An 8th Century Hanafi Scholar Kamal al-din al-Andijani's Views on Jinns

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 2, 41 - 59, 31.12.2024

Nail Karagöz , Sultanbek Taşmatov

Öz

Kamal al-Dīn al-Andijānī is one of the lesser-known Māturīdī theologians who lived in the eighth century. He has a work titled Sıdḳ al-kalam fi ilm al-kalam that has survived. In the work, which was written within the framework of usul al-salase, answers are given to those who have opinions other than the Ahl as-Sunnah, and the views of the Ahl as-Sunnah are tried to be proven. In the work, subjects related to jinns are also included, and the subject is explained with different examples and events. In this article, Andijani's views on jinn are discussed, and these views are tried to be evaluated in the light of classical and current sources. Not many studies have been done on Andijani. Therefore, the scientific world does not know him well enough. In addition, his views on jinn are perhaps not known at all. In this respect, we believe that our study will fill this gap to some extent. Literature review, comparison, and concept analysis methods have been used in the study, and the subject has been limited to Andijani's Sıdḳ al-kalam. Considering Andijani's claim that he dealt with the views of Ahl al-Sunnah with solid evidence and concisely, it is clear that his views reflect the views of both the Māturīdis of the time and the scholars of Ahl al-Sunnah in general. In order to evaluate Andijani's views in a correct way, first of all, the concept of jinn and the pre-Islamic jinn perception are mentioned in the article. The way in which the Qur'an deals with the subject of jinn and the determination of its purpose constitutes our most important pillar that gives the main perspective to our study. In this context, it can be said that the concept of jinn encompasses all beings that cannot be perceived by the five senses. It is seen that the pre-Islamic jinn perception affected people's lives in different layers, from fear to worship. Fear caused by lack of knowledge can either end with the elimination of incomplete knowledge or by taking shelter or worshiping the feared entity. In pre-Islamic societies, sheltering or worshiping the feared entity was preferred. This preference resulted in people seeing the jinn as superior to themselves, taking shelter in them or worshiping them. On the other hand, it is possible to say that the narratives in the Qur'an about jinn are aimed at creating a solid foundation of knowledge that removes people's fear of jinn. In this framework, when Andijani's views on jinn are evaluated, it can be determined that he focuses on two issues, namely the basic characteristics of jinn and their religious status. In Andjijani's understanding, it is seen that jinn are described as beings invisible to humans, able to enter human bodies, affect them, eat, drink and change shape. Andijani also announced opinions about the religious situation of the jinn. According to him, jinn can also belong to non-Islamic religions. In terms of belief and practice, they belong to many sects. Andijani expressed his views also on the situation of jinn in the hereafter. Even if sinful believers of the jinn die without repentance like humans, Allah can forgive them before or after punishment. According to Andijani, there is a difference of opinion among Hanafis and Māturīdis regarding the situation of the faithful believers of the jinn in the hereafter. Andijani includes the views of Abū Ḥanīfa, Abū Yusuf and Imam Muḥammad, who put forward opposing views, and explains the evidences of both sides. He ends the subject without expressing his own opinion. When Andijani's views are considered in terms of the purpose of the Qur'an in dealing with the jinn, it is understood that he accepted this information as a kind of news "fâide-i haber", which is only to provide information and the first time heard by the addressee. However, the news of the Qur'an about jinn is of the type of news "lâzım-ı fâide-i haber", which aims to teach another lesson on the information that the addressee was previously aware of. Therefore, the purpose of the expression in the news about jinn is important, not the apparent purpose, but revealing another situation. It can be said that Andijani made evaluations on the mythological jinn perceptions of the Arabs and remained at that level, the information and evaluations he gave did not include the main message that the Qur'an wanted to give, and left many areas to be explained. The message that the Qur'an wants to convey through the beliefs of the Jahiliyya Arabs about jinn is to reinforce tawhid, to emphasize that humans are stronger beings than jinn. While there are messages brought by the Prophet Muḥammad, there is no need for news that are thought to be stolen by vile creatures such as jinn.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Andijani, Ṣıdḳ al-kalam, Jinn, Ḥanafi-Māturīdism

