmeyen ve görülmeyen bir dünyadan görünür ve dünyaya taşar. Eğer zihin, kendini metafizik söze/hikmete uygun bir hale getirebilirse, o, kendi iç dünyasını da hikmet dili olarak inşa edebilir. Ancak bunun için sözü dinleme becerisine sahip olmak gerekir ki sözün gücü zihinde inkişaf edebilsin. Söz, eğer dinlenirse, hakikatin en büyük kılavuzudur. Çünkü yetkin söz hikmettir. Muhasibi’nin de dediği gibi, dinlemeyi öğrenmek hikmetin başıdır. Heidegger aynı düşünceyi “kulağımız en ontolojik organımızdır” şeklinde ifade eder. Sözü dinleme becerisi geliştikçe, hikmetin gücü zihinde ve dilde etkisini göstermeye başlar.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf Felsefesi, Mistisizm, Dil Felsefesi, Hikmet Dili

LANGUAGE OF WISDOM IN MYSTICISM AND PHILOSOPHY OF TASAVVUF

Öz

Human being has social and spirtual qualities. He has natural ability for self development and social connectedness with the “other”. Human being must survive and learn to be wise with such qualities. Considering the fact that human has a tendency for self-realisation, language of wisdom can provide what human being needs for mental and spirtual development. The process of self-realization has certain references in mystical and philosophical tradition. The self-realization and wisdom become perfect only with the ability of language which is a powerful means for the transformation of idea and meaning. Yet, human being is both physical and metaphysical being. The language of wisdom has two different kinds of speech. The first one is the mental production and enunciation of the words (voices/sounds). The second one has metaphysical quality that resonates logos. Words, speech and wisdom display themselves from the invisible space and they outpoure to the visible world. If the mind can transform itself to the level of metaphysical understanding, the language of wisdom can be achieved. This is accessible only if one is able to listen to and hear the voive of wisdom. Once it is heard, the voice becomes revealation. The wisdom is perfect word. As Muhasibi says: “to learn hearing/listening is the first step to wisdom”. Heideger refers to the same thing: “ears are true and silent voice of smystery”. Once the power of hearing develops, the wisdom becomes more visible in the mind and language of man.

