FÂRÂBÎ’DE İLK AKIL’DAN ERDEMLİ BİRLEŞMİŞ MİLLETLERE

Yıl 2023, Sayı: 77 - EK, 103 - 135, 29.10.2023

Murat Sultan Özkan

https://doi.org/10.58634/felsefedunyasi.1183304

Öz

Fârâbî, İslam düşüncesinde siyaset bilimi ve siyaset felsefesinin kurucusudur. O, siyaset bilimi ve felsefesini metafizik bir temel üzerinde inşa etmiştir. Bu disiplinlerdeki görüşlerini Etkin Akıl üzerinden İlk Akl’a bağlamıştır. Etkin Aklı ayüstü ve ayaltı alemleri birbirine bağlayan aşkın özne olarak değerlendirmiştir. Ayaltı alemdeki en yetkin olumsal varlık olan insan Etkin Akıl aracılığı ile ayüstü aleme erişmekte ve akli ilkeleri kavramaktadır. Akılsal ilkeleri ise ancak potansiyel akıl seviyesinden kazanılmış akıl düzeyine ulaşanlar kavrayabilir. Fârâbî’ye göre peygamberler ileri düzeyde gelişmiş hayal gücüyle filozoflar da akıl gücüyle Etkin Akla ulaşıp ondan bilgi edinmektedirler. Filozoflar kazanılmış akıl gücüyle akılsal ilkeleri kavradıklarından ahlaki erdemleri ve hukuksal normları doğrudan kavrarlar. Ancak böyle bir yetkinliğe sahip olan filozof toplumların kurucu önderi olabilir. Kurucu önder ve ardılları Etkin Akıl ile bütünleşerek akli ilkelere ulaştıklarından evrensel doğrulara vakıf olurlar. Onlar bu sayede küçük, orta ve büyük toplumları gerçek mutluluğa ulaştırırlar. Gerçek mutluluğun ne olduğunu bilen ve ona göre yaşayan toplumlar erdemli toplumlardır. Fârâbî, erdemli toplumları küçük, orta ve büyük toplum olarak üçeve ayırarak inceler. Küçük toplum şehir, orta toplum erdemli şehirlerin oluşturduğu millet ve büyük toplum da erdemli milletlerin oluşturduğu birliktir. Fârâbî, en yetkin toplum olarak erdemli birleşmiş milletler olduğunu söylemiş, açık ve seçik bir şekilde birleşmiş milletler fikrini ileri sürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Fârâbî, Akıl, Etkin Akıl, Kurucu Önder, Erdemli Birleşmiş Milletler

From First Reason to the Virtuous United Nations in Al-Farabi

Öz

Farabi is the founder of political science and political philosophy in Islamic thought. He built his political science and philosophy on a metaphysical basis. He connected his views in these disciplines to First Mind through Active Mind. Farabi evaluated the active mind as the transcendent subject that connects the superlunar and sublunar realms. The human being, who is the most perfect contingent being in the sublunar realm, reaches the superlunar realm through the Active Mind and comprehends rational principles. Intellectual principles can only be grasped by those who have reached the level of acquired intelligence from the potential level of intelligence. According to Farabi, prophets reach the Active Mind with their highly developed imagination and philosophers with the power of reason and gain knowledge from it. Philosophers directly grasp moral virtues and legal norms, as they grasp rational principles with the acquired power of reason. Only a philosopher who has such competence can be the founding leader of society. Since the founding leader and his successors have reached the rational principles by integrating with the Active Mind, they become aware of the universal truths. In this way, they lead small, medium, and large societies to real happiness. Societies that know what true happiness is and live according to it are virtuous. Farabi examines virtuous societies by dividing them into three small, medium, and large societies. A small society is a city, a middle society is a nation formed by virtuous cities, and a large society is a union of virtuous nations. Farabi saw the virtuous united nations as the most competent society and put forward the idea of united nations clearly and distinctly.