8. Yüzyıl Hanefî Âlimlerinden Kemâleddîn el-Andicânî'nin Cinlerle İlgili Görüşleri

Öz

Öz: Kemâleddîn el-Andicânî sekizinci yüzyılda yaşamış, çok fazla bilinmeyen Mâtürîdî kelamcılarından birisidir. Sıdku’l-Kelam fî İlmi’l-Kelam adlı günümüze ulaşan bir eseri bulunmaktadır. Usûl-i selâse çerçevesinde yazılan eserde Ehl-i Sünnet dışındaki görüş sahiplerine cevaplar verilmekte, Ehl-i Sünnet’in görüşleri delillendirilmeye çalışılmaktadır. Eserde cinlerle ilgili konulara da yer ayrılmış, farklı örnek ve olaylarla konu anlatılmıştır. Bu makalede Andicânî’nin cinlerle ilgili görüşleri ele alınmış, klasik ve güncel kaynaklar eşliğinde bu görüşler değerlendirilmeye çalışılmıştır. Andicânî üzerine pek fazla çalışma yapılmamıştır. Dolayısıyla ilim dünyası onu yeterince tanımamaktadır. Buna ilave olarak onun cinlerle ilgili görüşleri belki de hiç bilinmemektedir. Bu bakımdan çalışmamızın buradaki eksikliği bir miktar da olsa dolduracağı kanaatindeyiz. Çalışmada literatür taraması, karşılaştırma, kavram tahlili vb. metotlar kullanılmış, konu Andicânî’nin Sıdku’l-Kelâm ile sınırlı tutulmuştur. Andicânî’nin Ehl-i Sünnet’in görüşlerini sağlam delillerle ve öz bir şekilde ele aldığı iddiası dikkate alındığında onun görüşlerinin dönemin hem Mâtürîdîlerinin hem de genel olarak Ehl-i Sünnet âlimlerinin görüşlerini yansıttığı açıktır. Andicânî’nin görüşlerinin sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesi için makalede öncelikle cin kavramına ve İslam öncesi cin algısına değinilmiştir. Kur’an’ın cin konusunu ele alış biçimi ve amacının tespiti ise çalışmamıza bakış açısı kazandıracak en önemli dayanak noktamızı oluşturmaktadır. Bu bağlamda bakıldığında cin kavramının beş duyuyla algılanamayan bütün varlıkları kapsadığı söylenebilir. İslam öncesi cin algısının ise korkmaktan tapmaya kadar değişik katmanlarda insanların hayatına etki ettiği görülmektedir. Bilgi eksikliğinden kaynaklanan korku ya eksik bilginin giderilmesiyle ya da korkulan varlığa sığınmakla veya tapınmakla son bulabilir. İslam öncesi toplumlarda, korkulan varlığa sığınma veya tapınma tercih edilmiş; bu tercih, cinleri kendinden üstün görme, onlara sığınma veya tapınma şeklinde sonuç vermiştir. Buna karşın Kur’an’da cinlerle ilgili yer alan anlatımların, insanların cinlerden korkma nedenlerini ortadan kaldıran sağlam bir bilgi temeli oluşturma amacına yönelik olduğunu