Dış Ticaretin, Kamu Harcamaları, Reel Döviz Kuru, Para Arzı ve İşsizlikle İlişkisi: Türkiye Üzerine Ekonometrik Bir Analiz (2006-2020)

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 4, 834 - 848, 31.12.2021

Suleiman Hamoud Murshed Ahmed , Ali Konak

https://doi.org/10.29106/fesa.1011161

Öz

Bu çalışmada, Türkiye ekonomisi için ithalat ve ihracat ile kamu harcamaları, reel döviz kuru, para arzı ve işsizlik oranı arasındaki ilişkilerin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda da bahse konu olan değişkenler aralarındaki ilişkiler, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası EVDS’ den aylık olarak elde edilen 2006:1 - 2020:8 dönemine ait veriler kullanılarak, ADF ve PP durağanlık testleri, Johanson Eşbütünleşme analizi, VAR modeline dayalı Hata düzeltme modeli VECM ve son olarak Wald ve Toda-Yamamoto nedensellik testleri ile analiz edilmiştir. Yapılan analiz neticesinde elde edilen ampirik sonuçlara göre ithalat ile kamu harcaması arasında kısa dönemde çift yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunurken, uzun dönemde ithalattan kamu harcamasına yönelik bir nedensellik bulunduğu tespit edilmiştir. İthalat ile reel döviz kuru arasındaki nedensellik ilişkisine bakıldığında hem kısa ve hem de uzun dönemde tek yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmaktadır ve ilişkinin yönünün reel döviz kurundan ithalata doğrudur. Son olarak ithalat ile para arzı ve işsizlik aralarındaki nedensellik ilişkileri de hem kısa ve hem de uzun dönemde çift yönlü olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca yine yapılan analizler neticesinde ihracat ile kamu harcamaları arasında hem kısa hem de uzun dönemde tek yönlü bir ilişkinin bulunduğu ve bu ilişkinin yönünün kamu harcamalarından ihracata doğru olduğu tespit edilmiştir. İhracat ile reel döviz arasındaki nedensellik ilişkisine bakıldığında da yine hem kısa hem de uzun dönemde tek yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmaktadır ve ilişkinin yönü, reel döviz kurundan ihracata doğrudur. Ayrıca ihracat ile para arzı arasında hem kısa hem de uzun dönemde çift yönlü bir nedensellik ilişki bulunurken, ihracat ile işsizlik arasındaki nedensellik ilişkisi ise hem kısa hem de uzun dönemde tek yönlü olarak gerçekleşmiştir ve söz konusu ilişkinin yönü ihracattan işsizliğe doğru olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İthalat, İhracat, Reel Döviz Kuru, Kamu Harcaması, Nedensellik Testi.

The Relationship of Foreign Trade with Public Expenditures, Real Exchange Rate, Money Supply and Unemployment: An Econometric Analysis for Turkey (2006-2020)

Öz

This study aims to examine the relationship between public expenditure, the real exchange rate, money supply, and unemployment with the imports and exports in Turkey. In order to analyze the relationships between the variables under consideration, ADF and PP unit root tests, Johansen cointegration approach, Error correction model VECM, and finally Wald and Toda-Yamamoto causality tests were applied using monthly data obtained from the Central bank of the republic of Turkey that covered the period 2006: 1 -2020: 8. According to the findings, a bidirectional relationship between imports and public expenditures was proved in the short-run; however, it is determined that in a long-term aspect, there is a unidirectional causality relationship from imports to public expenditures. Farther, there is a causality relationship between imports and the real exchange rate in both the short and long runs, and it has been revealed that this relationship goes from real exchange rate to imports. Likewise, the causality relationships between imports, money supply, and unemployment were found to be bidirectional in the short and long runs. On the other hand, the relationships between the said regressors and exports can be explained in the short and long term as follows: the unidirectional relationship from the public expenditures to the exports was confirmed. Additionally, the causal relationship between exports and real exchange has also been revealed to be unidirectional and directed from real exchange rate to the exports. Finally, the results showed a bidirectional causality relationship between exports and money supply, while found that the exports caused the unemployment.

