Eşrefzâde Abdlkâdir Bursevî ve Tefsirciliği

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 1, 123 - 135, 30.06.2025

Semra Kaya

https://doi.org/10.58568/firatilahiyat.1622489

Öz

EŞREFZÂDE ABDULKÂDİR BURSEVÎ VE TEFSİRCİLİĞİ
Öz
Vahyin inzâli ile başlayan Kur’ân’ı anlama gayretinin bir sonucu olarak her dönemde çeşitli tefsir kitapları telif edilmiştir. Hz. Peygamberden döneminden itibaren başlayan bu anlama faaliyeti günümüze kadar devam etmiştir. Araştırmaya konu olan müfessir Osmanlı döneminde yaşamış Eşrefzâde Abdülkâdir Bursevî de bu anlama gayretine dahil olan müfessirlerden olmuş, Zübdetü’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân isimli babası Arapça el yazma bir eser telif etmiştir. Söz konusu eser müellifin babası Eşrefzâde İzzeddîn Efendi’nin telif ettiği Enîsü’l-Cenân isimli eserin özeti mahiyetindedir.
Eşrefzâde tefsirinde dirâyet ve rivâyet metodunu takip etmiştir. Âyetleri Kur’ân’ı Kur’ân, Hz. Peygamber ve sahabe kavli, tâbiûn görüşleri ile de tefsir etmiş, kelimelerin sözlük anlamları üzerinde durmuş, gerekli noktalarda sarf, nahiv bilgilerine yer vermiş, kıraat farklılıklarını belirtmiştir. Bunun yanı sıra tasavvufî kimliğini yorumlarına yansıtmış, işârî tefsire de başvurmuştur. Müellif tefsirinde ahkâm âyetlerin tefsirine genişçe yer vermiş, kelâmî meseleleri kısa ve öz bir şekilde açıklamış, ulûmü’l-Kur’ân meseleleri izah etmiştir.
Anahtar Kelimeler: Eşrefzâde, Zübdetü’l-Beyân, Tefsir, Müfessir, Yöntem.

Anahtar Kelimeler

Eşrefzâde , Zübdetü’l-Beyân , Tefsir , Müfessir , Yöntem.

Eşrefzâde Abdulkâdi Bursevî and his Commentary

Öz

EŞREFZÂDE ABDULKÂDİR BURSEVÎ AND HIS COMMENTARY
Abstract
As a result of the endeavour to understand the Qur'an, which started with the revelation of the revelation, various tafsir books have been written in every period. This activity of understanding, which started from the time of the Prophet, has continued until today. Eşrefzâde Abdülkâdir Bursawî, who lived in the Ottoman period, was one of the exegetes involved in this effort to understand the Qur'ân, and his father wrote a manuscript work in Arabic called Zübdetü'l-Beyân an Te'vîli'l-Qur'ân. The work in question is a summary of the work titled Enīs al-Janān written by the author's father, Ashrafzāda Izzeddīn Efendi.
Ashrafzāde followed the method of dirāyah and narration in his tafsīr. He exegeted the verses with the Qur'an, the Prophet and the Companions, and the opinions of the tâbiûn, dwelt on the dictionary meanings of the words, included sarf and nahiv information at necessary points, and stated the differences of qiraat. In addition to this, he reflected his Sufi identity to his interpretations, and he also resorted to allegorical exegesis. In his tafsir, the author gave a wide place to the exegesis of ahkam verses, explained the theological issues in a short and concise way, and explained the issues of ulûm al-Qur'an.
Key Words: Ashrafzāde, Zubdat al-Bayān, Tafsir, Mufassir, Method.

Anahtar Kelimeler

Ashrafzāde , Zubdat al-Bayān , Tafsir , Mufassir , Method.

Kaynakça

• Kaynakça Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ (öl. 516/1122), Meʿâlimü’t-tenzîl, 3 Cilt, Riyâd: Dâru’t-Tayyibe, 1409/2768.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Tabakâtü’l-müfessirîn, İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
• Bursalı Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, Haz. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen, İstanbul: Meral Yayınları,1971.
• Cerrahoğlu, İsmail, “Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-Te’vîl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV Yayınları, 1995), 11/260-261.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 30. Basım, 2017.
• Coşkun, Muhammed, “Müteahhirûn Dönemi Ulûm-i İslâmiyye Formasyonunun Osmanlı Tefsir Geleneğindeki İz sürümü: xvııı. yy. Envâru’t-tenzîl Hâşiyelerindeki Tahkîk Tavrı”, Osmanlı’da İlm-i Tefsir, ed. M. Taha Boyalık-Harun Abacı, 331-355, O İstanbul: İsar Yayınları, 2019.
• Demir, Ziya, XIII-XVI. y.y. Arası Osmanlı Müfessirleri, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-İsfahânî, Müfredât elfâzi’l-Kur’ân, thk. Savfân Adnân Dâvûdî, Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 6. Basım, 1435/2014.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî (öl. 207/822), Meâni’l-Kur’ân, Beyrut: Âlimü’l-Kütüb, 1403/1983. Gürer, Dilâver, Abdülkâdir Geylânî Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Kara, Mustafa, Eşrefoğlu Rûmî, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• .......................Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler, İstanbul: Sır Yayıncılık, 2001.
• Kaya, Mesut “Mâtürîdî Tefsiri’nin Osmanlı Tefsirciliğindeki İzleri, Osmanlı’da İlm-i Tefsir, ed. M. Taha Boyalık-Harun Abacı, 35-67, İstanbul: İsar Yayınları, 2019.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, (öl. 671/1273), Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân, thk. Abdullah b. Abdü’l Muhsin et-Türkî, 24 Cilt, Beyrut: Müessetü’l-Risâle, 1437/840.
• Maden, Şükrü, Tefsirde Haşiye Geleneği, İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Muhammed b. Ömer b. Sâlim Bâzamûl, el-Kırâat, Riyâd: Dârü’l-Hicret, 1417/1996.
• Mukâtil b. Süleymân el-Belhî el-Horâsânî, el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’l-Kur’ân’il-Kerîm, thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte, çev. M. Beşir Eryarsoy, İstanbul: İşaret Yayınları, 2004.
• Öztürk, Mustafa, “Son Dönem Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Kur’ân ve Tefsir Çalışmaları”, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1 Bahar (2014), 9-63.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî Şâfiî (öl.911/1505), Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me‘sûr, Abdullah b. Abdü’l Hasan et-Türkî, 16 Cilt, Kâhire: 1424/2003.
• Şemseddin, Mehmed, Bursa Dergâhları-Yâdigâr-ı şemsî, haz. Mustafa Kara-Kadir Atlansoy, Bursa; Uludağ Yayınları, 1997.
• Taberî, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rü Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî (öl. 310/923, Câmiu’l-beyân an te’vîli ‘ayi’l-Kur’ân, thk. Abdullah ibn Abdi’l-Muhsin et-Türkî, 26 Cilt, Kâhire: Dârü’l Hicr, 1422/2001.
• Vassâf, Osmanzâde Hüseyin, Sefîne-i evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbuI: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Vicdâni, Sâdık, Tarîkarler ve Silsileleri (Tomâr-ı turuk-ı ‘aliyye), haz. İrfan Gündüz, İstanbul: Enderun Kitapevi, 1995. Yerinde, Âdem, “Türklerin İslâm Hukukuna Katkıları: Serahsî Örneği”, Yeni Türkiye 22/91(2016), 434-248.