söylemek mümkündür. Bu çerçevede Andicânî’nin cinlerle ilgili görüşleri değerlendirildiğinde cinlerin temel özellikleri ve dini durumları olmak üzere iki konu üzerinde durduğu tespit edilebilir. Andcicânî’nin anlayışında cinlerin insanlar tarafından görülmeyen, insan bedenine girebilen, onlara etki edebilen, yiyip içip şekil değiştirebilen varlıklar olarak tasvir edildiği görülür. Andicânî, cinlerin dini durumlarıyla ilgili de görüşler öne sürmüştür. Ona göre cinler İslam dışı dinlere de mensup olabilirler. İtikadî ve amelî yönden ise pek çok mezhebe mensup olmaları söz konusudur. Andicânî, cinlerin dünyadaki durumlarına dayanarak âhiretteki durumları ile ilgili de görüşlerini bildirmiştir. Cinlerin günahkâr müminleri de insanlar gibi tevbe etmeden ölseler bile Allah onları azap etmeden veya azaptan sonra bağışlayabilir. Andicânî’ye göre cinlerin müttaki müminlerinin âhiretteki durumlarıyla ilgili olarak Hanefî-Mâtürîdîler arasında görüş ayrılığı bulunmaktadır. Andicânî, birbirine zıt görüşler ileri süren Ebu Hanife ile Ebu Yûsuf ve İmam Muhammed’in görüşlerine yer verir ve her iki tarafın da delillerini açıklar. Kendi görüşünü açık bir şekilde belirtmeden konuyu kapatır. Andicânî’nin görüşleri, Kur’an’ın cinleri konu edinmedeki amacı açısından ele alındığında onun bu bilgileri muhatap tarafından ilk defa duyulan ve sadece bilgi vermeyi amaçlayan fâide-i haber türünden kabul ettiği anlaşılmaktadır. Oysaki Kur’an’ın cinlerle ilgili verdiği haberler ise muhatabın daha önceden haberdar olduğu bir bilgi üzerinden başka bir ders vermeyi amaçlayan lâzım-ı fâide-i haber türündendir. Dolayısıyla cinlerle ilgili haberlerde ifadenin zahiri değil, başka bir durumu ortaya koyan amacı önemlidir. Andicânî’nin Arapların mitolojik cin algıları üzerinden değerlendirmeler yaptığı ve o seviyede kaldığı, verdiği bilgi ve değerlendirmelerinin Kur’an’ın vermek istediği asıl mesajı içermediği ve açıklanması gereken pek çok alan bıraktığı söylenebilir. Kurân’ın cinlerle ilgili Cahiliye Araplarının inanışları üzerinden vermek istediği mesaj, tevhidin pekiştirilmesi, insanların cinlerden daha güçlü varlıklar olduğunun vurgulanması, Hz. Muhammed’in (a.s.) getirdiği mesajlar varken cinler gibi süfli varlıkların çaldığı sanılan haberlere gerek olmadığıdır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Andicânî, Ṣıdḳu’l-Kelâm, Cin, Hanefî-Mâtürîdîlik

