ABDURREZZÂK EL-LÂHÎCÎ’DE SUDÛRUN İMKÂNI BAĞLAMINDA SOYUT CEVHERLER

Yıl 2016, Cilt: 21 Sayı: 2, 57 - 82, 01.12.2016

Ahmet Pirinç

Öz

Felsefe ve kelam arasında cereyan eden önemli tartışmalardan biri de hiç şüphesiz “sudûr teorisi”dir. Filozoflar söz konusu bu teorinin imkân ve tutarlılığını mücerred cevherler/akıl ve nefs” kavramı üzerinden izah etmeye çalışmışlardır. Aynı filozoflar bu tartışma bağlamında “mücerred cevherler”in varlığını ise iki temel ilkeye dayandırmışlardır. Bunlardan biri; “Akıllar hiyerarşisi”nin neşet ettiği “‘Bir’den ancak bir çıkar” temel İlkesi bir diğeri ise “aşk teorisi” ile izah edilen “feleklerin sahip olduğu bitimsiz dairesel hareket” ilkesidir. Ancak sudûr tartışmasında kırılma noktası filozofların sudûra ilişkin Tanrı’nın icbâri bir fâiliyet özelliğine sahip olma iddialarıdır. Nitekim sudûr teorisini reddeden ve “yoktan yaratma” düşüncesini savunan kelamcılar bu tartışmada temel tezlerini “mücerred cevherler” in ontolojik gerçekliklerinin reddi ve sudûrun filozoflarca zorunlu bir süreç olarak kabul edilme yaklaşımının Allah'ın "Mürîd" oluşu ile çeliştiği eleştirisi üzerinden oluşturmuşlardır. Önde gelen Şii kelamcılardan Tûsî’nin önemli şarihlerinden biri olan filozof-mütekellim Lâhîcî bu spekülatif tartışmada hem filozofların delillerini eleştirmiş hem de kelamcıların itirazlarını çok gerçekçi bulmamıştır. Ancak bununla beraber Lâhîcî’nin Sünnî kelamın temel bir görüş olarak kabul ettiği “yoktan yaratma” fikrini benimsediğini söyleyebiliriz

Anahtar Kelimeler

Abdurrezzâk el-Lâhîcî, Sudûr, Mücerred Cevherler, Felek, Hareket

Possıbılıty of Emanation in the Context of Non-Materıal Substances in Abdurrezzâk El-Lâhîcî

Öz

One of the most important arguments between philosophy and theology is certainly “the theory of emanation”. Philosophers attempted to explain the consistency and possibility of this aforementioned theory through the concepts of abstract substance, reason and the soul. The same philosophers also in the context of this argument attempted to base the existence of “non-material substances” on two basic principles. One of them is the principle of “only one comes into existence the one from which “the hierarchy of reason” comes out, and the other is the principle of “endless circular movements that heavenly spheres have” described by “love theory”. However the critical point in the discussions of emanation is the claims of the philosophers that God has a character doing His acts with compulsion in emanation. Thus, the theologians that defend the idea of “creation from nothing” and rejects the emanation theory in this argument form their basic thesis on the rejection of ontological realities of non-material substances and the contradiction that arises between philosopher’s acceptance of emanation as a compulsory process and God’s free will. In this speculative argument, Lâhîcî, one of the commentators of prominent Shiite theologian Tûsî and a philosopher-theologian, not only criticized the philosophers’ evidences but also refused to consider theologians’ objectives as realistic. Nonetheless we can say that Lâhîcî accepted the idea of “creation from nothing” that Sunni theology embraces as a basic notion

