MEHMET İZZET BEY’İN BİLİNMEYEN BİR ESERİ: MEDRESE-İ ALİYYE FELSEFE DERSLERİ BİRİNCİ KİTAB İLM-İ RUH

Yıl 2020, Sayı: 72, 198 - 238, 15.12.2020

İrfan Görkaş

Öz

Mehmet İzzet Bey (ö.1930) modern Türk felsefesinin öncü isimlerinden birisidir. Galatasaray Lisesinden mezun olduktan sonra Hukuk Fakültesine kaydolmuş, mezun olmadan Fransaya Sorbon Darulfünunu’a eğitim için gönderilmiştir. Mezun olup olmadığı tartışılsa da kendi üniversite intisabına vesile olan A.Adıvar’a ve eseri İlm-i Ruh’a göre Sorbon mezunudur. Üniversiteye intisab etmeden önce Hilal-ı Ahmer kâtipliği ve Dârulhilâfetilaliyye Medresesi felsefe müderrisliği yapmış, burada felsefe dersleri vermiş, verdiği bu derslerde felsefeye giriş dersi olarak İlm-i Ruh’u okutmuştur. Mehmet İzzet, idealist bir düşünürdür ve o idealistliğini yazdığı eserlerinde tezahür ettirmiştir. Yine hakkında yazılan biyografilerde felsefe tarihçiliğinden ahlak müderrisliğine geçtiği söyleniyorsa da, Dârulfünûn’da o sırasıyla Fransızca dersleri, ahlak dersleri, ictimaiyat dersleri ve felsefe tarihi dersleri vermiştir. Onun felsefe tarihçiliği, ahlak ve ictimayat hocalığı, yaptığı ahlak tercümeleri bilinmektedir. Onun Dârulfünûn öncesi felsefe hocalığı, Dârulhilafetilaliyye Medresesi hocalığıdır ve hocalığı ile okuttuğu dersler bilinmemektedir. Yine onun ilm-i ruh adlı eseri, hakkında yazılan biyografilerde belirtilmemektedir. O nedenle bizim bu yazımız, Dârulhilafetilaliyye Medresesindeki felsefe müderrisliğine ve onun bilinmeyen eseri İlm-i Ruh üzerine odaklanmaktadır. İlm-i Ruh, Mehmet İzzet’in Dârulhilafetilaliyye Medresesinde verdiği Felsefe Dersleri Birinci Kitab İlm-i Ruh adlı eserdir. Biz, Mehmet İzzet Bey’in adından söz edilmeyen “Felsefe Dersleri Birinci Kitab İlm-i Ruh” çalışmasına, meşrutiyet dönemi Türk felsefesi üzerine yaptığımız okumalarımız sırasında mutlu bir tesadüf sonucu rastladık. Eser, yazarın medreselilere verdiği felsefe derslerinde okuttuğu ‘felsefeye giriş’i, diğer adıyla dönemin dört felsefe disiplininden ilkini oluşturmaktadır. Bilebildiğimiz kadarıyla bu eserden bugüne kadar herhangi bir akademik ortamda, yayınlanmış veya yayınlanmamış eserleri arasında söz edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam düşüncesi, Mehmet İzzet Bey,, felsefe dersleri,, ilm-i ruh,, şuur.

Kaynakça

• Babanzade, Ahmet Naim. Hikmet Dersleri. Dârulhilâfe: Matbaa-i Hukukiyye, 1329.
• Bircan, Ufuk. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Türk Düşünürü: Mehmet İzzet”, Dicle İlahiyat Dergisi (DİD). 2018: 22.
• Dârulfünûn Edebiyat Fakültesi. 1335-1336 Sene-i Tedrisiyesi İkinci Şuhuru Dersiyesi Talebe Rehberi. Şehzadebaşı: Evkaf Matbaası, 1335.
• Dârulfünûn Edebiyat Fakültesi. 1335-1336 Sene-i Tedrisiyesi İlk Devre Dersiyesi Talebe Rehberi. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1335.
• Dârulfünûn Edebiyat Fakültesi. 1337-1338 Sene-i Dersiyesine Aid Talebe Rehberi. İstanbul: Matbaa-i Amira, 1337.
• Darulfünûn-ı Şâhane Nizamnamesi. neşr. Seyyid Mehmet Tahir. Dârulhilâfetilaliyye: Matbaa-i Tahiriyye, 1318.
• Değirmencioğlu, Mahmut Coşkun. Mehmet İzzet (1891-1930) ve Ulusalcı Sosyal Felsefesi. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002.
• Dölen, Emre. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Darulfünûnda İlahiyat Öğretimi”, Darulfünûn İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri. İstanbul: 2010.
• Görkaş, İrfan. “19.Yüzyıl Türkiyesinde İlk Felsefe Disiplinin Osmanlıcası”, Bütün Yönleriyle Osmanlıca ve Mirası Sempozyumu Bildiriler. Ankara: Kırıkkale Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Yayını, 2016: 577-590.
• Görkaş, İrfan. 19.Yüzyıl Osmanlıda Felsefe Mehmet Arif Bey’in Felsefî Görüşleri. Ankara: Berikan Yayınevi, 2015.
• İstanbul Dârulfünûnu. 1338-1339 Sene-i Dersiyesine Aid Talebe Rehberi. Şehzadebaşı: Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1338.
• İstanbul Dârulfünûnu. 1339-1340 Sene-i Dersiyesine Aid Talebe Rehberi. İstanbul: Matbaa-i Âmira, 1339.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Felsefe-Hikmet, Birinci Kitab İlmü'n-nefs. Dârulhilâfe: Matbaa-i Âmire, 1333.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Muhtasar Felsefe-i Ula, Philosophie Premiere. Babıali: Hukuk Matbaası, 1329.
• İzzet, Mehmed. Felsefe Dersleri Birinci Kitab İlm-i Ruh. Dârulhilâfetilaliyye: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Topaloğlu, Aydın. “Mehmed İzzet”, İslam Ansiklopedisi 28. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2003: 492-493.
• Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Dârulfünûnu. 1341-1342 Sene-i Dersiyesine Aid Talebe Rehberi. İstanbul: Yeni Matbaa, Trsz.
• Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Dârulfünûnu. Talebe Rehberi 1926-1927. İstanbul: Yeni Matbaa, Trsz.