İBN HAZM’IN İTİKÂDÎ MEZHEPLERİ TENKİT METODU

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 1, 0 - 0, 30.06.2020

Mehmet Kubat Abdullah Yekta

Öz

Zâhirî mezhebinin en büyük temsilcisi olan İbn Hazm, İslâm dünyasında ortaya çıkan itikadî mezhepleri ayrıntılı biçimde inceleyip görüşlerini eleştiren önemli âlimlerden biridir. Kendisini Sünnî olarak tanıtan, Ehl-i Sünnet’i de “ashabın izinden gidenler” diye tanımlayan İbn Hazm, benimsediği zâhirî anlayışla kelâmcıları ve itikadî mezhepleri ciddi bir eleştiriye tabi tutmuştur. Ona göre kelâmcılar, Kur’ân ve Sünnet’in yanı sıra mantık ve felsefe de bilmedikleri için itikadî esasları kanıtlama ve savunmada yetersiz kalmışlar, duyular ötesini duyulur âlemle mukayeseye dayanan bir akıl yürütme tarzını benimsedikleri için de yöntem açısından hata etmişlerdir. Ayrıca o, Allah’a atfedilen sıfatlar Kur’ân ve hadislerde kullanılmadığı için bu sıfatları Allah’a atfetmenin O’nu mahlûkâta benzetmek olacağını iddia ederek kelâmcıları ve onların mensubu bulunduğu itikadî mezhepleri kıyasıya eleştirmiştir. İbn Hazm, eleştirilerini nasların zâhirî anlamı, Allah’ın kendisiyle insanlara hitap ettiği dil, cisim ve arazların tabi olduğu felsefî ve mantıkî kurallara göre yapmıştır. Bu makalede karşılaştırmalı bir yöntem kullanılarak önce kısa ve öz biçimde İtikâdî Mezhepler Tarihi müelliflerinin fırkaları eleştiri biçimi aktarılmış, daha sonra da İbn Hazm’ın mezhepleri hangi ölçütlere göre tenkit ettiği tespit edilmeye, böylece onun mezhepleri eleştiri ve tenkit yöntemi tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbn Hazm, Zâhirîlik, İtikâdî Mezhepler, Kelâmcılar, Tenkit metodu

The Criticism Method of The Belief Sects of Ibn Hazm

Öz

Kaynakça

• Abduh, Muhammed, Tevhid Risalesi, çev. Sabri Hizmetli, Fecir Yayınları, Ankara, 1986.
• Abdülhamid, İrfan, İslâm’da İ’tikâdî Mezhepler ve Akaid Esasları, çev. M. Saim Yeprem, Marifet Yayınları, İstanbul, 1994.
• Kur’ân-ı Kerim meâli, çev. Halil Altuntaş, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2009.
• Apaydın, Yunus, İbn Hazm: Zâhirîlik Düşüncesinin Teorisyeni, İsam Yayınları, İstanbul, 2017.
• Bağdadî, Abdülkadir, Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 7. Basım, 2014.
• Belhî, Ebu’l-Kāsım Abdullah b. Ahmed, Kitabu’l-Makālât ve mahu uyunu’l-mesâl ve’l-cevâbât, thk. Hüseyin Hansu-Racih Kurdî-Abdülhamid Kurdî, 1 Cilt, Kuramer-Dârü’l-feth, İstanbul, 2018.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîh, Daru İbn Kesir, Beyrut, 2002.
• Çelebi, İlyas, “Sıfat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 37/100-106, TDV, İstanbul, 2009.
• Ebu Davud, Süleyman bin Eş’as el-Ezdî es-Sicistânî, Sünen, thk. Şuayb Arnavud-Muhammed Kami, Dâru Risale el-Alemiyye, Beyrut, 1420.
• Ebu Zehra, Muhammed, İbn Hazm, çev. Osman Keskioğlu-Ercan Gündüz, Buruc Yayınları, İstanbul, 1996.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail, İslâm İnanç Esasları (el-İbane an usûli’d-diyâne), çev. Mehmet Kubat, İşrak Yayınları, İstanbul, 2008.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail, Makālât’ül-İslâmiyyîn, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, 2 Cilt. Mektebetü’n-Nehde, Kahire,1950.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan, Kitabu’l-Luma’i er-reddü a’lâ ehl-i’z-zeyği ve’l-bide’, thk. Hamûde Ġırâb, Şeriketü musahemetü Mısriyye, Mısır, 1955.
• Goldziher, Ignaz, Zâhirîler “Sistem ve Tarihler”, çev. Cihad Tunç, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
• Gölcük, Şerafettin, “Cehmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 7/234-236, TDV, 1993.
• Gölcük, Şerafettin- Toprak, Süleyman, Kelâm, Tekin Kitabevi, Konya, 1991.
• Gündoğar, Hamdi, Erken Dönem İslâm Düşüncesinde İlahî Bilgi, Çıra Akademi, İstanbul, 2017.
• Güner, Osman, “İbn Hazm Düşünce Dünyasında Hadis”, Milel ve Nihal 6/3 (2009).