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 11. Basım, 2011.
• Andicânî, Kemâleddîn. Ṣıdḳu’l-Kelâm fî İlmi’l-Kelâm. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 265, 1a-767b.
• Ateş, Ali Osman. Kur’an ve Hadislere Göre Cinler ve Büyü. İstanbul: Beyan Yayınları, 1. Basım, 1995.
• Aydın, Hayati. “Dinî Kaynaklar ve Kültür Bağlamında Cinleri Anlamak”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (December 2017), 1623-1670. https://doi.org/10.18505/cuid.328752
• Aydın, Şükrü. “Kur’ân Ayetleri Bağlamında ‘Cin’ Algısı Hususunda Farklı Yaklaşımlar”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi- 7/1 (Ocak/January 2021), 289-320.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 cilt. İstanbul, 1370/1951.
• Bâkıllânî, Kadı Ebubekir Muhammed b. Tayyib. Kitâbü Temhîdi’l-Evâil ve Telhîsu’d-Delâil. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1407/1987.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmet b. Hüseyin. Delâilu’n- Nübüvve. thk. Abdu’l-Mu’tî el-Kal’acî. 7 Cilt. Kahire: 1408/1988.
• Cevâd, Alî. el-Mufassal fî Târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 9 Cilt. nşr. Şerif er-Radî, Beyrut: Şeriat, 1. Basım, 1400/1980.
• Cevherî, Ebû Mansûr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lüğe ve sıhâhi’l-arabiyye, thk. Ahmed Abdülgafur Atar. 7 Cilt. Beyrût: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 3. Basım, 1404/1984.
• Çağatay, Neşet. İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat F. Yayınları, 1957.
• Çiftçi, Faruk. “Arap Şiirinde Şair Cin İlişkisi”. Ekev Akademi Dergisi 6/13 (Güz-2002), 315-324.
• Durmuş, Ali -Rami İbrahim Mahmut. “Kemâlüddîn el-Endigânî’nin Ṣıdḳu’l-Kelâm’ında Zındık Olarak Nitelediği Bazı Zevâtla İlgili Hadiseler ve Bu Hadiselerin Analizi”, ed. Hasan Çiftçi-Mehmet Doğar, Sosyal Bilimlerde Seçme Konular-9. Ankara: İksad, 2022.
• Düzenli, Yaşar. “Haberlerde Tedricilik ve Cinlerin Kulak Hırsızlığı Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (2010, 22), 125-154.
• Düzgün, Şaban Ali. “Dinsel ve Mitolojik Yönleriyle Cin ve Şeytan Algımız”, Kelam Araştırmaları 10/2 (2012), 11-30. Eş‘arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtu’l İslamiyyîn ve İhtilâfu’l- Musallin. thk. M. Abdulhamid Beyrut: Mektebetü’l-Asrıyye, 1419/1999.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meâni’l-Kur'ân. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1409/1989.
• İbn Ebî Hatim, Abdurrahmân b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur'âni’l-Azîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 10 cilt. Riyâd, 1417/1997.
• İbn Fâris, Ebû’l-Hüseyn Ahmed. Mu’cemu Mekâyisi’l-Lüga. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Haldûn. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları. 6. Baskı. 2009.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbnu’l-Esîr, Mecdüddin el-Mubârek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî Ğarîbi’l-Hadîs. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Karaağaç, Hilmi. “Kemâleddin El-Endicânî ve Sıdku’l-Kelam Fî İlmi’l-Kelam Adlı Eseri”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/12 Fall, (Ankara-Turkey, 2013), 635-647. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5608
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekr. el-Câmiʻ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1383/1964.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, thk. Ahmet Vanlıoğlu. 17 cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Merdin, Saadettin. Geleneksel İslam İnancında Mitolojik Unsurların Kritiği: Cinlerle İlgili İnanışlar Bağlamında Bir İnceleme. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Bahrü’l-Kelâm, thk. Muhammed Seyyid el-Bersîcî. Amman: Dâru’l-Feth, 2014.
• Nesefî, Necmeddîn Ömer. et-Teysîr fi’t-Tefsîr. çev. Muhammed Coşkun. 2 cilt. İstanbul: TYEKBY., İstanbul, 1440/2019.
• Pezdevî, Ebu’l-Yüsr Muhammed. Usûlü’d-din. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 1425/2005.
• Râgıb el-İsfehânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî, Kahire, 1380/1961.
• Saffâr, Ebû İshâk İbrâhim ez-Zâhid. Telḫîṣü’l-edille li-ḳavâʿidi’t-tevḥîd. thk. Angelika Brodersen. 2 Cilt. Beyrut: el-Ma‘hedü’l-Almânî li’l-Ebhâsi’l-Şarkiyye, 1432/2011.
• Şevkanî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethü’l-Kadîr. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Babi el-Halebî, 1383/1964.
• Şiblî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh ed-Dımaşkī et-Trablusî. Âkâmü’l-mercân fî aḥkâmi’l-cân. nşr. Ahmed Abdüsselâm. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-Îlmiyye, 1988.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Kahire: Hecr, 1422/2001.
• Tâhir b. Âşûr. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 cilt. Tunus: Dâru’t-Tunûsiyyetü li’t-Tenvîr, 1404/1984.
• Tâhirü’l-Mevlevî. Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
• Toprak, Süleyman. “Esâtîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/359-360. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Tunçer, Mustafa. “Üniversite Öğrencilerinin Cin Algısı: Giresun Üniversitesi Örneği”. Dergi Abant AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (Güz 2020) 565-587. https://doi.org/10.33931/abuifd.775514
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. 10 cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 3. Basım, 1979.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed Abdurrezzak el-Hüseynî el-Mürtedâ. Tâcü'l-ârûs min cevâhîru’l-kâmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed el-Ferrâc, 40 Cilt, Kuveyt: Matbaatü Hükûmeti’l-Kuveyt, 1387/1968.
• Zemahşerî, Carullah Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Âdil Ahmed Abdü’l Mevcûd-Ali Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Mektebetu'l-Abîkân, ts.