MUHYİDDİN EL-KÂFİYECİ’NİN EL-HİDÂYE Lİ-BEYÂNİ’L HÂLK VE’T-TEKVÎN ADLI ESERİNİN NEŞRİ, TERCÜME VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 75, 87 - 117, 15.07.2022

Ömer Ali Yıldırım , Kenan Şeker

Öz

Muhyiddin el-Kâfiyeci Manisa’nın Saruhan ilçesinde doğmuş ve döneminde Manisa, Kütahya, Bursa gibi şehirlerdeki medreselerde ilköğrenimi görmüştür. Döneminin önde gelen hocaları arasında yer alan Molla Fenârî, Muhammed el-Hâfî el-Herevî, Şeyh Vâcid, Muhammed el-Bezzâzî el-Kerderî ve eş-Şems b. ‘Anezî gibi isimlerden ders almıştır. Anadolu’da yetiştikten sonra Kırım, Suriye ve Mısır gibi bölgelere seyahat etmiş son olarak Kahire’ye yerleşmiştir. Kahiredeki medreselerde hocalık yapmış ve birçok öğrenci yetiştirmiştir. Öğrencileri arasında İslam tarihinin önemli simalarından olan Süyûtî ve Sehâvî özellikle dikkat çekmektedir. Her iki isim de hocalarının hayatına dair bazı bilgileri aktarmışlardır.
Kâfiyeci döneminde hem dilbilimleri, kelam, mantık ve felsefe gibi akli ilimlerde hem tefsir, hadis gibi dini ilimlerde en fazla öne çıkan isimlerden olmuştur. Hanefi – Mâtürîdî bir çizgiye sahip olan müellif yaşadığı dönemde Hânefîlerin imamı olarak kabul edilmiştir. Öğrencileri hocaları Kâfiyeci’nin aralarında özellikle akli ilimler sahasına ait olan toplamda yüzden fazla eser yazığını söylerler. Bu çalışmada Kâfiyeci’ye ait olduğunu kabul ettiğimiz el-Hidâye li-beyâni’l-halk ve’t-tekvîn adlı çalışmanın inceleme, değerlendirme, neşr ve tercümesini yapmaya gayret ettik. Eser konu itibariyle Mâtürîdî ve Eş‘arîler arasında önemli bir tartışma meselesi olan tekvin ve yaratma konusu hakkındadır. Hem konuya dair bir inceleme hem de konu bağlamında eserin değerlendirmesini yapmaya gayret ettik. Çalışmamızda eserin günümüzde tespit edebildiğimiz tek nüshası olan Kahire’deki Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye’deki nüshayı esas aldık.

Anahtar Kelimeler

Kelam, İslam Felsefesi, Kâfiyeci, yaratma, tekvin, mükevven

Publication, Translation and Evaluation of Muhyiddīn al-Kāfiyajī's work named al-Hidāya li bayān al-khalq wa’l-takwīn

Öz

Muhyiddin al-Kāfiyajī was born in Saruhan district of Manisa and received primary education in madrasahs in the region cities such as Manisa, Kutahya and Bursa. He took lessons from such as Mollā Fanārī, Muhammed al-Hāfī al-Harawī, Shaikh Wājid, Muhammed al-Bazzāzī al-Kardarī and Shams b. ‘Anazī who were among the outstanding teachers of his time. After growing up in Anatolia, he traveled to regions such as Crimea, Syria and Egypt and finally settled in Cairo. He taught in madrasahs in Cairo and trained many students. Among his students, Suyūtī and Sahāvī, who are important figures in the history of Islam, draw attention in particular. Both names conveyed some information about the life of their master.
During his period, he became one of the most prominent scholars in linguistics, theology, logic and philosophy, as well as in religious sciences such as tafsīr and hadith. al-Kāfiyajī, who has a Hanafī-Māturīdī line, was accepted as the imam of the Hanafīs during his lifetime. His students say that their teacher wrote more than a hundred works in total, especially belonging to the field of ‘aqlī (philosophical and intellectual) sciences. In this study, we tried to analyze, evaluate, and translate his work called al-Hidāya li bayān al-khalq wa’l-takwīn, which we accept to belong to al-Kāfiyajī. The work is about the subject of creation and takwīn, which is an important issue of discussion between Māturīdī and Ash'arīs. We have tried to make both an examination of the subject and an evaluation of the work in the context of the subject. In our study, we have taken as a basis the only copy of the work that we can identify today, the copy in Dār al-Kutub al-Misriyya in Cairo.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Islamic Philosophy, al-Kāfiyajī, creation, takwīn, mukawwan