Anahtar Kelimeler

İmports, Exports, Real Exchange Rate, Public Expenditure, Causality Test

Kaynakça

• ADIGÜZEL, U. (2014). Türkiye’de kamu harcamaları dış ticaret açıkları üzerinde etkili mi?. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 6(10), 39-55.
• ÇİRKİN BÜYÜKDENİZ, Z. ve GÖKSEL, T. (2020). Dış ticaret liberalizasyonunun işsizlik üzerindeki etkileri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 75 (3), 839-869 .
• DİCKEY, D. A. and FULLER, W. A. (1981). Likelihood ratio statistics for autoregressive time series with a unit root, Econometrica, 49(4),1057-1072.
• ENGLE, R. F. and GRANGER, C.W. J. (1987). Cointegration and error correction: representation, estimation and testing, Econometrica, 55(2), 251-276.
• GRANGER, C. W. J. and NEWBOLD, P. (1974). Spurious regressions in econometrics. Journal of econometrics, 2(2), 111-120.
• JOHANSEN S. and JUSELIUS, K. (1990), Maximum likelihood estimation and interference on cointegration - with application to the demand for money, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), 169-210.
• JOHANSEN, S. (1991). Estimation and hypothesis testing of cointegration vectors in gaussian vector autoregressive models, Econometrica. 59(6), 1551-1580.
• JOHANSEN, S., (1988). Statistical analysis of cointegration vectors, Journal of Economics, Dynamics and Control. 12(1988), 231-254.
• KANCA. O.C. ve BAYRAK. M. (2016). Kamu harcamalarının Türkiye’de bazı makroekonomik değişkenler üzerine etkisi. Maliye ve Finans Yazıları. (106), 169-242.
• KARAÇOR, Z. ve SARAÇ, T., B., (2011). Dış ticaret ile sanayi sektörü istihdam oranı arasındaki kısa ve uzun dönem ilişkisi: Türkiye örneği (1963-2009). Yönetim ve Ekonomi, 18(2), 181-194.
• KARAÇOR, Z. ve GERÇEKER, M. (2012). Reel döviz kuru ve dış ticaret ilişkisi: Türkiye örneği (2003-2010). Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(23), 289-312.
• ÖZÇELIK, Ö. ve USLU, N. (2020). Türkiye’de reel döviz kuru ve dış ticaret arasındaki ilişki (2003-2016). Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 5 (9) , 180-197 .
• ÖZPENÇE, A. İ. ve ERGEN, E. (2017). Kamu harcamaları ve dış ticaret açıkları ilişkisi: Türkiye örneği. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(4), 134-145.
• ÖZTÜRK, S. ve DEMİR, H. (2018). Döviz kuru, ihracat ve işsizlik ilişkisi: Türkiye örneği. ISPEC International Journal of Social Sciences and Humanities, 2 (1), 30-43. https://doi.org/10.46291/ISPECIJSSHvol2iss1pp30-43
• TAPŞIN. G. ve KARABULUT, A. T. (2013) Reel döviz kuru, ithalat ve ihracat arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. Akdeniz İİBF Dergisi. (26), 190-205.
• TODA, H. Y. and YAMAMOTO, T. (1995). Statistical inference in vector autoregressions with possibly integrated processes. Journal of Econometrics, 66(1-2), 225-250.
• TUNCAY, Ö. ve ÖZKAN, G. (2021). Gelişmekte olan ülkelerde reel döviz kurları ile dış ticaret ilişkisi. Sosyal, Beşeri Ve İdari Bilimler Dergisi, 3(11), 871–884.
• TÜRKER. O. (2018). Kamu harcamalarının dış ticaret üzerindeki etkisi: G-7 ülkeleri örneği. Sosyal Bilimler Dergisi. 5(27), 141-156.
• YAPRAKLI, S. (2010). Türkiye’de esnek döviz kuru rejimi altında dış açıkların belirleyicileri: Sınır testi yaklaşımı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(4), 141-163 .