Mehmet Akif’in Kader Bağlamında Geleneksel Din Anlayışına Eleştirileri

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 2, 19 - 33, 31.12.2022

Ahmet Bağlıoğlu

Öz

Son asrın büyük fikir adamlarından olan Mehmet Akif, başarılı bir edip kimliğiyle sanat dünyasına kazandırdığı şiirlerin aracılığıyla, yaşadığı dönemde tanık olduğu dinî ve sosyal problemler hakkındaki düşüncelerini paylaşmış, bunları eleştirmiş ve çözüm yolları üretmeye çalışmıştır. Söz konusu dinî ve sosyal problemler, özellikle de kaza, kader ve tevekkül konuları üzerine yoğunlaşmış, çoğunlukla çarpıtılan veya doğru yorumlanmayan bu inanç öğelerinin birey ve toplumun hür ve iradi bir hayat tarzı sürebilmesine, gelişen olay ve olguları sağlıklı bir şekilde idrak edebilmesine nasıl engel olduğuna dikkat çekmiştir. İnsan özgürlük ve iradesini önceleyen, gözü kapalı teslimiyet ve kaderci anlayışı sert bir üslupla eleştiren Akif, bir tür akıl tutulması olarak gördüğü bu unsurları, Osmanlı tebaasının ve Müslüman toplumların pek çok sorununun da temeli olarak ele almıştır. O, Allah’ın kâinata koyduğu ilahi kanunların bir gereği olarak, hayatta sebep-sonuç ilişkisinin hâkim olduğuna dikkat çekmiş ve bu bilinçle hayata yön verildiği takdirde problemlerin daha iyi kavranabileceğini ve daha kolay üstesinden gelinebileceğini belirtmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Akif, Gelenek Eleştirisi, Kader, Kaza, Tevekkül, Criticism to Tradition, Qadar (Destiny), Qada (Fatality), Tawakkul (Resignation).

Mehmet Akif's Criticism Against the Traditional Understanding of Religion in the Context of Destiny/Qadar

Öz

Mehmet Akif, one of the great intellectuals of the last century, shared his thoughts about the religious and social problems he witnessed in his lifetime, criticized them and tried to produce solutions through his poems that he brought to the art world with his successful literary identity. He focused on aforementioned religious and social problems, especially the issues of qada, qadar and tawakkul, his views were often distorted or misunderstood, and noted that these prevented the individual and society from leading a free and volitional lifestyle, and from being able to comprehend developing events and phenomena in a healthy way. Akif, who prioritized human freedom and will, and criticizes blind submission and the fatalistic understanding with a harsh tone, addressed these elements, which he saw as a kind of delusion, as the basis of many problems of Ottoman subjects and Muslim societies. He pointed out that as a requirement of the divine laws that Allah has placed in the universe, cause-effect relationship prevails in life and stated that if life is guided with this awareness, problems can be better understood and overcome more easily.

Anahtar Kelimeler

Criticism to Tradition, Qadar (Destiny), Qada (Fatality), Tawakkul (Resignation).

Kaynakça

• Bağlıoğlu, Ahmet, “Mehmet Akif’in Geleneksel Din Anlayışına Eleştirileri I -Asrın İdrakine İslam’ı Söyletmek-“, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21:1(2016), ss. 29-45.
• Bolay, Süleyman Hayri, “Mehmet Akif’de Sa’y (İş/Çalışma) Felsefesi.
• Buhari, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Cami’üs-Sahih, el-Matbaatu’s-Selefiyye, Kahire 1400/1980.
• Çağrıcı, Mustafa, “Tevekkül”, DİA, XL/1-2
• Ebu Hanife, Numan b. Sabit, el-Fıkhu’l Ekber, (İmam-ı Azam’ın Beş Eseri İçinde), (çev. Mustafa Öz), İFAV Yay. İstanbul 1992.
• el- Bakıllâni, Ebu Bekir, et-Temhid, (yay. Mekârisi), Beyrut 1957, 327; Kadı Abdulcebbâr, el-Muğni, VIII.
• el-Isfahanî, Ragıb, el-Müfredat fi Garibi’l-Kur’an, Beyrut 1422/2001.
• Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, Hece Tayınları, İstanbul 2009.
• Filibeli Ahmed Hilmi, Üss-i İslam (İslamın Esası) , Sad. Bülent Baloğlu, Halife Keskin, TDV Yayınları, Ankara 1997.
• Firuzâbâdî, Ebü't-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya'kūb b. Muhammed, El-Kamusu’l-Muhit, Beyrut 1426/2005.
• Gazzali, Muhammed b. Muhammed, İhya-ı Ulumîd-Din, çev. Ahmet Serdaroğlu, 1975, IV/446-482.
• İbn Manzûr, Ebi’l-Fadl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arap, Daru’s-Sadr, Beyrut 1414/1994, V.
• İbn Teymiyye, Takiyy^üddîn Ebu’l-Abbas Ahmet b. Abdülhalim, et-Tevekkül Alellah ve’l-Ahz bi’l-Esbab, Kahire 1413/1992.
• İbnü’l-Kayyim el-Cevziyye, Telbisü İblis, Beyrut 1414/1994.
• İmamoğlu, Abdulvahid ,“Mehmet Akif Ersoy’un İnsan İrade ve Hürriyetine bakışı” 16.
• İslamoğlu, Mustafa, Hasan el-Basri’nin Kader Risalesi ve Şerhi, Düşün Yay. İstanbul 2012.
• Kadı Abdulcabbar, Ebü'l-Hasen Kādı'l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedân, Müteşebihü’l-Kur’an, (Tah:Adnan Zerrûr), Kahire 1960, II.
• Mevlana Celaleddîn-i Rumî, Mesnevî-i Manevi, çev; Derya Örs-Hicabi Kırlangıç, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2015.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. El-Haccac, el-Kuşeyrî, Sahihu Müslim, Darû Tayyibe, Riyad 2006.
• Özsoy, Ömer, Sünnetüllah, Fecr Yayınları, Ankara 2015.
• Sofuoğlu, Cemal, Müslim Tercümesi, VIII/13; Kamil Miras, Sarih Tercümesi, I-XII, Ankara 1973, XII.
• Sühreverdi, Şihabüddin, Avarifü’l-Meârif, çev. Dilaver Selvi, Semerkent yay. 5. Baskı, Ankara 2000.
• Tirmizi, Muhammed b. İsa, el-Camîüs-Sahih, Çağrı Yay. İstanbul 1992, 35/Sıfatü’l-Kıyame.
• Uludağ, Süleyman, Kelam İlmi ve İslam Akaidi, Dergâh Yayınevi, İstanbul 1980.
• Yeniterzi, Emine, “ Mevlanada Çalışma ve Tevekkül”, Milli Mevlana Sempozyumu, Konya 1995.
• Yetiş, Kazım, Mehmet Akif’in Sanat Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler, Atatürk Kültür Merkez Yayını, Ankara, 1992.