Anahtar Kelimeler

Al-Farabi, Intellect, Active Mind, Founding Leader, Virtuous United Nations

Kaynakça

• Ağaoğulları, M. A., Köker, L. (2009). Kral-Devlet ya da Ölümlü Tanrı (4. bs.). Ankara: İmge Kitabevi. Ağaoğulları, M. A., Köker, L. (2011). İmparatorluktan Tanrı Devletine (7. bs.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Arsal, S. M. (1945). “Fârâbî’nin Hukuk Felsefesi,” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 10 (3-4), ss. 620-634.
• Arslan, A. (2013) İslâm Felsefesi Üzerine, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Arslan, A. (2018). “Ortaçağ İslam ve Batı Dünyasında Siyaset,” Mutluluğun Kazanılması (3. bs.) çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, ss. V-XXVII.
• Aydınlı, Y. (2017). Fârâbî’de Tanrı- İnsan İlişkisi (5. bs.), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Bayraklı, B. (2000). Fârâbî’de Devlet Felsefesi, İstanbul: Şehir Yayınları.
• Bayraktar, M. (1998). İslam Felsefesine Giriş, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cevizci, A. (2001). Ortaçağ Felsefesi Tarihi (2. bs.), Bursa: Asa Kitabevi.
• Çilingir, L. (2009). Fârâbî ve İbn Haldun’da Siyase, Ankara: Araştırma Yayınları.
• Ebenstein, W. (2005). Siyasi Felsefenin Büyük Düşünürleri (4. bs.), çev. İsmet Özel, İstanbul: Şule Yayınları.
• Fahri, M. (2014). İslâm Felsefesi Kelâmı ve Tasavvufuna Giriş (5. bs.), Çev. Şahin Filiz, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Fârâbî, E. N. (2015a). İdeal Devlet/ El-Medînetü’l Fâzıla (7. bs.), çev. Ahmet Arslan, Ankara: Divan Kitap.
• Fârâbî. (2015b). Kitâbu’l- Hurûf/Harfler Kitabı, çev. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Fârâbî, E. N. (2017a). Es- Siyâsetü’l- Medeniyye veya Mebâdi’ül Mevcûdât (3.bs.), çev. M. S. Aydın, A. Şener ve M. R. Ayas, İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Fârâbî. (2017b). Fârâbî’nin İki Eseri Siyaset Felsefesine Dair Görüşler/Fusûlü’l-Medeni ve Tenbîh ‘Alâ Sebîli’s-Sa’âde (3. bs.), çev. Hanifi Özcan, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Farabî. (2018). Mutluluğun Kazanılması (3. bs.), çev. Ahmet Arslan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Fârâbî. (2019a). Ebu Nasr, Kitâbü’l-Mille/ Din Üzerine, çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Farabî. (2019b). İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Fur, L, L. (1940). XVII inci Asırdanberi Tabiî Hukuk Nazariyesi ve Modern Doktrin, çev. Nihat Raif Erim, İstanbul: Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası.
• Grotius, H. (2011) Savaş ve Barış Hukuku, çev. Seha L. Meray, İstanbul: Say Yayınları.
• Habermas, J. (2005). “İki Yüz Yıl Sonrasından Geriye Bakışın Kazanımıyla Kant’ın Ebedi Barış İdesi,” Sonsuzluğun Sınırında: Immanuel Kant, Efe Çakmak, Ed., Yapı Kredi Yayınları, Cogito, Sayı, 41-42.
• Hammond, R. (2001). Fârâbî Felsefesi ve Ortaçağ Düşüncesine Etkileri, çev. G. Küken ve U. Nutku, İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti.
• Kant, I. (1960). Ebedî Barış Üzerine Felsefî Deneme, çev. Yavuz Abadan ve Seha L. Meray, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Kant, I. (2002). Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi (3. bs.), çev. İonna Kuçuradi, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Korkut, Ş. (2018). Fârâbî’nin Siyaset Felsefesi Kökenleri ve Özgünlüğü (2. bs.), Ankara: Atlaskitap.
• Mücahit, H. T. (2012). Fârâbî’den Abduh’a Siyasî Düşünce (3. bs.), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Olguner, F. (1999). Fârâbî, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özden, H. Ö. (2014). Resimli Türk Düşünce Tarihi, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
• Özden, H. Ö. (2015). İbn Sînâ- Descartes Metafiziği (2. bs.), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özden, H. Ö. (2017). İslâm Felsefesi Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Palabıyık, M. S., Yıldız, A. (t.y.), Avrupa Birliği, Ankara: ODTU Yayıncılık.
• Rosenthal, E. I. J. (1996). Ortaçağ’da İslâm Siyaset Düşüncesi, çev. Ali Çaksu, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Tannenbaum, D., Schultz, D. (2007). Siyasî Düşünce Tarihi Filozoflar ve Fikirleri (3. bs.), cev. Fatih Demirci, Ankara: Adres Yayınları.
• Toktaş, F. (2009). Fârâbî’de Ahlak ve Siyaset, Samsun: Etüt Yayınları.
• Toktaş, F. “İslam Siyaset Düşüncesinin İnşacısı Fârâbî. İslam Felsefesi, Bayram Ali Çetinkaya, Ed., Ankara: Grafiker Yayınları.
• Türker-Küyel, M. (2017a). “Fârâbî, Hikmet ve Kutadgu Bilig,” İslâm Düşünürleri: Fârâbî Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri- II, Şeyma Dilmaç, Haz., Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Türker-Küyel, M. (2017b). “Felsefenin Tarifinde ve Tarihinde Bir Kaynak Olarak Fârâbî,” İslâm Düşünürleri: Fârâbî Prof. Dr. Mübahat Türker Küyel Makaleleri- II, Şeyma Dilmaç, Haz., Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Türker-Küyel, M. (2018a). “İbn-i Sînâ’nın al- Akl al- Faal’ine Bir Adım OlarakFârâbî’de Siyaset,” İslam Düşünürleri (Hârezmî, İbn-i Sînâ, Beyrûnî, Gâzâlî) Prof. Dr. Mübahat Türker Küyel Makaleleri- III, Şeyma Dilmaç, Haz., Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Türker-Küyel, M. (2018b)“Kut, Fârâbî ve İbn-i Sînâ’daki al- Akl al- Faal için Bir Temel Oluşturabilir Mi?” İslam Düşünürleri (Hârezmî, İbn-i Sînâ, Beyrûnî, Gâzâlî) Prof. Dr. Mübahat Türker Küyel Makaleleri- III, Şeyma Dilmaç, Haz., Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2015). İslam Felsefesi Eski Yunan’dan Çağdaş Düşünceye Kaynakları ve Etkileri (6. bs.), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Yıldırım, E. (2016). “Kalıcı Barışın Özlemi Üzerine,” Immanuel Kant Muğla Üniversitesi Uluslararası Kant Sempozyumları Bildirileri, Nabil Reyhan, Ed., İstanbul: Vadi Yayınları, 513-522.