Kaynakça

• Aliyyül Kârî. İmam Âzam Fıkh_ı Ekber Aliyyül_Kârî Şerhi. Çeviren Yunus Vehbi Yavuz. 3. bs. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Aykaç, Mustafa. “Osmanlı Kelâmında Mâtürîdîlik Vurgusu: Şehu’l-‘Akâid Haşiyelerindeki Tekvin Tartışmaları Bağlamında Bir İnceleme”. Kader 18, sy 1 (2020): 1-30.
• Az, Mehmet Ata. “Ilâhî Sıfatların Mâhiyeti ve Gerçekligi Meselesi”. İçinde Klasik ve Modern Metinlerle Din Felsefesi Dersleri, 1. bs, 267-304. İstanbul: İz, 2021.
• ______. “Tanrı’nın Sıfatları”. İçinde Din Felsefesi, 121-38. Ankara: Bilay, 2018.
• Brockelmann, Carl. Gechichte Der Arabischen Litteratur Vol.2 Supplement Band. Leiden: E.J. Brill, 1938.
• Cehdânî, Abdu’l-Vâhid. el-’Allâmetü Muhyî’d-dîn el-Kâfiyecî (Hayâtühü ve musannâfâtühü). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1971.
• Emecan, Feridun. “Saruhanoğulları”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36:170-73. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009.
• Gökbulut, Hasan. “Kâfiyeci”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24:154-55. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
• Gömbeyaz, Kadir. “Onyedinci Yüzyıl Osmanlı’sında Bir Fıkh-ı Ekber Çevirisi: Ebû Ahmedzâde ve Terceme-i Fıkh-ı Ekber’i”. İslam Tetkikleri Dergisi 11, sy 1 (2021): 71- 106. İbn Furek, Muhammed b. Hasan. Makâlâtüş-Şeyhi Ebi’l-Hasan el-Eş’ârî. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2005.
• İsfehânî, el-Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Marife, t.y.
• Kâfiyeci, Muhyiddin Ebû Abdullah. “el-Hidâye libeyâni’l-halk ve’t-tekvîn”. Kahire, t.y. 395. Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• _______. Kitâbû’t-Taysîr fî kavâidi ’ilmi’t-tafsîr. Çeviren İsmail Cerrahoğlu. 2. bs. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1989.
• _______. Seyfü’l-mülûk ve Seyfü’l-kudât: Kâfiyeci’nin Siyaset Nameleri (İnceleme, Eleştirmeli Metin, Çeviri). Haz. Nail Okuyucu, Ed. Özgür Kavak, Hızır Murat Köse. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Kaş, Murat. “Mustafa Şevket Efendi’nin Risalesi Işığında Zihin, Hâriç ve Nefsü’l-Emr Kavramlarının Analizi”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 1, sy 1 (2014): 58-87.
• Kılıç, Hulusi. “İbnü’l-Hâcib”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21:55-58. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Koca, Ferhat. “İbnü’l-Hümâm”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21:87-90. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr el-. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. Çeviren Bekir Topaloğlu. 3. bs. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2005.
• Mehmet Tâhir, Bursalı. Osmanlı Müellifleri. Editör Ali Fikri Yavuz ve İsmail Özen. C. 1. 3 c. İstanbul: Meral Yayınevi, t.y.
• Nesefî, Ebu’l-Mu’în. Tabsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. 2. bs. C. 1. 2 c. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Özkan Halit. “Süyûtî”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Râzî, Fahreddin er-. el-Metâlibü’l-’âliyye mine’l-’ilmi’l-İlâhiyye. C. 3. 9 c. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabi, 1987.
• ———. Muhassalu ’efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müte’ahhirîn mine’l-’ulemâi ve’l-hukemâi ve’l-mütekellimîn. Kahire: Mektebetü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye, t.y.
• ———. Münâzarât: Dînî ve Felsefî Tartışmalar. Çeviren Ömer Ali Yıldırım. İstanbul: Litera, 2021.
• Sâbûnî, Nûreddîn es-. El-Kifâye fî’l-hidâye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2014.
• Sehâvî, Şemseddin. eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsiʿ. C. 7. 12 c. Beyrut: Dâru’l-Cîl, t.y.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. Editör Nuri Akbayar. C. 4. 6 c. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Buġyetü’l-vuʿât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nüḥât. C. 1. Kahire: Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâhu, 1964.
• Taşköprülüzâde, Ahmet Efendi. eş-Şakâ’iku’n-nu’mâniyye fî ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye = Osmanlı Âlimleri (Çeviri-Eleştirmeli Metin). Editör Derya Örs. Çeviren Muhammet Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Tehanevi, Muhammed b A’la b Ali el-Faruki el-Hanefi. Keşşafu ıstılahati’l-fünun ve’l-ulum. C. 1. 2 c.; Beyrut : Mektebetu Lübnan, 1996.
• Yar, Erkan. “Allah’ın İsimlerinin İnsanın Kişilik Gelişimine Etkisi”, 1:163-82. Ordu, 2016.