Anahtar Kelimeler

philosophy of tasavvuf, mysticism, philosophy of language, philosophy of aphism

Kaynakça

• Aristoteles, Poetika, Çev. Ömer Aygün, İş bankası Yayınları, İstanbul, 2019 Attar, Feridü’d-din Mantıku’t-Tayr, Çev. Mustafa Çiçekler, Kaknüs Yayınları İstanbul, 2006
• Ayni, Mehmet Ali, Tasavvuf Tarihi, Sadeleştiren: H. Rahmi Yananlı, İstanbul, 2000
• Cassirer, Ernest, Dil ve Mit, Çev. Onur Kuzgun, Pinhan Yayınları, İstanbul, 2017
• Chittick, William C. İbn-i Arabi’nin Metafiziğinde Hayal, Çev. Ömer Saruhanlıoğlu, Okyanus Yayınları, İstanbul, 2016
• Dilts, Robert, Dil İllüzyonları, Çev. Volkan Çubukçu, Türkiye İş bankası, Yayınları, İstanbul, 2008 s.19
• Ebu Said Ebu’l Hayr, Rubailer, Çev. Mehmet Kanar, Şule Yeğinler, 2013, El- Muhasibi, er- Riayae li Hukukillah, Çev. Abdülhakim Yüce, Işık Yayınları, İstanbul, 2012
• Ellul, Jacques, Sözün Düşüşü, Çev. Hüsamettin Arslan, Paradigma, İstanbul, 2015
• Eşrefoğlu Rumi, Müzekkin- Nüfus, Hazırlayan, Abdullah Uçman, İnsan Yayınları, İstanbul, 2007
• Gazali, Ahmet, Sevanihu’l-Uşşak, Aşıkların Halleri, Çev. T. Koç, M. Çetin, Hece Yayınları, İstanbul 2008
• George Lakoff- Mark Johnson, Metaforlar, Hayat, Anlam ve Dil, Çev. Gökhan Yavuz Demir, İthaki yayınları, İstanbul, 2015
• Goody, Jack, Mit, Ritüel ve Söz, Çev. Damla Sezgi, Küre Yayınları, İstanbul, 2017. Hallac-ı Mansur, Divan-ı Hiç, Çev. Cavit Mukaddes, Sub Yayınları, İstanbul 2018
• Hemedani, Hace Yusuf, Rütbetü’l Hayat/Hayat Nedir, Çev. Necdet Tosun, İnsan Yayınları, İstanbul, 2016
• Hemedani, Aynülkudat, Temhidat, Aşk ve Hakikat Üzerine Konuşmalar, Çev. Halil Baltacı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2015
• Herakleitos, Fragmanlar, Çev. Erdal Yıldız, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2016 Herlihy, John A. Ruhun Sınır Bölgeleri, Çev. Abdüllatif Tüzer, İnsan Yayınları, İstanbul, 2019
• Hucrivi, Keşfu’l –Mahcub, Çev. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2010
• Hünkar Hacı Bektaş Veli, Makalat, Hazırlayanlar. A. Yılmaz. M. Akkuş. A. Öztürk, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2011.
• İbn Münevver, Muhammet Tevhidin Sırları, Çev. Süleyman Uludağ; Kabak Yayınevi, İstanbul 2003
• İbni Sina, Tufeyl, Hay bin Yakzan, Çev. Ahmet Özalp, Yapı Kredi Yayınları İstanbul, 1996
• Iraki, Fahreddin, Lemaat, Aşk Metafiziği, Çev. Ercan Alkan, Hayy kitap, İstanbul, 2012
• Jung, C.G., İnsan ve Sembolleri, Çev. Ali Nahit Babaoğlu, Okyanus Yayınları, İstanbul, 2009
• Longinus, On the Sublime, https://www.gutenberg.org/files/17957/17957-h/17957-h.htm, 05.11.2019.
• Mead, George Herbet, Zihin, Benlik ve Toplum, Çev. Yeşim Erdem, Heretik Yayınları, Ankara, 2017
• Morris, James Winston, Kalp Aynası, Manevi Aklın Keşfi, Çev. Mustafa Çakmaklı oğlu, İnsan Yayınları, İstanbul
• Murray, Edward l., Muhayyileye Dayalı Düşünmek, Çev. Yusuf Kaplan, Açılım Kitapevi, İstanbul, 2008
• Nasır-ı Hüsrev, Dostlar Sofrası, Çev. Mehmet Kanar, Şule Yayınları, İstanbul, 2015
• Nesefi, Azizüddin, Tasavvufta İnsan Meselesi/ İnsan-ı Kamil, Çev. Mehmet Kanar, Dergâh, İstanbul, 2018
• Nifferi, Abdülcabbar, Mevakıf, Çev. Nurullah Koltaş, Büyüyen din Yayınları, İstanbul, 2017
• Özgen, Mehmet Kasım, “İbni Arabi’de Tahayyül Kavramı”, Uluslararası İbnü’l Arabi Sempozyumu, İnönü Üniversitesi, 2018
• Özgen, Mehmet Kasım, Klasik Türk Düşüncesinde Erdem ve Hikmet Anlayışı, Bilim name XLI, 2020/1
• Özgen, Mehmet Kasım, Gılgamış Destanında ve Mistisizimde İçsel Yolculuk, Erciyes Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Kare Dergisi, cilt 9, 2020
• Öztürk, Yaşar Nuri, Hallac-ı Mansur ve Eseri, Yeni Boyut, İstanbul, 2007
• Parmedines, Fragmanlar, Çev. Y. Gurur Sev, Pinhan Yayınları, İstanbul, 2019
• Rena Guenon, İslam Maneviyatı ve Taoculuğa Toplu Bakış, Çev. Mehmet Kanık, İnsan Yayınları, İstanbul 2016
• Sartre, Jean- Paul İmgelem, Çev. Alp Tümertekin, İthaki, İstanbul, 2009.
• Seyyid Burhaneddin Muhakkık-ı Tirmizi, Maarif, Çev. Ali Rıza Karabulut, Mektebe Yayınları, Kayseri, 1995
• Sipehsalar Feridun, Bin Ahmet, Hz. Mevlana’dan İşittiklerim, Çev. Ahmed Avni Konuk, Sufi kitap, İstanbul 2017
• Stace, Walter T., Mistisizm ve Felsefe, Çev. Abdüllatif Tüzer, İnsan Yayınları, İstanbul, 2004
• Sultan Veled, Rubailer, Çev. Veis Değirmençay, Kastuba Kitap, İstanbul, 2010 Sühreverdi, Şehabettin, Cebrail’in Kanat Sesi, Sembolik Hikâyeler, Çev. Sedat Baran, İstanbul, 2006
• Şebüsteri, Mahmud, Gülşen-i Raz, Çev. A. Gölpınarlı, Türkiye İş Bank Yayınları, İstanbul, 2011
• Şihabeddin, Suhreverdi, Nur Heykeleri, Tasavufun Kelimesi, Burçlar Risalleri, Çev. A. Kamil Cihan, Salih Yalın, Litera Yayıncılık, İstanbul 2017
• Şirazi, Sadi, Gülistan, Çev. Mehmet Kanar, Şule Yayınları, İstanbul, 2003
• Tebrizi, Şems, Makalat, Çev. Mehmet Nuri Gençosman, Ataç Yayınlar, İst. 2009
• Tirmizi, Hakim, Kalbi Nefsin Esaretinden Nasıl Kurtarırız, Çev. Zahit Tiryaki, Hayy Kitap, İstanbul. 2013.
• Tirmizi, Hakim, Kalbin Anlamı, Çev. Ekrem Demirci, Hayy Kitap, İst. 2013.
• Vygostsky, Lev S. Düşünce ve Dil, Çev. Burak Erdoğdu, Roza Yayınları, İstanbul, 2018,
• Zaken, Avner Ben, Hay bin Yakzan’ı Okumak, Çev. Yavuz Alogan, İthaki Yayınları, İstanbul, 2015