Anahtar Kelimeler

Lâhîcî, Emanation, Abstract Substances, Heavenly Spheres, Movement

Kaynakça

• Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İnkılâp Yayınları, İstanbul, 1998.
• Alper, Ömer Mahir, “Lâhîcî, Abdürrezzâk b. Ali” Mad., DİA, (TDV), Ankara, 2003.
• Altıntaş, Hayrani, İbn Sînâ Metafiziği, Elis Yayınları, Ankara, 2008.
• Aydın, Mehmet S., Din Felsefesi, Selçuk Yayınları, Ankara, 1992.
• Bolay, Süleyman Hayri, Felsefe Sözlüğü, Nobel Yayınları, Ankara, 2013.
• Corbin, Henry, İslam Felsefesi Tarihi (İbn Rüşd’ün Ölümünden Günümüze), çev. Ahmet Arslan, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• Çağrıcı, Mustafa-Hökelekli, Hayati, “İrade” Mad., DİA, (TDV), Ankara, 2000.
• Durusoy, Ali, İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri, İFAV Yayınları, İstanbul, 2008.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail, Kitâbu Makâlâti’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfi’l-Musallîn, thk. Hellmut Ritter, Wiesbaden, 1980.
• Fârâbî, Felsefenin Temel Meseleleri, çev. (Mahmut Kaya), İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, Klasik Yayınları, İstanbul, 2007.
• Fazlurrahman, İslam Felsefesi ve Problemleri, çev.Ömer Ali Yıldırım–Mehmet Ata Az, Otto Yayınları, Ankara, 2015.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed, Filozofların Tutarsızlığı, nşr. ve çev. (Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu), Klasik Yayınları, İstanbul, 2014.
• Güzel, Abdurrahim, Karabağî ve Tehâfüt’ü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.
• Harputî, Abdullatif, Tenkîhu’l Kelâm fî Akâid-i Ehli’l İslam, çev. ve yay. haz. İbrahim Özdemir, Fikret Karaman, TDV Elazığ Şubesi Yayınları, Elazığ, 2000.
• İbn Sînâ, en-Necât, çev. Kübra Şenel, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2013.
• _______, Kitabuş-Şifâ, Metafizik I, çev.Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yayınları, İstanbul, 2013.
• _______, Kitabuş-Şifâ, Metafizik II, çev.Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yayınları, İstanbul, 2005.
• İzmirli, İsmail Hakkı, İslam Felsefesi Tarihi, haz. ve sad. Refik Ergin, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2008.
• Kaya, M. Cüneyt, Varlık ve İmkân Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi, Klasik Yayınları, İstanbul, 2011.
• Kindî, Felsefî Risâleler, çev. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul, 2014.
• Kutluer, İlhan, İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İz Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• Lâhîcî, Abdürrezzâk, Şevâriku’l-ilhâm fi şerh-i tecrîdi’l-kelâm, Müessesetü’l-İmâm Sâdık, Kum, 2009.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, Üç Müslüman Bilge, çev. Ali Ünal, İnsan Yayınları, İstanbul, 2009.
• Sıddîkî, Bahtiyar Hüseyin, Klasik İslam Filozofları ve Düşünceleri (edit. Mian Muhammed Şerif), çev. Kasım Turhan, İnsan Yayınları, İstanbul, 2000.
• Soysal, Mehmet Fatih, Ali Kuşcu’nun Şerhu Tecrîdi’l-Kelâm’ından Usûl-i Selâse Konularının Tahkiki ve İlâhiyat Meselelerinin Tahlili, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2014.
• Teftâzânî, Saduddîn Mus‘ûd b. Ömer, Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi (Şerhu’l-Akâid), haz. Süleyman Uludağ, İstanbul, Dergah Yayınları, 2013.
• Topaloğlu, Bekir, Kelam İlmi Giriş, Damla Yayınevi, İstanbul, 1991.
• Tûsî, Alâaddin Ali, Tehâfütü’l-Felâsife (Kitâbu’z-Zuhr), çev. (Recep Duran), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• Tûsî, Nasîruddîn, Tecrîdü’l-Akâid, thk. Abbas Muhammed Hasan Süleyman, Dâru’l- Ma’rifet’il-Câmii’yye , İskenderiye, 1996.
• Yavuz, Y. Şevki, “Adem” Mad, DİA, (TDV), Ankara, 1988.